سال آخر دولت نهم

«سال آخر»; طنینی که این عبارت دارد تکان دهنده است و در هر موردی که به کار رود، انسان را به تفکر وامی دارد. گویی انسان با دانستن این که به آخر مرحله ای می رسد، برمی گردد و به گذشته می نگرد و به فرصت هایی که داشته و از آن استفاده کرده یا نکرده و از سویی دیگر به آینده فکر می کند و به بعد از خط پایان. به این که چه خواهد شد؟ این گونه است که این عبارت کمی ترسناک، بیش از آن که آدمی را به حال مشغول کند، به گذشته و آینده پیوند می دهد و او را در خط سیال زمان حرکت می دهد.
سال آخر دولت نهم رسیده است و حال این دولت دارد آخرین ها را تجربه می کند. آخرین هفته دولت در حال برگزاری است و معلوم نیست که شهریور سال آینده کدام یک از دولتمردان فعلی برکدام صندلی نشسته باشند! جبر زمان به مرور خود را بر دولت نهم تحمیل کرده و نشان داده که واقع گرایی، تنها راهی است که تاریخ پیش پای بشر می گذارد. بر این مبناست که دیگر کسی در سالگرد تشکیل دولت یا هفته دولت، از ایده آل بودن دولت نهم و نمره مطلق ۲۰ دادن به این دولت سخن نمی گوید. دوران معجزه بودن دولت تمام شده است و تنها معجزه ای که انتظار آن می رود رای دوباره محمود احمدی نژاد در انتخابات آتی ریاست جمهوری است.
گذشته، چراغ راه آینده است. این سخن می تواند هم برای مردم و هم برای دولتمردان راهگشا باشد اما باید به انتظار نشست و دید که چه کسی از این پند حکیمانه استفاده بهتری خواهد برد. اینک تنها کاری که می توان کرد این است که به گذشته دولت نیم نگاهی انداخت. دولت نهم از کجا آمد، چگونه تشکیل شد و چه کرد؟ و بر اساس این نگاه مرورگر، آینده را پیش بینی کرد. این که در یک سال پیش رو چه اتفاقاتی خواهد افتاد و دولت نهایتا به کدام سرمنزل می رسد؟
● معجزه چهره ای ناشناخته
محمود احمدی نژاد پیش از آن که از سوی اعضای شورای شهر دوم تهران به عنوان شهردار انتخاب شود، برای مردم ایران چهره شناخته شده ای نبود. در کارنامه او تنها استانداری اردبیل در سال های پایانی دولت هاشمی رفسنجانی، به عنوان پست مدیریتی قابل اعتنا درج شده بود. این ناشناختگی تا حدی بود که کمتر کسی به یاد می آورد که وی در سال ۱۳۷۷ در نخستین دوره انتخابات شورای شهر تهران و در سال ۱۳۷۸ در ششمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلا می از تهران نامزد بود و البته رای قابل ذکری نیاورد. مهم ترین فعالیت سیاسی او در سال های پس از دوم خرداد و پیش از شهردار شدن نقشی است که در تعطیلی روزنامه سلا م داشت. روزنامه سلا م در ۱۶ تیر ماه ۱۳۷۸ به دلیل چاپ نامه ای از سعید امامی توقیف شد اما در دادگاهی که برگزار شد، پرونده های سابق این روزنامه به جریان افتاد و مهم ترین پرونده که منجر به صدور حکم علیه این روزنامه شد، پرونده شکایت محمود احمدی نژاد از این روزنامه در زمان استانداری اردبیل بود! با این حال، در آن روزها کسی احمدی نژاد را نمی شناخت و این نقش کوتاه در هیچ خاطره ای نقش نبست.
۱۳ اردیبهشت ۱۳۸۲ روز تاریخی احمدی نژاد بود. در این روز شورای شهر تازه تشکیل شده تهران، او را به عنوان شهردار پایتخت برگزید و بدین گونه او، اولین مدیری بود که پس از شکست های پی درپی محافظه کاران از دوم خرداد ۷۶ تا اسفند ۸۱، از این جناح بالا آمد. در حقیقت شهرداری تهران، اولین سنگری شد که دوباره فتح شد و احمدی نژاد، با روشی تازه حداکثر استفاده تبلیغاتی از این سنگر را کرد. مهم ترین ابراز تبلیغاتی او نیز صداوسیما بود که در آن سال ها به ریاست علی لا ریجانی، تمام امکانات را برای تبلیغ و بزرگنمایی اقدامات شهرداری در اختیار این نهاد قرار داد تا جناح محافظه کار بتواند دوباره سربرافرازد، غافل از این که این تبلیغات بیشتر از آن که در خدمت جناح باشد به نفع شخص محمود احمدی نژاد است. انتخابات نهمین دوره ریاست جمهوری این واقعیت را به همه، و از همه بیشتر به علی لا ریجانی نشان داد. شورای هماهنگی جناح محافظه کار، علی لا ریجانی را به عنوان کاندیدای خود برگزید اما بقیه کاندیداهای این جناح از جمله احمدی نژاد به این انتخاب وقعی ننهادند. اگر بقیه کاندیداها در جلسات این شورا شرکت می کردند، احمدی نژاد حتی این کار را هم نکرد!
