هم نشینی گل و قداره

صدای اعتراض در گوش حافظه تاریخی ما، صدای شکستن شیشه و انفجار گلوله است. بوی تند لاستیک های آتش گرفته و خون تازه بر سنگفرش. با این همه امروز در جهانی که ما نیز در گوشه یی از آن زیست می کنیم فعالان اجتماعی مبتکرانه شیوه هایی از اعتراض را می یابند که کمترین حد از خشونت در جریان آن روی دهد.
این جنبش ها که فعالان آن دوست تر دارند به نام نافرمانی اجتماعی از آن یاد کنند چند ویژگی دارند. اول اینکه این جنبش ها برآمده از فروم اجتماعی جهانی هستند که اصلی ترین فعالیتش مبارزه با روند فعلی جهانی سازی است با وجود این فعالان این جنبش به طور اجتناب ناپذیری با مبارزات ضد جنگ، احقاق حقوق زنان و کودکان، حفظ محیط زیست و مبارزات کارگری پیوند می خورند.
همین گونه گونی درونی است که یک کثرت گرایی را به فروم اجتماعی جهانی تحمیل می کند. در اجلاس های این فروم فعالان سندیکاهای کارگری، محیط زیست، حقوق زنان، حقوق کودکان، احزاب سنتی چپ و گروه های گوناگون فراپارلمانی شرکت می کنند.
فروم بر اساس منشورش چنین تعریف می شود؛ «فروم اجتماعی جهانی فضای آزادی است به منظور به بحث نهادن اندیشه های کثرت گرا به شکل دموکراتیک، محلی است برای برقراری رابطه و پیوند دادن فعالیت های جنبش های اجتماعی که با نولیبرالیسم، سلطه سرمایه دارانه بر جهان و امپریالیسم در تمامی اشکال آن مخالفت می ورزند.» ویژگی دیگر این مبارزات سازمان یابی شبکه یی گروه های فعال در آن است که امکان تحمیل نظر یک مرکزیت متمرکز و در نتیجه ایجاد روابط غیردموکراتیک در درون جنبش را از بین می برد.
با سرعت گرفتن روند جهانی سازی و دخالت های بانک جهانی ارتش چریکی زاپاتیست های مکزیک در فراخوانی با عنوان «علیه نولیبرالیسم، در دفاع از بشریت» فعالان جنبش های اجتماعی را دعوت کرد تا برای پیشبرد مبارزه یی مشترک علیه وضع موجود با هم گفت وگو کنند. در ۳ دسامبر ۱۹۹۹ چهل هزار نفر در جریان مذاکرات سازمان تجارت جهانی در داووس سوئیس دست به تظاهرات زدند. آنان پلیس و نیروهای امنیتی را به راستی کلافه کردند به طوری که برای ورود «بیل کلینتون» رئیس جمهور وقت امریکا به محل برگزاری نشست، حالت فوق العاده اعلام شد. بسیاری این تظاهرات عظیم و برخورد خشونت آمیز پلیس با آن را سرآغاز فعالیت فروم اجتماعی جهانی می دانند.
نخستین اجلاس فروم اجتماعی جهانی در ژانویه ۲۰۰۱ در شهر پورتوالگره برزیل برگزار شد. در این اجلاس نمایندگان بیش از ۵۰۰ سازمان ملی و بین المللی از ۱۰۰ کشور دورهم گرد آمدند. دومین اجلاس فروم در ژانویه ـ فوریه ۲۰۰۲ از اجلاس نخست بسیار گسترده تر بود و بیش از ۶۵ هزار نفر از ۱۳۱ کشور در آن شرکت جستند.
متعاقب گردهمایی پورتوالگره، گردهم آیی های منطقه یی نیز در کشورهای مختلف برگزار شد. فروم اجتماعی اروپا در فلورانس و سپس در پاریس، فروم اجتماعی آسیا در حیدرآباد هند از آن جمله اند. از سال ۱۹۷۱ نشست اقتصادی ـ سیاسی سران کشورهای صنعتی، روسای موسسات جهانی سرمایه داری مثل بانک جهانی ـ سازمان تجارت جهانی ، صندوق بین المللی پول هر ساله در داووس سوئیس برگزار می شود.
این جلسات در سال های اخیر تظاهرات وسیع مخالفین روند کنونی جهانی شدن را به همراه داشته است. فعالان این جنبش جهانی که ادعا می کنند در شرایطی که سرمایه داری مسیر جهانی سازی طی می کند، مخالفانش نیز حق دارند فراتر از مرزها با هم پیوند بخورند، در سال های اخیر بارها و بارها نشست های سازمان تجارت جهانی را با حضور خود در خیابان ها، متشنج کرده اند.
چنین فعالیت هایی گرچه سویه اصلی اش مبارزه با روند فعلی جهانی سازی است اما بر اساس همان بند از منشور فروم که پیش از این نوشته شد، با همه اشکال نولیبرالیسم و سلطه سرمایه دارانه بر جهان مبارزه می کند و در این مسیر است که جنبش های محلی بر اساس شناختی که از جامعه خود دارند از روش های نوینی برای پیشبرد امر مبارزه استفاده می کنند. برای نمونه در آفریقای سیاه در ژوئیه سال ۲۰۰۲ زنان روستاهای نیجریه در اعتراض به ویرانی های اجتماعی، ترمینال های نفتی شرکت شورون ـ تکزاکو را به اشغال درآوردند و خواستار ایجاد درمانگاه، مدارس، جاده سازی و مزرعه های دامپروری شدند.
یا در آسیا جنبش دهقانی هند که در سال ۱۹۹۳ یک راه پیمایی نیم میلیونی را علیه سازمان تجارت جهانی در شهر بنگلور سازماندهی کرد اینک یک جنبش مردمی وسیع است که توانسته از طریق بسیج دهقانان به مصادره زمین ها پرداخته و بتواند پروژه نابودی جنگل ها را که از سوی بانک جهانی حمایت مالی می شد، متوقف کند.
