منابع فسیلی، فرصتی برای پرداختن به سوخت های غیرفسیلی

گرچه سوخت، به ویژه نفت به عنوان پراهمیت ترین نوع آن، در طول تاریخ چندصدساله جهان بسیار حایز اهمیت بوده و محور بسیاری از جنگ ها و صلح ها را به خود اختصاص داده است اما نكته مهمی كه امروزه این بحث را متمایزتر از گذشته مطرح می كند، افزایش قدرت تكنولوژیك بشر برای بهره گیری از سوخت های غیرفسیلی است كه در بسیاری از كشورهای توسعه یافته و حتی در حال توسعه برای به كارگیری و جایگزینی آنها تلاش های زیادی انجام می شوداین تلاش ها و مطالعات البته سرعت های متفاوتی را در كشورهای مختلف با توجه به امكانات، منابع و محدوده های عملكرد و دیدگاه مسوولان به این امر، تجربه می كند.فناوری پیل سوختی و هیدروژن به عنوان یکی از حامل های انرژی پاک، از جمله انرژی هایی است كه درسال های اخیر توجه جدی كشورهای توسعه یافته و غیرنفتی را به منظور رهایی از تقاضای روزافزون نفت و كاهش وابستگی به منابع سوخت فسیلی، جلب کرده است.آنچه مسلم است بهره گیری از انواع انرژی های نو و جایگزین کردن آنها به جای انواع سوخت های فسیلی، از طریق سنجش مزایا و با در نظر گرفتن امكانات، بر حسب نیازهای متنوع و اولویت های سرمایه گذاری هر كشور انجام می گیرد. پیل سوختی از انواع فناوری هایی است كه چندین سال است محققان و پژوهشگران در كشورهای توسعه یافته به بررسی و مطالعه آن پرداخته اند اما به دلیل گران بودن و سختی این فناوری، فرایندهای مختلف مربوط به آن، نتایج به دست آمده برای بهره گیری از هیدروژن به عنوان حامل انرژی در صنایع مختلف و به ویژه برخورداری از خودروهای هیدروژنی كه نظر بسیاری از دولت ها و كشورها از جمله آمریكا را به خود جلب کرده است هنوز به نتیجه مطلوب نرسیده است.اگرچه در حال حاضر به ویژه در ایالت كالیفرنیای آمریكا بیشترین تعداد جایگاه های سوخت گیری برای سوخت هیدروژن پیش بینی شده و روی تكنولوژی پیل سوختی مانند كشور كانادا و برخی كشورهای دیگر، مطالعات و سرمایه گذاری های متعددی انجام گرفته است اما تاكنون نتوانسته است دلگرمی نفت را برای سرمایه داران و دولتمردان این كشورها با توجه به امكانات گسترده تری كه به لحاظ تكنولوژی، نیروی متخصص و سرمایه در اختیار آن قرار داده اند، فراهم كند و به این ترتیب، از جنگ افروزی تا تقاضای مستقیم برای انباشت نفت، افزون تر از گذشته مطرح است.به نظر هم نمی رسد كه پیل سوختی به این زودی به عنوان یك فناوری در دسترس و جایگزین با انواع فعلی و متكی به سوخت های فسیلی آن، در دسترس عموم قرار بگیرد و به تبع آن طبیعی است كه اقبال عمومی هم هنوز با این نوع جایگزین ها انطباق نیافته است.اما این مساله به معنای نادیده گرفتن و جا ماندن از پیشرفت های تكنولوژیك مرتبط با این سوخت در میان انبوه سرفصل های تازه و سرعت سرسام آور صنعت و توسعه در جهان نیست. این غفلت، می تواند در صورت نتیجه بخش شدن فناوری هایی مانند پیل سوختی در هر زمان پیش بینی شده یا نشده ای، كشورهای توسعه یافته را بار دیگر صاحب نفوذ و قدرتی بی مانند سازد و سایر كشورها را به وابستگی و تابعیت مكرر تكنولوژیك و پی آمدهای آن دچار سازد.