پایان داستان را همه می دانیم. لا ریجانی با شعار «هوای تازه» به جایی نرسید! اگر لا ریجانی در دوران نه چندان طولا نی انتخابات، شعار هوای تازه می داد، احمدی نژاد دو سال تمام از طرف رسانه ملی به عنوان مبدع و مجری هوای تازه در فضای سیاسی، اجتماعی و مدیریتی کشور به جامعه معرفی می شد. انتخابات با همه اعتراض ها و حرف و حدیث ها، به دور دوم کشیده شد و پیروز رقابت هاشمی رفسنجانی و احمدی نژاد، نفر دوم بود.
بررسی نحوه تبلیغات و شعارها و دغدغه های احمدی نژاد در ایام تبلیغات بازگو کننده این واقعیت است که وی هیچ برنامه عملیاتی قابل ذکری برای مدیریت اجرایی کشور نداشت و شعارهایش کلی و تبلیغاتی بود مهمترین شاهد این ادعا حضور محمد خوش چهره در برنامه های تبلیغاتی وی در صدا و سیما به عنوان نماینده اقتصادی او بود. خوش چهره بلا فاصله پس از شروع به کار دولت، جزو منتقدین اقتصادی محمود احمدی نژاد شد و این گونه، نشان داد که تبیین کننده خط مشی اقتصادی احمدی نژاد در دوره تبلیغات از کلیتی مبهم دفاع می کرد که در عمل خود را به گونه دیگری نشان داد.
شاید مهمترین قسمت تبلیغات احمدی نژاد که هنوز در ذهن ما باقی مانده این بود که او کفش بنددار می پوشید!
● دولت حماسه سوم تیر
دولت نهم باید در همه زمینه ها برتر از دولت اصلا حات نشان داده می شد به همین مبنا بود که انتخاب احمدی نژاد در دوره دوم انتخابات به حماسه تعبیر شد، حماسه ای که آمده بود تا حماسه دوم خرداد را از ذهن ها پاک کند. با این حال به نظر بسیاری از هواداران دولت، حماسه کلمه کوچکی بود و معجزه بهترعمق حادثه را نشان می داد. با تشکیل دولت نهم معجزه هزاره سوم به وقوع پیوست!
احمدی نژاد خود اولین کسی بود که از این نوع اصطلا حات مذهبی درباره خود و دولتش استفاده کرد. او در ۳۰ خرداد ۸۴ (در ایام تبلیغات دور دوم انتخابات) درباره نتیجه دور اول انتخابات گفت: آن چه از صندوق بیرون آمد، وحی الهی است. این گونه سخنان پس از سوم تیر به شدت افزایش یافت. فاطمه آلیا نماینده تهران گفت: «الطاف خفیه الهی در تبلیغ احمدی نژاد او را به عنوان بنیانگذار دولتی جدید معرفی کرد» (۸۴/۴/۲۷)
دوازدهم مرداد ماه ۱۳۸۴، با تنفیذ حکم توسط رهبر انقلا ب محمود احمدی نژاد رسما رییس جمهور شد تا روزهای تازه ای برای دولت و ملت آغاز شود.
هاشمی رفسنجانی پس از اعلا م نتایج دور دوم انتخابات در رنج نامه ای عنوان کرد: «به داورانی که نمی خواهند یا نمی توانند کاری کنند، شکایت نمی برم» و سید محمد خاتمی هم در آخرین روز ریاست جمهوری اش برای دشمنان خود دعا کرد.
میان دو خط موازی
شکرالله عطارزاده نماینده وقت نوشهر، پیش از آغاز به کار دولت نهم یکی از سخنان تاریخی خود را درباره احمدی نژاد بیان کرد: «نخستین مخالفان احمدی نژاد برخی از اصولگرایان خواهند بود» اگر از چشم دولت نهم نگاه کنیم سخن عطارزاده سخن بسیار دقیق و درستی بود.
احمدی نژاد مدعی تشکیل کابینه هفتاد میلیونی بود و طبیعی است که تشکیل چنین کابینه ای دردسرهای بسیار دارد; و در زمان انتخاب اعضای کابینه، بسیاری از گروه های هم طیف با احمدی نژاد از این که در تشکیل کابینه هفتاد میلیونی هیچ مشورتی با آنها نشده گله مند بودند. اخبار و شایعات عجیب و غریبی هم درباره کابینه به گوش می رسید شکرالله عطارزاده در ۱۶ مرداد اعلا م کرد: اگر استخاره خوب بیاید، خوش چهره وزیر نفت می شود.
