بهبود روش های مصرف آب

با شروع بحران کاهش منابع آبی که عاملی محدودکننده بر رشد تولید مواد غذایی به حساب می آید به تلاش دنیا مبنی بر افزایش بهینه سازی آب بیشتر نیازمندیم. یعنی همان کوشش هایی که در نیمه آخر قرن بیستم بر تشدید قابلیت های زمین و بهره برداری بهینه، صورت گرفته بود. در سراسر دنیا، متوسط آب مصرفی برای آبیاری به طور تقریب یک کیلو غلات نیازمند یک تن آب است. از آنجایی که برای آبیاری یک تن غلات هزار تن آب مصرف می شود، پس جای تعجب نیست که بگوییم ۷۰درصد منابع آب دنیا به آبیاری کشاورزی اختصاص می یابد.
در نتیجه به طور کلی افزایش کیفیت روش های آبیاری در افزایش قابلیت های منابع آب بسیار حائز اهمیت است. در پروژه های آب های سطحی همانند سدها که وظیفه آبرسانی به مزارع کشاورزی را از طریق شبکه ها و کانال های آبی بر عهده دارند، هیچ گاه بهره وری از منابع آبی برای محصولات کشاورزی به طور صد درصد، درست مصرف نمی شوند. به دلایل متعددی همچون بخار شدن یا اینکه در حین مسیر خود جذب لایه های سطحی زمین شده یا اینکه در بخش هایی از مسیر اصلی خارج می شوند. کارشناسان سیاست های منابع آبی «سندرا پوستل» و «امی ویکرز» پی بردند که درصد بهینه بودن آب مصرفی در آبیاری کشاورزی در کشورهای هند، مکزیک، پاکستان ، فیلیپین و تایلند بین ۲۵ تا ۴۰ درصد و در کشورهای مالزی و مراکش بین ۴۰ و ۴۵ درصد و در ژاپن و تایوان بین ۵۰ تا ۶۰ درصد است. بهینه شدن آب های مصرفی در آبیاری کشاورزی نه تنها تحت تاثیر نوع و شرایط سیستم های آبیاری قرار دارد، بلکه نوع خاک، دما /درجه، حرارت و رطوبت در آن موثر است. در مناطق خشک و گرم، هدر رفتن آب های کشاورزی نسبت به مناطق سرد و مرطوب بسیار شدیدتر است.
سال ۲۰۰۴ وزیر منابع آبی کشور چین طرحی در خصوص افزایش درصد بهینه سازی منابع آبی کشاورزی ارائه داد که براساس این طرح افزایش بهره وری در سال ۲۰۰۰ از ۴۳ درصد به ۵۱درصد در سال ۲۰۱۰ و همچنین این میزان از ۵۱ درصد به ۵۵ درصد در سال ۲۰۳۰ رسید. روش هایی که او ارائه داده بود شامل افزایش قیمت آب، ایجاد انگیزه های لازم در استفاده بیشتر از فناوری های بهینه شده در امر آبیاری و توسعه موسسات محلی در مدیریت این مراحل بوده است. او معتقد است با رسیدن به این اهداف، امنیت تامین منابع غذایی چین را در آینده تضمین می کند. افزایش بهینه سازی آب های کشاورزی به طور معمول به معنای تغییر در شیوه نادرست مصرف، همچون سرازیرکردن حجم زیادی از آب یا سیستم آبیاری از طریق جوی ها به سمت مصرف درست همچون اسپری کردن آب یا قطره یی کردن آبیاری که همان روش استاندارد طلایی بهینه شدن مصرف آب است. این تغییر روش آبیاری، یعنی از سرازیر شدن حجم زیادی از آب جلوگیری شده و آب مورد استفاده به اسپری شدن تغییر وضعیت می دهد. این شیوه سبب کاهش ۳۰ درصدی مصرف آب شده و با قطره یی شدن روش آبیاری، این مصرف حتی به نصف آن می رسد. روش آبیاری قطره یی همچنین سبب افزایش تولید می شود. به این دلیل که میزان ثابتی از حجم آب با حداقل هدررفتگی را فراهم می کند.
