چهار روایت از نویسنده ای که جهان را به هم ریخته است

● معلق میان واقعیت و خیال
«لئونارد وترا فیزیكدان بوی گوشت و پوست سوخته را احساس می كرد و می دانست مربوط به بدن خودش است. با وحشت به موجود تیره پوستی كه رویش خم شده بود خیره شد و پرسید: «چه می خواهی؟» مرد با صدای خشنی پاسخ داد: «كلمه رمز»
- «اما من... نمی دانم...»مردم مهاجم آن جسم داغ و سفید شده از حرارت را عمیق تر در سینه اش فرو برود. صدای جلز و ولز ناشی از سوختن بلند شد.وترا از درد فریاد كشید و گفت: «كلمه رمزی وجود ندارد.» و احساس كرد كه دارد بیهوش می شود.مرد گفت: «از همین می ترسیدم.»وترا سعی كرد طاقت بیاورد اما تاریكی به او نزدیك می شد. تنها تسلی خاطرش این بود كه مهاجم آنچه را به دنبالش آمده است نخواهد یافت. لحظه ای بعد مرد كاردی بیرون آورد و به صورت وترا نزدیك كرد و با دقت یك جراح آن را به كار برد.وترا فریاد كشید: «به خاطر خدا.» اما دیگر خیلی دیر شده بود.»
و به این ترتیب اولین قسمت سه گانه دن براون شروع می شود. او «شیاطین و فرشتگان» را قبل از راز داوینچی نوشته و در واقع سه گانه خود را با آن كلید زد.
رابرت لنگدان پروفسور سمبل شناس استاد دانشگاه هاروارد كه شخصیت اصلی سه گانه براون است هر بار به واسطه دانشی كه درباره سمبل ها و نمادهای تاریخی و مذهبی دارد وارد ماجرای عجیب قتل هایی به دست گروه های افراطی مذهبی می شود. در «شیاطین و فرشتگان» او از طریق نمابر عكسی از یك جنازه می بیند كه بر سینه آن علامت مخصوص اشراقیون داغ شده است.
ماكسیمیلیان كهلر از وی دعوت می كند تا درباره این داغ كه بر روی سینه یكی از فیزیكدانان متخصص اش نشسته تحقیق كند. آنچه او كشف كرد باورنكردنی است. انتقامی مرگبار علیه كلیسای كاتولیك كه یك سازمان زیرزمینی قدیمی به نام اشراقیون ترتیب داده اند. واتیكان در خطر انهدام قرار می گیرد. لنگدان به همراه دانشمند دیگری - كه دختر مقتول هم هست - به رم می روند تا واتیكان را از این خطر بزرگ مطلع كنند. آن دو درگیر و دار این ماجرا به كشفی نامعقول و ترسناك درون دخمه های مهروموم شده، مقبره های خطرناك، كلیساهای متروك و اسرارآمیزترین سرداب روی زمین دست زدند كه در واقع پناهگاه فراموش شده اشراقیون است.
آنچه در كتاب های دن براون دیده می شود، اطلاعاتی است كه در لابه لای داستان به خواننده داده می شود و نویسنده از آنها برای پیشبرد داستان به خوبی استفاده می كند.دن براون با هوشمندی قصه خود را با اتفاقات واقعی می آمیزد و خواننده را در مرز میان خیال و واقعیت نگه می دارد.برای مثال در «شیاطین و فرشتگان» داستان در زمانی اتفاق می افتد كه واتیكان در شرف انتخاب پاپ جدید است.پاپ قبلی از دنیا رفته و ۱۵ روز از مرگش می گذرد و همه كاردینال ها در كلیسای سیستین جمع شده اند تا رهبر جدید كاتولیك های جهان را انتخاب كنند و مردم در میدان اصلی به انتظار نشسته اند تا دود سفید از دودكش كلیسا بلند شود.