نهایتا این که در دوم شهریور جلسه مجلس شورای اسلا می برای رای اعتماد به کابینه معرفی شده توسط احمدی نژاد برگزار شد و از ۲۱ فرد معرفی شده، ۱۷ نفر وزیر شدند و افراد معرفی شده برای وزارتخانه های آموزش و پرورش، نفت، رفاه و تعاون نتوانستند رای اعتماد مجلس را کسب کنند. طلا یی نیک نماینده وقت بهار و کبودرآهنگ گفت: «نزدیک ترین وزرا به رییس جمهور رای نیاوردند» رییس گروه مشاوران جوان احمدی نژاد هم صراحتا اعلا م کرد عدم رای اعتماد به چهار وزیر حاصل تلا ش مافیای بیرون از مجلس بود» (۸۴/۶/۷)
احمدی نژاد برای تکمیل کابینه نفرات جدیدی را معرفی کرد اما در مورد وزیر نفت باز هم رای اعتمادی داده نشد و بالا خره چهارمین انتخاب احمدی نژاد مورد قبول مجلس واقع شد و ۲۰ آذر ۸۴ چهار ماه پس از تشکیل دولت نهم، کابینه تعیین شد.
رویارویی احمدی نژاد و مجلس هفتم درباره انتخاب وزرا، شروع انشعاب جناح هوادار احمدی نژاد بود شیفتگی عجیب عده ای به دولت نهم، محافظه کاران را به دو دسته تقسیم کرد که در یک سوی آن واقع گرایی جریان داشت و در سوی دیگر آن اعتقاد به آرمانی بودن دولت نهم! این دو جریان به مرور فاصله ای بیشتر از هم پیدا کرده و به دو خط موازی که هیچ گاه به هم نمی رسند، تبدیل شدند. البته بعضی عقیده دارند که فقط در مواقع حساس دو خط موازی به هم می رسند!
در یک سال اول دولت نهم روزگار به کام دولتمردان بود. سخنانی که در آن سال گفته شد از هر جهت که نگاه کنیم تکرار ناشدنی است به نمونه هایی از آن توجه کنید:
- احمدی نژاد: نمی توان بعضی اشتباهات ۲۷ سال گذشته را غیرعمدی دانست. (۸۴/۷/۶)
- احمدی نژاد در اظهاراتی اعلام کرد اسرائیل باید از روی نقشه جهان حذف شود.
- رئیس وقت مجلس خبرگان: دولت احمدی نژاد یک معجزه است.
- احمدی نژاد در واکنش به قطعنامه شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی علیه ایران: اگر با انتشار قطعنامه جشن می گیرید، قطعنامه های بیشتری صادر کنید. (۸۴/۱۱/۱۶)
- احمدی نژاد: افتخار می کنیم که تحریم کنندگان به ما جنس نفروشند. (۸۴/۱۲/۵)
- احمدی نژاد خطاب به غربی ها: هیچ علاقه ای برای دیدن قیافه شما نداریم. (۸۴/۱۲/۲۳)
- احمد جنتی: این دولت آنقدر کار می کند که نگرانیم در بین راه بماند. (۸۴/۱۲/۲۶)
- احمدی نژاد در واکنش به گرانی های آغاز سال: در نوروز، علاوه بر ثبات قیمت ها، شاهد کاهش قیمت بعضی از اجناس هم بودیم. (۸۵/۱/۱۵)
- نماینده آمل: احمدی نژاد موج دوم انقلاب در کشور را ناشی از امداد غیبی می داند. (۸۵/۱/۱۶)
- احمدی نژاد: بر بام هسته ای جهان ایستاده ایم. (۸۵/۱/۲۵)
- پیشنهاد احمدی نژاد به کشورهای تولید کننده نفت: بخشی از مازاد درآمد نفت به کشورهای ضعیف اختصاص یابد. (۸۵/۱/۳۰)
- احمدی نژاد: هفتاد میلیون احمدی نژاد در کشور وجود دارد. (۸۵/۲/۳)
- غلامحسین الهام: قرار نیست نفت را سر سفره مردم بیاوریم چون بوی بدی می دهد. (۸۵/۲/۱۱)
- احمدی نژاد: یک ساعت رابطه با اندونزی بهتر از هزار سال رابطه با غربی هاست. (۸۵/۲/۲۲)
- رئیس دیوان محاسبات کشور: یکی از مسلمانان سوریه معتقد بود اگر بنا بود بعد از پیامبر(ص)، پیامبری بیاید، آن احمدی نژاد بود. (۸۵/۳/۱۷)
- احمدی نژاد: ما مقدمه یک اتفاق بزرگ هستیم (۸۵/۳/۱۹)
- غلامحسین الهام: احمدی نژاد برای اولین بار به عنوان رئیس جمهور به دروازه فوتبال گل زد. (۸۵/۴/۱۲)
- احمدی نژاد: دولت توجهی به احزاب و گروه ها ندارد. (۸۵/۴/۲۰)
- خزعلی: به احمدی نژاد گفتم از تخت بیمارستان بترس و این قدر کار نکن. (۸۵/۵/۱۳)
مرور این سخنان نشانگر نوع نگاه دولت و طرفداران دولت به عملکرد آن، در واقع این نوع نگاه باعث شد که در سال اول عمر دولت نهم، پایه ضعیف و ناتوانی برای دولت ریخته شود، بدون آنکه کمترین توجهی به نظرات کارشناسی و تجربیات دولت های قبل وجود داشته باشد.