از آنجایی که سیستم آبیاری قطره یی هم به نیروی کار بیشتر و هم در مصرف آب بهینه تر است برای کشورهایی مناسب است که هم از نیروی کار بیشتری برخوردارند و هم از کم آبی رنج می برند.کشورهای کوچکی همچون قبرس، فلسطین اشغالی و سودان به آبیاری قطره یی بسیار وابسته هستند. در بین سه تولیدکننده بزرگ محصولات کشاورزی دنیا این نوع روش بهینه آبیاری در کشور هند و چین یک تا سه درصد و در کشور امریکا تقریباً چهار درصد است که در آبیاری زمین های کشاورزی خود مورد استفاده قرار می دهند.در سال های اخیر از سیستم آبیاری قطره یی در مقیاس کوچک برای آبیاری باغ های سبزی کوچک که به طور تقریبی شامل ۱۰۰ اصله گیاه (حدوداً ۲۵ مترمربع) است، استفاده می شود. این نوع سیستم شامل یک تانکر حجیم پر آب است که با استفاده از نیروی جاذبه آب را از طریق لوله پلاستیکی انعطاف پذیر پخش می کند. جای تعجب است که سیستم های آبیاری با بشکه های بزرگ ۱۲۵ مترمربع را آبیاری می کند. همچنین سیستم های آبیاری قطره یی در مقیاس بزرگ تر که از خطوط پلاستیکی قابل حمل استفاده می کنند هم اکنون بسیار متداول شد ه اند. این نوع سیستم های ساده ظرف یک سال خرج خود را در می آورند.با کاهش هزینه های آب و افزایش تولید کشاورزان دارنده این نوع سیستم های آبیاری قطره یی کوچک به طور محسوسی بر درآمد خود می افزایند.
سندرا پوستل تخمین می زند با ترکیب انواع سیستم های قطره یی در مقیاس های گوناگون این پتانسیل ایجاد می شود که ۱۰میلیون هکتار از زمین های کشاورزی هند یا حدوداً یک دهم کل مزارع را بتوان آبیاری کرد. (وی همین اندازه پتانسیل را برای کشور چین می بیند، کشوری که هم اکنون درصدد توسعه آبیاری قطره یی برای مناطقی است که از کم آبی رنج می برند). در پنجاب هند، کاهش سطح آب های زیرزمینی سبب شد کمیته ایالتی کشاورزان در سال ۲۰۰۷ توصیه کند ماه کاشت برنج از ماه مه به اواخر ماه ژوئن و اوایل جولای به تاخیر بیفتد. این کار سبب شد آبیاری تا یک سوم کاهش یابد. به این دلیل که کار کاشت برنج مقارن با فصل پر بارش شده بود. کاهش در استفاده از آب های زیرزمینی کمک به ثابت ماندن سطح آب های زیرزمینی کرد. تا قبل از آن سطح آب از ۵ متر به ۳۰ متر پایین تر از سطح همیشگی در بخش هایی از ایالت رسیده بود. تغییرات سازمانی می تواند بهینه سازی منابع آبی را راحت تر کند، این تغییرات سازمانی شامل رفع مسوولیت از ارگان ها یا آژانس های دولتی و محول کردن آن به مجمع کاربران محلی منابع آبی است. در بعضی از کشورها، کشاورزان برخی محلات به صورت هماهنگ و سازماندهی شده این مسوولیت را قبول کردند و از آنجایی که یک سرمایه گذاری اقتصادی در مدیریت آب صحیح است، در نتیجه تمایل در انجام آن نسبت به ارگان های دولتی بهتر دارند.
کشور مکزیک در ایجاد تشکل های کاربران منابع آبی پیشقدم شده است. از سال ۲۰۰۲ تشکل های کشاورزی بیش از ۸۰درصد آبیاری زمین های عموم مردم مکزیک را مدیریت می کنند. یکی از مزایای تغییر این چارت سازمانی برای دولت این است که هزینه نگهداری سیستم های آبیاری به طور محله یی صورت گرفته که سبب شده چاله های خزانه دولت را کاهش دهد. این بدان معنی است که تشکل ها مجبورند هزینه بیشتری برای آب و آبیاری بپردازند. اما کشاورزان تولیدکننده غلات از مدیریت منابع آبی نسبت به سرمایه گذاری پول خود منفعت بیشتری می برند.در کشور تونس که تشکل های مصرف کننده آب، هم آبیاری و هم منابع آبی خود را مدیریت می کنند، تعداد تشکل ها از ۳۴۰ مورد در سال۱۹۸۷ به ۲۵۷۵ مورد در سال ۱۹۹۹ رسید که تقریباً تمام کشور را پوشش می داد. هم اکنون سایر کشورها از چنین سیستم های مدیریتی در منابع آبی خود برخوردارند.
