بسته ۵+۱ و چهار گام دیپلماتیک ایران

آنچه را كه ایران در بدست گیری ابتكارعمل در موقعیت كنونی نباید فراموش كند این است كه رویكرد جهانی در مفهوم عام و رویكرد اعضای ۵+۱ در مفهومی خاص باعث اتفاق نظر بین المللی در رابطه با پرونده هسته ای ایران و ایجاد "پارادایم مذاكره" و انتظار شنیدن پاسخ مثبت ایران شده است، كه اظهار نظرهای متعدد سران كشورها، دبیران سازمانها و نمایندگان گروهها مؤید این مطلب است.
از زمانی كه پنج كشور دارنده حق وتو و آلمان بر سر یك تعامل كلی در مسئله هسته ای ایران، تحت عنوان (بسته مشوقها) به توافق رسیدند و این بسته را در تاریخ ۶ ژوئن ( ۱۶ خردادماه) توسط مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا ( خاویر سولانا ) به مقامات ایران ارائه كردند، ایران سعی كرد ابتكار عمل را بدست گیرد؛ چراكه بنظر می رسد پس از سه سال چالش غرب و ایران و روند فرسایشی در مورد فعالیتهای هسته ای ایران، این بار غرب و مشخصاً امریكا، با چرخش محسوس دیدگاهها، صرف نظر از رویكردی كاملاً خصمانه و تحكم آمیز سعی بر متقاعد كردن ایران در قالبی دیپلماتیك و امتیازی دارند.
بی تردید ناكامی ایالات متحده امریكا درهمراه كردن ۴ عضو اصلی شورای امنیت سازمان ملل با سیاست های تنبیهی برعلیه ایران پس از گزارش پرونده هسته ای ایران به شورای امنیت و همچنین افزایش هزینه های حضور امریكا درعراق و از طرفی رویارویی مستقیم ایران و امریكا در سه حوزه مهم فلسطین، عراق و پرونده هسته ای ایران، در تغییر گفتمان امریكا در پیشنهاد اخیر نیز تأثیر تعیین كننده ای داشته است.
اما آنچه را كه ایران در بدست گیری ابتكارعمل در موقعیت كنونی نباید فراموش كند این است كه رویكرد جهانی در مفهوم عام و رویكرد اعضای ۵+۱ در مفهومی خاص باعث اتفاق نظر بین المللی در رابطه با پرونده هسته ای ایران و ایجاد "پارادایم مذاكره" و انتظار شنیدن پاسخ مثبت ایران شده است، كه اظهار نظرهای متعدد سران كشورها، دبیران سازمانها و نمایندگان گروهها مؤید این مطلب است.
در این راستا ایران در دو رویكرد متفاوت با پیشنهاد اخیر ۵+۱ قرار گرفته است. اول آنكه با اتخاذ موضع متفاوت و یكسویه با موقعیت یاد شده به چالشهای كنونی دامن زده و به رویارویی مستقیم با امریكا ادامه دهد كه باتوجه به اتفاق نظر و همسویی كلی بین المللی بنظر می رسد منافع ملی را در مخاطره قرار داده و به انزوای ایران در عرصه بین المللی و حتی در منطقه بیانجامد و دوم اینكه با موقعیت سنجی و استفاده از شرایط كنونی ابتكارعمل را بدست گرفته و با بررسی پیشنهاد غرب و امریكا، به "تعادل سازی مشوقها با تعهدات خواسته شده " پرداخته و آنرا در قالب اصلاحیه ای درمدت زمان منطقی به طرف مقابل ارائه دهد و در قالب مذاكراتی "هدفمند و غیرفرسایشی" با تأكید بر برسمیت شناختن حقوق حقه ملت ایران دراستفاده از فن آموری هسته ای به رفع نگرانیهای بین الملی دراین زمینه بپردازد و با ترفیع و تثبیت جایگاه در عرصه بین المللی، غرور ملی را نیز در عرصه داخلی حفظ نماید.
در این رابطه و با توجه به پاسخ اولیه ایران كه بطور رسمی و توسط منوچهر متكی در مادرید اسپانیا، با مثبت ارزیابی كردن پیشنهاد ۵+۱، ابراز امیدواری كرد ایران در مدت زمان مقتضی این پیشنهاد را بررسی و پاسخ دهد، بنظر می رسد ایران راهكار دوم را درپیش گرفته است.