● سفرهای استانی
دولت مبتکر! این عنوانی است که دولت دوست دارد در مورد خویش به کار گیرد ومهم ترین، منحصر به فردترین و مثال زدنی ترین کار دولت در طول عمر سه ساله اش، سفرهای استانی به همه استان های کشور بوده است. دولت خود بیش از همه سعی کرده مردم را متوجه این سفرها کند و بر روی این سفرهای پرسروصدا تبلیغات کند اما جالب اینجاست که هر چه از عمر دولت می گذرد، این سفرها حتی در تبلیغات هم کمرنگ تر می شود و کمتر به وعده های داده شده در آنها توجه می شود. شاید بر همین اساس است که بعضی هواداران دولت، سعی دارند صداوسیما را مقصر نشان دهند که به نظر آنها آن طور که باید و شاید این سفرها را پوشش خبری نمی دهد!
همزمان با پایان دور اول سفرهای استانی (که به معنای توفیق بازدید از همه شهرهای کشور و دیدار بامردم سراسر کشور) گزارشی در صحن علنی مجلس قرائت شد که اعلا م می داشت «طبق بررسی های به عمل آمده درصد کمی از وعده های استانی دولت تحقق یافته و نیاز است از طریق دولت، هیات ویژه ای مسوول پیگیری تحقق وعده ها باشد».
پیش از آن و در طول سفرهای استانی هم همواره نمایندگان مجلس نسبت به وعده های داده شده، اجرایی نبودن آنها یا عدم تحقق آنها سخن گفته بودند. بیژن شهبازخانی نماینده ملایر در ۲۶ بهمن ۸۴ با انتقاد از بعضی عملکردها در سفرهای استانی گفت: توزیع قند و شکر از روش هایی است که در رژیم گذشته صورت می گرفت و موردنکوهش بود. وی همچنین اظهار داشت: وعده های استانی رئیس جمهور، غیرکارشناسی و خلاف عدالت است. عماد افروغ در سوم اسفند ۸۴ گفت: از وعده های رئیس جمهوری چیزی نصیب محرومان نشده است. پشنگ نماینده خاش در ۲۱ فروردین ۸۵ اعلا م کرد: مصوبات دولت در سفر استانی به سیستان و بلوچستان عملی نشده است. میرمحمدی نماینده قم در ۲۲ فروردین ۸۵ گفت: اعتبارات اعلا م شده در سفر استانی رئیس جمهور به قم محقق نشده است. بیژن شهبازخوانی هم در همین روز به خبرنگاران اظهار داشت: وعده های استانی دولت، جدید نیست و دولت قبل هم مکلف به انجام آن بود. اشاره این نماینده به اعلام مصوبات مجلس به عنوان وعده های دولت به مردم استان بود! شهریار مشیری نماینده بندرعباس در ۱۱ اردیبهشت ۸۵ بار دیگر این واقعیت را بازگو کرد: دولت در سفرهای استانی اقدامات و اعتبارات مصوب مجلس را به نام خود تمام می کند. حمیدرضا پشنگ در ۱۶ اردیبهشت همان سال گفت: تعدد سفرهای استانی، دولت را از تحقق وعده ها باز داشته است. پیمان فروزش نماینده زاهدان هم در همان روز گفت: بسیاری از مصوبات هیات دولت در سفر به سیستان و بلوچستان تحقق پیدا نکرده است.
جعفرسادات موسوی نماینده مبارکه در ۲ خرداد ۸۵ اعلا م کرد: بخشی از اعتبارات ۸۵ را برای سفر رئیس جمهور به استان ها نگه داشته اند. علی معلمی پور نماینده میناب در ۴ تیر ۸۵ گفت: متاسفانه مصوبات مجلس و مصوبات استانی دولت در مقام اجرا، غالبا فراموش می شوند. ولی آذروش نماینده اردبیل در ۲۸ مرداد به دولت هشدار داد: مصوبات سفر استانی دولت به اردبیل، به سرنوشت برخی استان های دیگر دچار نشود! قدرت الله علیخانی نماینده بوئین زهرا در ۱۲ مهر ۸۵ گفت: اگر نمی توانید به مصوبات استانی عمل کنید، مگر واجب است به استان ها سفر کنید؟
نماینده اردبیل در ۲۰ آبان ۸۵ تصریح کرد: اثرات مثبتی در سفرهای استانی رئیس جمهور نمی بینم. محمد علیخانی نماینده قزوین هم در مصاحبه ای در خصوص سفر استانی احمدی نژاد به قزوین گفت: ایشان سفری به قزوین داشتند. بودجه ای که طبق روال به خود استان اختصاص یافته بود بلوکه کرده بودند تا رئیس جمهوری بیایند به نام خودشان اعلام کنند. تا جایی که من شنیده ام در استان های دیگر هم همینطور است و این امر نتایج خوبی ندارد.
موسی الرضا ثروتی نماینده بجنورد هم در گفت وگویی با انتقاد از سفرهای استانی اعلام کرد: سفرهای استانی به جای اینکه عدالت را حاکم کند، عین بی عدالتی را حاکم کرده است. این نماینده گفت که اعتراض خود را طی نامه ای به اطلاع احمدی نژاد رسانده و گفته وقتی بودجه ریزی مملکت در طول سنوات براساس شاخص های رشد توسعه ای مناطق بوده است، چه دلیلی دارد که سفرها رابر مبنای بودجه ریزی قرار داده اند؟!