نویسنده در ابتدای كتاب تاكید می كند كلیه كارهای هنری، مقبره، تونل و ساختمان های نام برده شده در رم همه واقعی هستند و در محل های ذكر شده قرار دارند و امروز برای بازدید گردشگران آماده اند. انجمن برادری اشراقیون نیز یك سازمان واقعی است.در واقع ایده اصلی این داستان برای دو نویسنده زمانی شكل گرفته كه او از واتیكان دیدن می كرده و از «ال پاستو» تونلی مخفی در زیر قصر واتیكان می گذشته و لیدر تور از آنجا به عنوان پناهگاه اشراقیون نام می برد.دن براون به خوبی واقعیت را با هیجان و تخیل درهم می آمیزد و قصه «شیاطین و فرشتگان» را می نویسد.این كتاب در ایران بعد از راز داوینچی ترجمه شد و به چاپ رسید و نوشین ریشهری آن را به فارسی برگرداند و انتشارات نگارینه آن را به چاپ رسانده است.
● و قصه آغاز شد
«دیرصهیون محفل سری اروپایی كه در سال ۱۰۹۹ بنیانگذاری شده تشكیلاتی حقیقی است. در سال ۱۹۷۵ كتابخانه ملی فرانسه نسخه هایی خطی موسوم به Dossiers Secrets یا پرونده های سری كشف كرد كه هویت بسیاری از اعضای دیرصهیون را فاش ساخت: سرآیزاك نیوتون، ساندرو بوتیچلی، ویكتور هوگو، لئوناردو داوینچی.
خلیفه گری كاتولیك «اپوس دئی» كه طریقتی شدیداً متعصب و سختگیر است اخیراً به دلیل گزارش هایی در مورد شست وشوی مغزی و عبادات خشونت آمیز و فریضه ای خطرناك موسوم به «تحقیر نفس» جنجالی فراوان به پا كرده است. اپوس دئی به تازگی بنای ساختمان دفتر مركزی چهل و هفت میلیون دلار ی اش را در خیابان گلزینگتون نیویورك شماره ۲۴۳ به پایان رسانده است. همه توصیفات آثار هنری و معماری و اسناد و مناسك نهانی در این كتاب براساس واقعیتند.»
اینها حقایقی است كه در آغاز داستان جنجال برانگیز «راز داوینچی» آمده است و از همین جا است كه خواننده را با خود به داستانی می برد كه با یك قتل آغاز می شود.«راز داوینچی» با آخرین لحظات حیات رئیس موزه لوور آغاز می شود. او افتان و خیزان در راهروهای موزه از دست قاتل خود فرار می كند اما توان اش تمام می شود و می میرد اما در آخرین لحظات بدن خود را به شكلی عجیب روی زمین قرار می دهد و با خون خود نام پروفسوری از دانشگاه هاروارد را روی زمین می نویسد و بدین ترتیب رابرت لنگدان وارد ماجرا می شود و پلیس به خیال آن كه رئیس موزه لوور نام قاتل خود را نوشته او را تحت پیگرد قرار می دهد.
به خصوص آن كه لنگدان در زمان قتل در پاریس بوده و همان شب با ژاك سونیر قرار ملاقاتی داشته است. اما نوه رئیس موزه كه خود در بخش رمزگشایی اداره پلیس فرانسه كار می كند از نحوه قرار گرفتن بدن پدربزرگش روی زمین و علایم و اشاراتی كه با خون خود نوشته درمی یابد كه او می خواهد آنها یعنی لنگدان و نوه اش را متوجه رازی كند و...
قصه «راز داوینچی» قصه ای چند وجهی است. از یك طرف داستان لنگدان و سوفی از دست پلیس فرار می كنند و به دنبال كشف رمز پدربزرگ هستند، از دیگر سو ماجرای قتل ژاك سونیر و خلیفه گری اپوس دئی پیش می رود و از طرف دیگر ماجرای پلیسی این قتل است.
داستان فراز و نشیب دارد و در كنار این هیجان نویسنده، خواننده را بمباران اطلاعات مذهبی و نمادشناسی می كند.
عنصر اصلی داستان در واقع داستان جام مقدس است كه در این كتاب دن براون به آن پرداخته است. دن براون با شواهد و توصیفاتی كه آورده در واقع به فرضیه ای قدیمی پرداخته كه برخی بر این باورند حضرت مسیح(ع) با مریم مجدلیه ازدواج كرده و از عیسی(ع) نسلی باقی مانده كه هم اكنون در اروپا است. همین پرداختن به این فرضیه بود كه جنجال هایی را در سراسر دنیا نسبت به این كتاب و نویسنده اش به دنبال داشت. جنجال هایی كه از نویسندگان گرفته تا واتیكان و پیروان مسیحیت را دربرداشت. هر چند كه مخالفان آنان و مدافعان كتاب از آن به شدت حمایت كردند زیرا به قول دوستی در نهایت این، یك داستان است.
