نگاهی به مجموعه تلویزیونی «مسافرخانه سعادت»

مسافرخانه سعادت عنوان مجموعه ای است که این روزها از شبکه اول درحال پخش است. اثری که به فراخور شرایط قصد بیان موضوعات اجتماعی و فرهنگی را دارد. در واقع از یک نگاه این مجموعه ادامه مجموعه «پاتوق» است که پیش از این از شبکه اول پخش می شد. اثر داستانی و تئاتری و بیشتر تله تئاتری، که در گروه خانواده تهیه شده. سریال و مجموعه هایی که در ژانر داعیه خانوادگی بودن را دارند، از تعریف و مولفه های شناخته شده ای برخوردارند و بدون این شاخص ها نمی توان آنها را در زمره ژانر خاموش قرار دارد.
به همین جهت به سوژه و ساختارهای روایی ای دست می زنند که برای همه آشکار و آشنا به نظر می آیند. به عنوان نمونه در چنین تولیداتی زنان به گونه محوری ترین مورد پردازش قرار می گیرند که در آن زن جنبه مستقل تری دارد. و هرگز آلت دست مردان بدل نمی شود. در چنین آثاری با درنظرگرفتن فضای فرهنگی، با این که زن هرگز نمی تواند قدرتش را برای تاثیر بر مرد به طور کامل اعمال کند، اما این امکان و مجال همیشه برای او وجود دارد. چنین تولیداتی از جهت شیوه های روایی نیز معمولاً از فرمول های واحدی پیروی می کنند. گره افکنی، ایجاد بحران یا نقاط اوج قابل پیش بینی، دراین ساختار به فراوانی به چشم می آیند. مشابهت موضوع، مضمون و پرداخت نمایشی، اگرچه در همه ژانرها قابل مشاهده است، اما این وضعیت در ژانر خانوادگی نمود پرفروغ تری دارد. در چنین وضعیتی واضح است که سریال و مجموعه های خانوادگی باید به عناصر محتوایی و دراماتیک توجه داشته باشند که می توانند به آنها جذابیت عمیق و گیراتری دهند. با نگرش تطبیقی بین پاتوق و مسافرخانه سعادت، همرنگی های بسیاری را بین این دو خواهیم دید. در مسافرخانه سعادت نظیر پاتوق مکانی عمومی برای بیان موضوع و مضامین آنها مورد توجه است. از نظر موضوعی، سوژه هایی از آن که بر آیند واقعیت های جامعه باشند، سلیقه و برداشت ذهنی و شخصی نویسندگان متن هستند نه برگرفته از تحقیق و پژوهش هایی که توسط صاحب نظران انجام می گیرند.
طرح این دیدگاه، از آن رو اهمیت دارد که چنین تولیداتی با درنظرگرفتن مجال و وسعتی که دارند، می توانند به مشکلات و مضامین بپردازند که بیشتر مورد نیاز جامعه و خانواده ها هستند. به عنوان نمونه بر مبنای آمارهایی که ارایه شده است، میزان طلاق گاه به اندازه تعداد ازدواج ها و حتی در مواردی جلوتر از آن بوده است یا عامل بسیاری از طلاق ها، بیکاری و اعتیاد به شمار می رود. همچنین کمتر روزی است که در صفحه حوادث و جراید و دیگر رسانه ها واقعه ای درباره خیانت همسران، همسرکشی یا کودک آزاری منعکس نشود. افزون براین، بالارفتن میانگین سنی ازدواج، گسترش جمعیت سالمندان در آینده ای نه چندان دور و واقعیت های دیگری از این قبیل، طراحان ساخت چنین مجموعه هایی را ناگزیر می کند درسامان دادن و گزینش موضوع به چنین اولویت هایی توجه داشته باشند. مجموعه «مسافرخانه سعادت» از جهت موضوع و محتوا، به بیان نکات مطلوب و راهگشایی می پردازد، باید اذعان داشت سوژه و مضمون ارائه شده از منظر دراماتیکی، برداشت جذاب، پرکشش و خلاقه ای ندارد. می توان نمونه های بی شماری از این رویکرد را به عنوان مصداق این مطلب عنوان داشت و از منظری می تواند یکی از نقاط ضعف عمده این مجموعه به شمار آید. در واقع ریشه این ضعف را می توان در ورود و خروج هر قسمت درباره موضوع، به گونه ای سریع و کلی دانست. این خصوصیت موجب شده است مخاطب احساس کند به جای مواجه شدن با اثر نمایشی، با مجموعه ای روبه روست که به علت مستقیم گویی و دیگر مولفه هایی که برشمردیم، تناسبی با این ساختار روایی ندارد. وقوع چنین چالشی به سبب عدم همراهی و همگامی ظرفیت زمانی هر بخش از یک سو و قابلیت های دراماتیکی آن از طرف دیگر است.
به سخنی دیگر، کوتاه بودن مدت هر قسمت، مجال خلاقه و هنرمندانه ای را برای خودنمایی دراماتیکی موضوع ایجاد نمی کند.
مجموعه و سریال های خانوادگی به موازات هواخواهان انبوهی که در میان مخاطبین دارند، با مخالفانی که در حیطه نخبگان و صاحب نظران یا مخاطبان خاص و متوسط قرار می گیرند، مواجهند. آنها براین پندار هستند که واقعیت و مشکلات پیچیده جامعه و خانواده امروزی، به کلیشه و فیلم نامه های شعاری و سطحی تنزل یافته است. با وجود این آثاری مانند «مسافرخانه سعادت» این بخت را دارند که با پشتوانه زمان، به پرداخت سوژه هایی اقدام کنند که به زندگی واقعی نزدیکتر هستند و با پرداختن جزیی تر به آنها جلوه کاربردی و راهگشاتری را از خود به نمایش بگذارند. در واقع این رویکرد می تواند فصل نوینی در ساخت مجموعه های این چنینی باشد، چه بسا غیر از این اگر رخ دهد این گونه آثار هر روز به سطح نازل تری از معرفت و بینش برسد.

احمد عراقی

منبع : روزنامه کیهان