استعفای نماینده زنجان، سیدجلال حسینی در اعتراض به عدم تحقق وعده های داده شده در سفر احمدی نژاد به استان زنجان، اعتراض از نوع دیگر به این سفرها بود. وی اعلام کرد: وقتی به عنوان یک نماینده نمی توانم پاسخگوی مطالبات به حق مردم باشم و اجرای مصوبات دولت در زنجان را پیگیری و مسوولان را موظف به اجرا کنم، بودنم در مجلس ضرورتی ندارد و بهتر است که استعفا دهم.
در کنار همه این انتقادات، هزینه سفرهای استانی موضوعی بوده که همواره مورد اعتراض قرار گرفته است. در اوایل سفرهای استانی، دولت هوادارانش سعی کردند با نمایش و اعلام ساده زیستی دولتمردان در مقابل چنین انتقاداتی ایستادگی کنند. پخش عکس هایی از نان و پنیر خوردن اعضای دولت جزیی از این برنامه بود. در کنار این داستان، تبلیغ بر روی دریافت هواپیمای تشریفاتی دولت که در زمان خاتمی از فرانسه خریداری شده بود و نمایش و بازگو کردن امکانات آن به عنوان امکانات تشریفاتی زیادی که دولت نهم مایل به استفاده از آن نیست، هم در برابر این قضیه مطرح شد ضمن اینکه به نظر می رسد بعد از چند ماه استفاده از هواپیمای موردنظر هم بلامانع تشخیص داده شد!
قدرت الله علیخانی در یکی از مصاحبه هایش عنوان کرد: در برخی از سفرهای استانی رئیس جمهور حدود پنج میلیارد تومان خرج سفر شده است. آقای رئیس جمهور باید بررسی کند آیا انجام این سفرها با این حجم هزینه، ارزش دارد یا خیر؟ بیژن شهباز خانی هم گفت: در هر سفر استانی فقط هفت هلی کوپتر برای حفاظت و انتقال رئیس جمهور به شهرستان های مختلف هر استان به کار گرفته می شود که اگر هزینه این تعداد هلی کوپتر را حساب کنیم مشخص می شود سفرها چقدر کم هزینه است!
طی ماههای اخیر سفرهای استانی به شدت کاهش یافته و اهمیت خود را از دست داده است.
● وابستگی نفتی و استفاده از صندوق ذخیره ارزی
صندوق ذخیره ارزی توسط دولت خاتمی شکل گرفت و در زمان تحویل دولت نهم بیش از بیست میلیارد دلار ذخیره ارزی در این صندوق وجود داشت. موجودی صندوق ذخیره ارزی با توجه به بالا رفتن بی سابقه نفت در سه سال گذشته طبیعتا باید بالا می رفت اما دولت نهم شروع به برداشت بی رویه از این صندوق کرد، ضمن اینکه درآمد بیش از ۵۰ میلیارد دلار از فروش نفت در هر سال هم خرج شد. محمد خوش چهره در ۳ آبان ۸۴ گفته بود: با ۵۰ میلیارد دلار درآمد نفتی، هر اقتصادی متحول می شود اما طی دو سال گذشته، تحول فقط در ادعاهای دولت دیده شد.
این نماینده در ۵ اردیبهشت ۸۵ گفت: دولت در استفاده از حساب ذخیره ارزی، رودربایستی را کنار گذاشته است. در گزارشی که در ۱۷ تیر ۸۵ منتشر شد، مشخص گردید که دولت در سه ماه اول آن سال ۵/۳ میلیارد دلار از حساب ذخیره ارزی برداشت کرده است. در ۲ مرداد ۸۵ عبد اللهی رئیس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس اعلام کرد: چیزی در حساب ذخیره ارزی نمانده است.
سید محمد خاتمی در ۲۱ مرداد ۸۵ اعلا م کرد: تلاش دولت من کاهش اتکای به نفت بود که امروز این جریان روند معکوس پیدا کرده است. فردای همان روز حسین مظفر نماینده آبادگر تهران هم با اعلام این که «وابستگی به نفت بیشتر شده است»، گفت: صندوق ذخیره ارزی بر خلا ف جوهر ذاتی خود در حال حرکت است. ۵ آذر ۸۵ احمد توکلی رئیس مرکز پژوهش های مجلس هفتم نیز نسبت به خطر خالی شدن صندوق ذخیره ارزی هشدار داد.
بیژن شهبازخانی نماینده ملا یر هم در گفت وگویی با اشاره به رشد صددرصدی برداشت از درآمدهای نفتی توسط دولت نهم نسبت به دولت های قبلی گفت: دولت نهم به رغم ادعاهایش پر هزینه ترین دولت بعد از پیروزی انقلا ب اسلا می بوده است.