در فلسطین فعالان ضد جنگ موفق شده اند فرار وسیع سربازان اسرائیلی را از مناطق نظامی سازمان دهند یا هنگام محاصره خانه یاسرعرفات از سوی تانک های اسرائیلی با ایجاد دیوار انسانی حول خانه او، چریک پیر را از مرگ برهانند. جنبش ضد جنگ در امریکا با سازماندهی تظاهرات وسیع در شهرهای مختلف سعی می کند ارتش امریکا را وادار کند سربازانش را از عراق و افغانستان خارج کند. «سیدنی شیهان» مادری که فرزندش را در عراق از دست داده است یکی از فعالان این عرصه است که بارها رهبری تظاهرات را بر عهده داشته است.
می توان گفت شیهان در این چند سال سایه به سایه، جرج بوش را تعقیب کرده است. در استراحتگاه تفریحی رئیس جمهور، در سفر بوش به امریکای لاتین و حتی در جلسه کنگره امریکا شیهان اعتراض خودش را به جنگ طلبی امریکایی اعلام کرده.
یکی دیگر از ابتکارات فعالان ضد جنگ در امریکا تحریک سربازان امریکایی به نافرمانی های اجتماعی در مناطق تحت اشغال است. تبلیغ فرار از جبهه، خودداری از اجرای دستور، کارشکنی در امور نظامی مانند تاخیر در ارسال ادوات نظامی به مناطق درگیری از فعالیت های نیروهای ضدجنگ در امریکاست.
در یک اقدام ضد جنگ دیگر در ایتالیا گروهی به نام سفیدجامگان از همان روزهای آغازجنگ به یک رشته اقدامات مستقیم علیه ماشین جنگی نیروهای اشغالگر دست زده است.
بلوکه کردن خطوط راه آهن و جلوگیری از حرکت قطارهای حامل اسلحه و مهمات برای نیروهای اشغالگر که آنها را قطارهای مرگ می نامیده اند اشغال شعبه ایتالیایی یک شرکت چندملیتی که سوخت و بنزین نیروهای اشغالگر را تأمین می کند، نفوذ به پایگاه های نظامی و دست زدن به کارشکنی، حمله به بانک هایی که محل سرمایه گذاری شرکت های تولید کننده اسلحه اند، حمله به شرکت هایی که مواد غذایی، میوه و سبزیجات برای سربازان امریکایی ارسال می کنند. فراری دادن مهاجرین زندانی در انتظار اخراج از بازداشتگاه های اجباری و کارهایی از این دست. در عرصه مبارزات زیست محیطی نیز در اروپا فعالان جنبش سبزها که با فروم پیوند دارند سعی می کنند راه های نوینی را برای مبارزه با آلاینده های زیست محیطی در پیش بگیرند. ایجاد سد انسانی در جاده هایی که زباله های اتمی از آنها می گذرند، زنجیر کردن خودشان به ریل های راه آهنی که زباله های اتمی از آنها می گذرند و حتی زنجیر کردن خودشان به زیردریایی های آلاینده محیط زیست از جمله فعالیت های گروه های زیست محیطی است.
امریکای لاتین اما بیش از همه جهان روش های نوین اعتراضی را تجربه می کند. در آرژانتین نیز تعاونی اتحاد، همبستگی و سازمان حلبی آبادها برای بهبود زیست بی خانمانان زمین های بزرگ را مصادره می کند و در آنها برای بی خانمانان خانه می سازد. آنها در برابر تهدیدهای دولت مبنی بر برخورد مسلحانه با این جریان اعلام کرده اند ما یک گروه مسلح نیستیم اما یک جامعه مسلحیم و از خود دفاع خواهیم کرد.
فعالان اکوادوری جنبش نیز مبارزه یی بی امان را با آلودگی های زیست محیطی صنعت نفت و نیز نقض گسترده حقوق بشر توسط عوامل سرمایه داری جهانی در کشورهای نفتی آغاز کرده اند. دو تشکل دیده بانان نفت و پیکار زیست محیطی اصلی ترین فعالان این عرصه اند. از سوی دیگر در اکوادور تلاش برای ایجاد شبکه یی جهانی علیه پایگاه های نظامی خارجی در کشورهای جنوب آغاز شده است. می توان به راهپیمایی بزرگ کارزاری دیگر توسط ارتش چریکی زاپاتیست ها در مکزیک اشاره کرد.
می توان به مناطق آزادشده خودگردان کلمبیا و نپال اشاره کرد. می توان به جنبش به سوی سوسیالیسم بولیوی که اصلی ترین نیرویش را کوکاکاران بولیویایی تشکیل می دهند و راه بندان های بزرگ را سازماندهی می کنند، اشاره کرد. می توان به مبارزه جاری در ونزوئلا اشاره کرد. می توان به فعالیت های گروه های فعال حقوق زنان در ترکیه برای تحصیل دختران خانواده های فقیر یا متعصب اشاره کرد. سرتاسر جهان با شعله مبارزات نوینی که با اعتقاد به جهان دیگری که ممکن است روش های نوین اعتراضی را تجربه می کنند، گر گرفته است.
معترضان به شرایط موجود جهان سعی می کنند در شرایط جدید جهانی روش های کهن و بسیار خشونت بار اعتراضی را به کناری نهاده و در پیوند با توده های مردم مسیر دشوار عدالت و آزادی را بپیمایند. جهانی که از خشونت و بهره کشی در آن نشانی نباشد.

هژیر پلاسچی

منبع : روزنامه اعتماد