براین اساس دستگاه دیپلماسی ایران در آزمونی جدی و سرنوشت ساز قرار گرفته كه چشم جهانیان را به ایران دوخته است و بنظرمی رسد از زمان ارائه بسته پیشنهادی در ۱۶ خردادماه تا زمان ارائه پاسخ ایران كه احتمالاً تا قبل از برگزاری اجلاس G۸ در روسیه دراواسط جولای (۲۴ تا ۲۶ تیرماه)، ایران چهار گام دیپلماتیك را طی كند كه حائز اهمیت بسیاری است.
اولین گام دیپلماتیك ایران به پیشنهاد غرب و امریكا (پس از اظهار نظرهای غیررسمی و غالباً متفاوت)، اعلام ارسال بسته متقابل و پاسخ مثبت ایران به این بسته پس از گذشت حدود ۱۰ روز از ارائه آن بود كه توسط وزیر خارجه ایران و در جمع خبرنگاران در مادرید اسپانیا اعلام شد. متكی با مثبت ارزیابی كردن پیشنهادات به خبرنگارن گفت: به نظر می‌رسد آمریكا و متحدان اروپایی‌اش به همراه روسیه و چین این بار تصمیم گرفته‌اند با زبان و رفتاری وارد مذاكرات شوند كه حاوی احترام بیشتر به ایران باشد و نه به شیوه سابق با روشی كاملاً تنبیهی با ایران روبرو شوند .
اظهارت متكی حاكی از آن بود كه این بار ایران اصطلاحاً در پی شوت كردن صرف توپ به زمین اروپا و امریكا نیست و درصدد آن است تا با درایت و درقالب پروسه ای هدفمند حفظ توپ كند تا در بهترین موقعیت آنرا به زمین حریف ببرد و به نتیجه برسد .
در دومین گام مقامات بلند پایه ایرانی رایزنیهای دیپلماتیك خود را در سطح منطقه ای و بین المللی آغاز كردند. از آنجمله می توان به سفر علی لاریجانی به مصر و گفت و گوی او با حسنی مبارك و عمرو موسی اشاره كرد.
به فاصله چند روز بعد از بازگشت لاریجانی از مصر، عمرو موسی دبیر كل اتحادیه عرب اعلام كرد كه اتحادیه عرب از موضع ایران برای استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای حمایت می كند، زیرا این حق در پیمان ان.پی.تی برای ایران تضمین شده است.
اظهارات عمرو موسی حاكی از موفقیت لاریجانی در اطمینان سازی میان كشورهای عربی و تشویق آنها برای حمایت از مواضع هسته ای ایران بود.
لاریجانی بعد از سفر به مصر عازم الجزایر شد و قصد داشت بعد از آن عازم اسپانیا شود.
اهمیت این سفرهای دیپلماتیك تابدان جا بود كه پس از آنكه اعلام شد لاریجانی به دلیل مسائل پزشكی نمی تواند به اسپانیا برود، منوچهر متكی كه باید رییس جمهور ایران را در چین برای شركت در اجلاس رهبران سازمان همكاری های شانگهای همراهی می كرد عازم مادرید شد و محمود احمدی نژاد، بدون وزیر امور خارجه خود راهی پكن شد تا در اجلاس شانگهای شركت كرده و با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه و هو جین تائو، رئیس جمهور چین نیز دیدار و گفت و گو كند.
در ادامه گام دوم، سفرهای دیپلماتیك بسیار مهمی نیز به ایران انجام شد.
سعود الفیصل، وزیر امور خارجه عربستان با سفر غیر منتظره به ایران و دیدار با رهبری پیام ملك عبدالله پادشاه عربستان را تقدیم ایشان كرد و همچنین با رئیس جمهور و رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز دیدارهایی داشت. جالب آنكه الفیصل در حالی به ایران سفر كرد كه از طرف شورای همكاری خلیج فارس، وزیر خارجه عمان برای رایزنی های هسته ای با ایران انتخاب شده بود .