هیدروژن در ایران چه سرنوشتی داشته است؟
در ایران بحث هایی در زمینه به كارگیری هیدروژن و فناوری پیل سوختی مطرح بوده و مطالعات مقدماتی نیز در محدوده بخش های مرتبط با آن انجام گرفته است ولی كماكان بی نتیجه و بدون اقبال باقی مانده است. این گونه پروژه ها به علت آن كه در سال های انجام پژوهش و تجربه به هیچ عنوان بازده مالی ندارند به ویژه در كشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه به عنوان بارمالی و امور تشریفاتی تلقی می شوند و علت آن نیز لزوم هزینه کردن یك طرفه دولت و دستگاه های مرتبط با آن برای انجام این گونه پروژه ها است و این بخش نیز به طور عموم به دنبال دسترسی به سودآوری های كوتاه مدت تری است. در این میان، ورود بخش خصوصی به میدان می تواند تأثیرات مثبتی را در زمینه اجرای پروژه هایی نظیر پروژه هیدروژن و پیل سوختی به عنوان انرژی مصرفی پاك، داشته باشد كه البته به علل مختلف و حضور همچنان گسترده و حاكم دولت در انجام برنامه ریزی های كلان و غیركلان كشور، در نهایت به انجام برخی حمایت های اساسی از جانب دستگاه های سیاست گذار و تصمیم گیرنده در این بخش، نیاز خواهد داشت. پروژه ای با همین عنوان هیدروژن، در چند سال گذشته در كشور فعالیت داشته كه در حال حاضر برچیده شده است و مسوول آن نیز به علت سردرگمی در دستگاه های دولتی و تأمین نشدن بودجه برای پیگیری آن، پروژه را تعطیل كرده است.دكتر همایون معدل معتقد است كه این گونه طرح ها باید چندین سال با مطالعه و حمایت دولت و یا دستگاه های سیاست گذار موازی با آن، حركت كند و نمی تواند در كمتر از دو دهه نتیجه مطلوبی به دست دهد و دستگاه های دولتی، گذشت این زمان را بیش از انتظار و صلاح اقتصادی كشور می بینند. برخی از مسوولان و كارشناسان معتقدند كه با توجه به وضعیت فعلی كشور از لحاظ وجود منابع متنوع سوخت فسیلی یا انرژی نظیر گاز طبیعی، در حال حاضر نباید روی پروژه هایی نظیر هیدروژن سرمایه گذاری كرد و رویكرد موجود برای تولید و مصرف بهینه سوخت می تواند پاسخگوی نیاز كشور در برهه كنونی باشد.به هر حال چنانچه عنوان شد كاربردی شدن این تكنولوژی با توجه به جهت توسعه و مقتضیات آن و نیز امكانات بالقوه و بالفعل كشور از طریق نهادهای ذی ربط كه در وهله نخست برای این فرایند شاید بتوان از وزارت صنایع و معادن نام برد مورد توجه و ارزیابی قرار می گیرد. این در حالی است كه سازمان هایی نظیر حفاظت محیط زیست و مراكز تحت پوشش نهاد ریاست جمهوری نظیر دفتر همكاری ها وفناوری ها و سایر مراكز پژوهشی در حوزه انرژی و سوخت نیز به نوعی متولی بررسی ها و كاركردهای این پروژه و احتمالات مثبت و منفی آن هستند. ضمن آنكه مراكز استراتژیك كه مقوله بهره گیری از انرژی در مورد آنها كاملا جدی و حساس است می توانند با برخوردی جدی تر و سرمایه گذاری برای جذب نیروهای متخصص و انجام مطالعات، زمینه را برای رشد و احتمال استفاده از آن در سال های آتی در نظر بگیرند.برخی از كارشناسان معتقدند كه ضرورتی برای كاربردی كردن آن در حال حاضر وجود ندارد. دكتر مجید شفیع پور می گوید تا زمانی كه گاز طبیعی در كشور هست به كارگیری فناوری پیل سوختی در اولویت نیست. در واقع این تكنولوژی هنوز از مزیت های لازم نسبت به گاز و بنزین در هیچ جای جهان برخوردار نشده است؛ ضمن آنكه در صورت برخورداری از این مزایا نیز به عنوان صاحب دومین ذخایر گاز طبیعی در جهان، رویكرد تمركز بر گاز، به ویژه در بخش حمل و نقل، مناسب تر خواهد بودسازمان های مانند سازمان حفاظت محیط زیست نیز به عنوان یكی از اصلی ترین متولیان بهره گیری از سوخت و انرژی پاك در كشور برای چنین طرح هایی اولویت قایل نشده اند گرچه در این بخش مطالعاتی انجام شده ولی هیچگونه اقدام اجرایی انجام نگرفته است. شاید هم هنوز این دیدگاه سنتی، صحیح باشد كه دركشورهای نفت و گاز خیز، صحبت از سایر انرژی ها محلی از اعراب ندارد.