وی با انتقاد از برداشت بیش از حد دولت نهم از درآمدهای نفتی گفت: پیش از سال ۸۳، دولت ها علی رغم این که متهم به ریخت و پاش هستند، با اعتباری کمتر از ۲۰ میلیارد دلار کشور را اداره می کردند و طرح هایی مانند سد کارون، کرخه و پتروشیمی ساخته می شد ولی در دو سال اخیر بر اساس برآوردها، تنها در سال ۸۵ بیش از ۴۵ میلیارد دلار از درآمدهای نفتی استفاده کرده ایم و طرح بزرگی نیز در این سال نداشتیم.
بنا به اظهارات کارشناسان و سیاستمدارانی از قبیل رییس مجمع تشخیص مصلحت وابستگی دولت طی سه سال گذشته برخلاف پیش بینی های انجام گرفته در برنامه چشم انداز بیست ساله و برنامه توسعه افزایش پیدا کرده است.
● مقابله با گرانی
مهمترین شعارهای احمدی نژاد شعارهای عدالت اقتصادی، مبارزه با گرانی و پایان تورم بود اما اسفند ۸۴ زمانی که اولین موج گرانی های بی سابقه آغاز شد، دولت در مواجهه با اولین گرانی چشمگیر در دوران خود کاملا دست بسته بود، به طوری که شاهی عربلو رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس در ۲ اسفند ۸۴ گفت: دولت در کنترل قیمت ها بسیار ضعیف عمل کرد. فردای آن روز هم عماد افروغ اعلا م کرد: از وعده های رئیس جمهور چیزی نصیب محرومان نشده است.
نوروز ۸۵ گرانی ها باز هم افزایش یافت اما محمود احمدی نژاد در ۱۵ فروردین ۸۵ اعلام کرد: در نوروز علا وه بر ثبات قیمت ها، شاهد کاهش قیمت بعضی از اجناس هم بودیم. ۲۸ فروردین ۸۵ روزی بود که به یک باره بازار سکه و طلا با نابسامانی گسترده ای روبرو شد و یک باره قیمت سکه با بیش از ۳۵ درصد افزایش قیمت، از مرز ۲۰۰ هزار تومان گذشت. محمد خوش چهره اعلام کرد: دولت اگر مایل باشد، قادر به کنترل قیمت سکه است. اقدامات دولت هم از التهاب این بازار کاست و معلوم شد که چنین وضعیتی ناشی از بی تدبیری دولت بوده است.
عابد فتاحی نماینده ارومیه در ۴ اردیبهشت ۸۵ گفت: زمان آن گذشته که بخواهند با شعار مردم را سرگرم کنند. وی همچنین اعلا م کرد: دولت به جای آوردن پول نفت سر سفره های مردم آنها را در مضیقه قرار ندهد. سخنگوی دولت هم در ۱۱ اردیبهشت ۸۵ گفت: قرار نیست نفت را سر سفره های مردم بیاوریم چون بوی بدی می دهد. همین مقام چند هفته بعد، تصریح کرد: برای کنترل قیمت ها، دولت اختیارات سابق را ندارد.
حسن زمانی نماینده ایلا م در ۲ خرداد ۸۵ گفت: دولت در مورد گرانی های اخیر در جامعه پاسخ دهد. احمدی نژاد هم در آخر خرداد ماه ۸۵ و در همدان چنین پاسخ داد: برخی رسانه ها به موج غیر واقعی گرانی دامن می زنند. حشمت الله فلاحت پیشه نماینده اسلا م آباد غرب در ۴ تیر گفت: گرانی وجود دارد، مسوولان فرافکنی نکنند. علی معلمی پور نماینده میناب هم در این روز گفت: عدالت دولت فقط «گریبان کارمندان جز» را گرفته است. سخنگوی دولت یک روز بعد باز هم ادعا کرد: دولت هیچ خدمت یا کالا یی را گران نکرده است. یک هفته بعد باز هم غلا محسین الهام حرف عجیب دیگری زد: گزارش های رسمی از کاهش قابل توجه قیمت ها خبر می دهند.
رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس در ۱۲ تیر ۸۵ گفت: محبوبیت طلبی برخی مسوولان عامل گرانی است. حسن نوعی اقدم عضو هیات رئیسه مجلس هم با ضرس قاطع گفت: گرانی اصلا به دولت مربوط نیست.
۱۹ تیر ماه روزی بود که احمدی نژاد قرار بود درباره گرانی ها توضیح دهد اما مهمترین مطلب ارائه شده توسط او این بود که «قیمت شیر به دلیل اشتباه یک نفر ۳۰ تومان افزایش یافت و لبنیات گران شد»! محمد خوش چهره نماینده اقتصاددان تهران یک روز پس از انتشار این توضیحات گفت: برخی از تصمیم گیران اصلی در مدیریت کلان کشور به امور علمی، تجربی و بدیهی کم توجه هستند. وی همچنین اعلام کرد که شاهد تناقض آشکار در برخی سیاست های اقتصادی دولت بوده ایم. علی عسگری نماینده مشهد هم در همین روز گفت: پاسخ سیاسی به گرانی های اخیر مردم را قانع نمی کند. داود دانش جعفری وزیر اقتصاد هم اعلام کرد: اعتراف می کنیم برخی کالاها افزایش قیمت داشته است.