در این راستا بنظر می رسد وزیر خارجه عربستان نیز بسته ای را از جانب شورای همكاری خلیج فارس به ایران آورده باشد.
همچنین یكی دیگر از سیاستمداران عرب كه وارد تهران شد عبدالعزیز حكیم، از رهبران بلند پایه عراق و رئیس مجلس اعلای شیعیان عراق بود كه خبرگزاری های بین المللی از قول منابع خود هدف از این سفر را احتمال میانجیگری در روابط ایران و آمریكا داده بودند.
گام دوم دیپلماتیك ایران نیز موفق بنظر می رسد، چراكه رایزنی های دیپلماتیك همزمان را در دیگر نقاط جهان تحت تأثیر قرار داد كه نمونه بارز آن سفرهای اروپایی ایهود اولمرت، نخست وزیر اسرائیل بود كه بنا بر اخبار منتشر شده نه تنها نتوانست اقدامی در جهت جلب حمایت لندن و پاریس برای تحت فشار قرار دادن فعالیت های هسته ای ایران انجام دهد، بلكه در جلب حمایت تونی بلر، نخست وزیر انگلیس و ژاك شیراك، رئیس جمهور فرانسه برای حمایت از طرح عقب نشینی یكجانبه اسرائیل از نوار غزه حمایتی بدست نیاورد.
و همچنین تلاش ریچارد بوچر دستیار وزیر امور خارجه آمریكا برای قانع كردن عبدالله گل وزیرخارجه تركیه به همراه شدن این كشور با مواضع آمریكا در قبال برنامه هسته ای ایران با شكست روبرو شد.
در ادامه این پروسه، ایران گام سوم دیپلماتیك را توسط نماینده خود در حاشیه برگزاری اجلاس شورای حكام آژانس بین المللی انرژی اتمی برداشت و آمریكا را در جلب حمایت كشورهای غیر متعهد شورای حكام آژانس بین المللی انرژی اتمی برای حمایت از مواضع این كشور و تحت فشار قرار دادن ایران ناكام گذاشت.
تلاش آمریكا برای جلب حمایت غیر متعهدها كه نیمی از ۳۵ عضو شورای حكام را تشكیل می دهند در حالی صورت می گرفت كه علی اصغر سلطانیه، نماینده ایران در آژانس بطور غیر مستقیم از اعضای شورای حكام خواسته بود با حفظ خویشتنداری به منظور پرهیز از بین رفتن فضای كمابیش مثبت آژانس، از بیان اظهارات تكراری خودداری كنند.
در نهایت با وجود تمام تلاشی كه آمریكا برای جلب حمایت "نم" انجام داد هفته گذشته كشورهای غیر متعهد عضو شورای حكام آژانس بین المللی انرژی اتمی، با تكرار مواضع بیانیه كوالالامپور، بدون توجه به درخواست آمریكا از حق ایران در تولید سوخت هسته ای حمایت كردند.
اما مهمترین و سرنوشت سازترین گام دیپلماتیك ایران با نزدیك شدن زمان برگزاری اجلاس آتی سران كشورهای صنعتی جهان در روسیه و در حالی برداشته می شود كه تمام نگاهها بسمت تهران و پاسخ صریح و كامل ایران دوخته شده است.
با توجه به موفقیت نسبی ایران در سه مرحله قبلی، به نظر می رسد جمهوری اسلامی ایران در چهارمین گام خود در شرایط كنونی می تواند با اصلاح و تعریف مشخص مشوقهای سیاسی، اقتصادی و هسته ای ارائه شده از سوی غرب و امریكا و با روشن ساختن نقاط ابهام در تعهدات خواسته شده از ایران، تعریف و میزان غنی سازی داخلی، با "احتساب هزینه منفعت" پس از "متعادل سازی" مشوقها و تعهدات، در قالب مذاكراتی سازنده و هدفمند در بازه زمانی مشخص و ضمانتهای عینی و اجرایی متقابل به حفظ حقوق حقه و توسعه صلح آمیز هسته ای و تثبیت توان دیپلماتیك خود در عرصه بین المللی بپردازد.

نویسنده: مهدی علیخانی

منبع : مرکز اسناد انقلاب اسلامی