جمع بندی جهان از مصرف انرژی چه بوده است؟
پیش بینی ها و جمع بندی كنگره جهانی انرژی كه هر سه سال یکبار برگزار می شود و آخرین دوره آن نیز در شهریور ماه سال جاری در سیدنی استرالیا برگزار شد نشان می دهد كه میزان نیاز جامعه جهانی به نفت و گاز با حداقل ۵۵ درصد افزایش روبرو خواهد بود كه با فعالیت و به كارگیری سایر انرژی ها هم زمان می شود. سازمان كشورهای صادر كننده نفت(اوپك) نیز در این میان، سهم ۸۵ درصدی خواهد داشت و به این ترتیب، تا نیمه های قرن ۲۱، ضرورت به كارگیری انرژی نفت و گاز، باقی و برقرار است. ولی این فقط باید به معنای بهره گیری از فرصتی باشد كه به واسطه برخورداری از منابع گاز و نفت، در اختیار ما قرار داده شده است و نباید سبب دوری از دایره پژوهش و برنامه ریزی و به كارگیری و پرورش نیروی متخصص در حوزه فناوری پیل سوختی و هیدروژن شود.در مجموع، دورنمای به كارگیری تكنولوژی پیل سوختی و سایر تكنولوژی های مرتبط با آن با به كارگیری انواع انرژی ها و سوخت های غیرفسیلی در شرف به اثبات رساندن مزیت های خاص خود است اما در حال حاضر نمی توان از نظر دور داشت در صورتی که تلاش ها برای پرهیز از سوخت های فسیلی به فناوری پیل سوختی منتهی شود، باز هم از بنزین برای انجام برخی فرایندهای تأمین انرژی و تبدیل احتراق داخلی به برق، استفاده خواهد شد.در این میان، نگاه برخی از سازمان ها نیز نگاه مثبتی است. سازمان حفاظت محیط زیست از جمله این سازمان ها است كه از در اختیار داشتن اطلاعات در این حوزه پشتیبانی می كند اما به عنوان یك اولویت به آن نمی پردازد. شركت های خصوصی تر نظیر ایران خودرو نیز در این زمینه سرمایه گذاری هایی انجام داده اند ولی روند منظم و دنباله داری كه بتواند از طریق یك شبكه اطلاعاتی از نیروهای متخصص و امكانات موجود بهره برداری کند و روند كار را با حذف چند باره كاری ها سرعت بخشد تاكنون محقق نشده است. تولید تك بعدی خودرو بدون توجه به بار منفی پیامدهای ناخواسته آن و در نظر نگرفتن فناوری های برتری كه در حوزه سوخت و انرژی به آنها پرداخته و یا استفاده خواهند شد، هزینه های تمامی بخش های مرتبط را چند برابر خواهد ساخت و كاهش عوارض ناشی از آن را نیز با موانع متعددی مواجه می كند. به نظر می رسد كه برای آغاز هر راهی به واقعیت ها نیز باید اندیشید و برای انجام آن نیز پیش بینی های لازم را در نظر گرفت. برخورداری از یك برنامه اجرایی منسجم و روشن شدن تكلیف به كارگیری فناوری هایی نظیر پیل سوختی می تواند گام های استوارتری را در زمینه ای روشن تر برای باقی راه، پیش روی مسوولان، متخصصان و دست اندركاران قرار دهد.

منبع : نمایشگاه بین‌المللی