بیست و یکم تیر ماه جلسه مشترک دولت و مجلس درباره گرانی تشکیل شد اما ایرج ندیمی خبر داد که در این جلسه و در مورد گرانی ها، هرکس حرف خودش را می زند. عبد الله کعبی نماینده آبادان در این روز گفت: رئیس جمهور سری به بازار بزند تا از وضعیت گرانی ها خبر داشته باشد.
وزیر اقتصاد در ۲۳ تیر به مردم خبر داد که «تا پایان امسال (سال ۸۵)، تورم تک رقمی می شود» اما در پایان سال، براساس اعلام دولت، تورم ۶/۱۳ بوده است که البته این رقم مورد قبول صاحب نظران نیست. مرکز پژوهش های مجلس نرخ تورم در سال ۸۵ را بیش از ۲۳ درصد می داند.
حداد عادل رئیس مجلس که از جمله هواداران خاص دولت در مجلس است سوم مرداد ماه اعلام کرد: برخی گرانی ها نه دست دولت است و نه دست مجلس! جعفر سادات موسوی نماینده مبارکه در هفتم مرداد گفت: مردم بهترین شاخص برای بررسی موضوع گرانی ها هستند. وی همچنین گفت: اگر مردم آمار وزیر دارایی در مورد کاهش قیمت ها را در مطبوعات دیدند و نخندیدند، آن آمار درست است.
مقامات دولتی اعلام کرده بودند که در تیر ماه، تورم به شدت کاهش یافته و این موضوع در ۴۰ سال گذشته بی سابقه است.
علی معلمی پور در ۸ مرداد گفت: دولت هیچ موفقیتی در کنترل گرانی نداشته است. غفار اسماعیلی نماینده هشترود هم اعلام کرد: برای کمتر نشان دادن تورم، روش های آمارگیری را تغییر داده اند! علی باغبانیان نماینده نطنز نیز روز ۶ شهریور به خبرنگاران گفت: قیمت ها نه تنها تثبیت نشده بلکه تا سه برابر بالا رفته است. حق شناس نماینده بندرانزلی هم تصریح کرد: تورم اعلام شده توسط دولت با واقعیات تطبیق ندارد. ولی آذروش نیز تاکید کرد: آمار و ارقام بانک مرکزی غیرواقعی است. قدرت الله علیخانی هم گفت: با تکذیب گرانی ها بر زخم مردم نمک نپاشید.
رهبرانقلاب ۹ مهر ۸۵ در دیداری عمومی به مساله گرانی هم اشاره کردند و گفتند: افزایش قیمت ها به مردم فشار زیادی وارد کرده است. یک روز پس از آن، الهام سخنگوی دولت گفت: افزایش قیمت را کنترل کرده ایم. وی همچنین ادعا کرد: بعضی رسانه ها می خواهند تلاش های دولت برای هماهنگی با اصناف در جهت کاهش قیمت ها را خنثی کنند. هاشمی شاهرودی هم در همین روز گفت: امیدواریم دولت با قاطعیت جلوی گرانی و تورم بی رویه اخیر را بگیرد.
اما علی سرفرازیزدی از نمایندگان مجلس اعلام کرد: هیچ نظارتی بر قیمت ها وجود ندارد و مردم واقعا به دولت احمدی نژاد و شعارهای قبل از انتخابات ایشان بی اعتماد شده اند. حبیب الله اسماعیل زاده نماینده فلاورجان هم گفت: ریشه گرانی ها، بی تجربگی و ناکارآمدی مدیران در تنظیم بودجه تورم زا است. سید مهدی طباطبایی نماینده تهران هم اظهار داشت: دولتمردان دهانشان را ببندند و در مورد گرانی ها حرف نزنند! عادل آذر نماینده دهلران نیز بیان داشت: دولت تحلیل واقع بینانه ای از گرانی ها ندارد. محمدرضا باهنر نایب رئیس مجلس برای تلطیف فضا چنین گفت: ممکن است احساس مردم از تورم با واقعیات تفاوت داشته باشد.
۱۸ مهر ماه ۱۵ نماینده مجلس در تذکری به احمدی نژاد درخواست کردند که بدون فرافکنی گرانی مهار شود. در همین روز عزت الله ضرغامی در گله هایی که از طرف دولتمردان از صداو سیما کرده بودند، تصریح کرد: به رئیس جمهور گزارش ناقص می دهند. وقتی قیمت گوشت ۶ هزار تومان است نمی توان آن را ۳۹۰۰ تومان اعلا م کرد.
گرانی در ماه های اخیر باز هم با سرعت بیشتری ادامه یافت و بر اساس اعلام های رسمی نرخ تورم به بالاتر از ۲۰ درصد رسیده است. در واقع گرانی چنان عادی شده که دیگر کسی توقعی از دولت ندارد.