اگر چه تشکل هایی قبلاً سازماندهی شدند تا سیستم های عمومی آبیاری توسعه یافته وسیع تری را مدیریت کنند. همچنین امروزه در برخی کشورها، تشکل هایی ایجادشده تا بر مدیریت آبیاری از منابع آبی زیرزمینی محله یی که هدفشان ثابت نگه داشتن سطح آب ها و جلوگیری از نفوذ آن به داخل لایه های زمین و موانع اقتصادی است، نظارت کنند.گفته می شود یکی از دلایل نادرست مصرف شدن آب، در نتیجه پایین بودن قیمت آن است. در بعضی از کشورها با اختصاص دادن سوبسید به آب، قیمت مصرفی آن را کاهش می دهند، در نتیجه مردم تصور می کنند آب به مقدار کفایت موجود است، در حالی که حقیقت امر خلاف آن است. زمانی که آب به قدر کفایت موجود نباشد، قیمت آن باید افزایش یابد. حکومت های استانی در شمال چین قیمت آب را افزایش می دهند تا از اسراف جلوگیری شود. افزایش قیمت آب تمامی کاربران منابع آبی را تحت تاثیر قرار می دهد و سبب می شود روی فناوری بهینه سازی سیستم های آبیاری، پروسه های صنعتی و وسایل خانگی کم مصرف سرمایه گذاری کنند.هم اکنون آنچه اهمیت دارد طرز تفکر جدید در مصرف آب است. به طور مثال این تغییر در تولید محصولات کشاورزی می رود که از آب در مواقع لزوم به طور بهینه تری استفاده کنند. دولت چین کاشت برنج را به دلیل نیاز داشتن به آب فراوان در شهر پکن حذف کرده است.
کشور مصر هم چنین کاری کرده است. در واقع هر نوع لایحه رسمی صادر شده تا تولید محصولات کشاورزی به همان نسبتی افزایش یابد که قابلیت های منابع آبی برای آبیاری افزایش می یابد. همین طور هر لایحه یی که سبب تغییر تولید پروتئین های حیوانی به جای کشت غلات شود در واقع به طور موثری کمک به بهینه سازی منابع آبی می کند.این تغییر رویه در زنجیره غذایی افرادی که از محصولات پروتئین های گوشتی ناسالم تغذیه می کنند، سبب کاهش مصرف آب می شود. در امریکا مصرف سالانه غلات به عنوان غذای اصلی متوسط ۸۰۰ کیلوگرم (چهارپنجم یک تن) برای هر فرد است. همین کاهش کم در مصرف گوشت، شیر و تخم مرغ به راحتی می تواند مصرف سالانه غلات افراد را به ۱۰۰ کیلوگرم تغییر دهد. همین کم شدن مصرف غلات برای ۳۰۰ میلیون امریکایی منجر به کاهش ۳۰میلیون تنی مصرف غلات شده که برای آبیاری آن ۳۰میلیارد تن آب نیاز دارد. کم آبی به دلیل مصرف شدن آن در لایه سطحی زمین و همچنین رودخانه نه تنها در زمینه کشاورزی بلکه در همه زمینه های اقتصادی نیاز به دستورالعمل های رسمی قانونی دارد. یکسری مراحل شفاف به علاوه آنچه در این گزارش گفته شد شامل استفاده از مراحل مختلف صنعتی بهینه سازی آب و استفاده بهتر از وسایل خانگی است. همچنین بازیافت منابع آب شهری می تواند یکی از روش های مناسب برای کشورهای که به طور جدی از کم آبی رنج می برند، باشد.

لستر براون
ترجمه؛مینا خورسند

منبع : روزنامه اعتماد