● تسهیل تهیه مسکن
قیمت مسکن در سه سال پایانی دولت خاتمی افزایش محسوسی نداشت و خریدو فروش مسکن با رکود همراه بود. اما ۶ ماه پس از آغاز به کار دولت نهم جرقه هایی برای خروج مسکن از رکود زده شد که به افزایش قیمت بی نظیر و همچنین افزایش بی رویه اجاره بها منجر شد. پانزدهم آذر ماه ۸۴ وزیر مسکن خبر از پرداخت ۱۰ میلیون وام مسکن به اقشار کم در آمد، داد. ناصر آشوری نماینده فومن در ۲ اردیبهشت ۸۵ اعلا م کرد: وام های ۱۰ میلیونی مسکن فقط پارتی بازی در بانک ها و گرفتاری مردم را در پی دارد. اما علا وه بر آنچه که این نماینده اشاره کرد، این وام ها (علا وه بر پرداخت وام سه میلیونی به اجاره نشین های کم در آمد) باعث افزایش اجاره بها و قیمت مسکن هم شد. با این حال سعیدی کیا وزیر مسکن در ۵ تیر ماه (که اولین علائم گرانی مسکن مشخص شده بود) گفت: قیمت مسکن افزایش پیدا نکرده است. عادتمان است یک کلا غ چهل کلا غ کنیم. این وزیر ۲ ماه بعد باز هم همین حرف را به گونه ای دیگر بیان کرد: سندی برای گرانی مسکن وجود ندارد و افزایش اجاره مسکن محسوس نیست. این در حالی بود که با شروع فصل جابجایی مستاجرین، آنها با واقعیت هولناک افزایش بی رویه اجاره بهای خانه روبرو شده بودند. چند روز بعد انگار خبر به وزیر مسکن هم رسید. وی در ۱۰ شهریور ۸۵ گفت: شایعه پراکنی با عث افزایش اجاره خانه ها شد. سعیدی کیا در ۵ آبان ۸۵ هم اعلا م کرد: وام ۱۰ میلیونی مسکن هنوز به هزار نفر پرداخت نشده است. این در حالی بود که همین موضوع، عامل اصلی افزایش قیمت مسکن بود. یک سال پس از اعلام وزیر مبنی بر پرداخت همین وام تقریبا" همه دولتمردان و نمایندگان مجلس به اشتباه بودن این اعلا م و سیاستگزاری غلط در بخش مسکن رسیدند و در بعضی از اظهارنظرها به این موضوع اشاره شد اما اعلام نظرهایی از نوع دیگر هم می شد. وزیر مسکن در ۶ دی ماه گفت: برخی دلا یل افزایش قیمت مسکن را نمی توان گفت! چندی بعد یکی از اعضای دولت، یکی از بانک های خصوصی را عامل گرانی مسکن دانست و بعد هم اعلام شد که رسیدگی به گرانی مسکن و پیگیری دلایل آن به وزارت اطلاعات سپرده شده است.
افزایش روزافزون قیمت مسکن بالاخره در تیر ماه امسال متوقف شد و در حالی که دولتمردان از افزایش بیش از ۳۰۰ درصدی قیمت مسکن در این سه سال هیچ سخنی نمی گویند، این روزها کاهش کمتر از ۵ درصدی قیمت مسکن جزو افتخارات بی بدیل دولتمردان شده است.
● بقیه کارهای دولت
تغییر ساعت کار بانک ها (که با دخالت و مصوبه مجلس بعد از چند ماه منتفی شد)، عدم تغییر ساعت ها در نیمه اول سال (که آن هم با مصوبه مجلس بعد از دو سال ملغی شد). تغییر ساختار و در حقیقت انحلا ل سازمان برنامه و بودجه، پرداخت وام های کوچک و بزرگ در قالب طرح های زودبازده (در حالی که عملا نقدینگی را در سطح جامعه بالا برد و بنا به بعضی گزارش ها اصلا موفق نبوده است)، تغییر پی در پی وزیران بدون آن که هیچ هدف و استراتژی خاصی داشته باشد، نامه نگاری های بی نتیجه و عجیب احمدی نژاد به سران کشورهای دنیا از جمله بوش، کاهش دستوری نرخ سود تسهیلا ت بانک ها و... بقیه کارهای پر سر و صدای دولت در این سه ساله بوده که بعضی از آن ها امروز کاملا فراموش شده و بعضی دیگر آثار و تبعات نامطلوب خود را هر روز به شکل تازه ای نشان می دهد.
آخرین اقدام قابل ذکر و پر سر و صدای دولت، طرحی است که تحت عنوان طرح تحول اقتصادی دنبال می شود و فعلا در مرحله اخذ اطلا عات از مردم به وسیله فرم های اطلا عات اقتصادی خانوار دنبال می شود.
با همه این اوصاف باید پرسید که دولت در یک سال آینده چه می کند؟ پاسخ این سوال می توانست اجرای طرح تحول اقتصادی در قالب پرداخت نقدی یارانه به مردم باشد اما به نظر نمی رسد که دولت موفق به چنین کاری شود اما می توان گفت که مهمترین اقدام دولت نهم در ماه های باقی مانده عمر خویش، اقدامی تبلیغاتی از این دست خواهد بود.
«سال آخر» این عبارت بر سر تمام رفتار دولت در ماه های آینده سنگینی می کند; هم چنان که «انتخابات آتی» - حداقل در نگاه منتقدین- انگیزه تمام کارهای دولت در این سال خواهد بود.

نویسنده : محمدحسین روانبخش

منبع : روزنامه مردم سالاری