اما این داستان علاوه بر قصه پلیسی دایره المعارفی از نمادشناسی های مذهبی است. نویسنده به بهانه آن كه قهرمان داستان استاد دانشگاه است لحظاتی را در داستان خلق كرده كه لنگدان به عقب برمی گردد و در كلاس درس نكاتی را می گوید. در جایی لنگدان به عدد فی اشاره می كند و اطلاعاتی در این باره می دهد. در جایی دیگر درباره آیین مهرپرستی می گوید و... اما آنچه كتاب «راز داوینچی» را برای خواننده ایران دلچسب تر می كند پاورقی هایی است كه یا نویسنده آورده یا مترجمان بر آن اضافه كرده اند. پاورقی هایی كه در كتاب آمده خود می تواند كتاب مستقلی باشد وگرنه داستان راز داوینچی بیشتر یك قصه پلیسی است كه ته مایه هایی از مذهب دارد اما پاورقی های مترجم ها آن را تبدیل به یك داستان مذهبی پركشش كرده است.در ایران دو ترجمه از كتاب راز داوینچی به بازار آمده است.
اما آن ترجمه ای كه پاورقی ها را دارد حسین شهرابی و سمیه گنجی آن را به فارسی برگردانده اند و آن را نشر زهره به چاپ رسانده است. این ترجمه به چاپ هفتم یا هشتم رسید و بسیاری از ایرانیان به جمع علاقه مندان به آن پیوستند.«راز داوینچی» دومین كتاب سه گانه دن براون است و از روی آن فیلم سینمایی با بازی تام هنكس ساخته شده و هم اكنون روی پرده سینماهای كشورهای جهان است.«راز داوینچی» در واقع راز بزرگ این نقاش بزرگ است كه در تابلوهای شام آخر و لبخند مونالیزا پنهان است.● ماجرا این طور شروع شد
دو رمان «نقطه فریب» و «دژ دیجیتالی» آثاری هستند كه برعكس رمان های بعدی دن براون یعنی «شیاطین و فرشتگان» و «راز داوینچی» محور روایی خود را بر پایه ارزش ها و بن مایه های مربوط به مسیحیت نمی گذارند.
در این رمان ها دن براون با استفاده از تكنیك روایت چند ماجرای به هم پیوسته و رسیدن به نقطه اصلی و تكان دهنده پایانی فضاهایی را ترسیم كرده كه در آنها قدرت های افسانه ای آمریكا نشانه گرفته شده و به صورت موضوع هایی برای قصه گویی پلیسی - كارآگاهی نویسنده اش درمی آیند... نقطه فریب روایت یك ساختار آلوده به دروغ از قدرت است. در این رمان ناسا به شهاب سنگی دست پیدا می كند كه به اذعان اعم زمین شناسان مشهور حاوی فسیل بوده و در نتیجه پیامی از فضا دارد. «در آنجا زندگی است». این كشف تبدیل به سلاحی برای از پای درآوردن رقیب انتخاباتی رئیس جمهور می شود كه گفته است ناسا نمی تواند چنین بودجه عظیمی را صرف ولگردی در آسمان كند. در این میان «راشل» كه در یكی از ادارات اطلاعاتی كار می كند و دختر رقیب انتخاباتی رئیس جمهور فعلی است ناخواسته و همراه چند دانشمند بزرگ دیگر به رازی پی می برد كه دانستن آن تنها مرگ را به دنبال دارد... دن براون در رمان دژ دیجیتالی همچنین قصه ای را روایت كرده است. در این رمان ما با اختلال در سیستم فوق محرمانه اداره امنیت آمریكا روبه رو می شویم، سیستمی كه كوچك ترین روابط اطلاعاتی جهان را زیر نظر دارد، مورد حمله یك برنامه نرم افزاری فوق پیشرفته قرار گرفته و روزگار تلخی را برای مقامات ارشد آمریكا به وجود آورده است.
بعد از چندی مشخص می شود این سیستم را دانشمندی طراحی كرده كه خود روزی كارمند این اداره بوده و هدفش هم انتقام از سیستمی است كه می خواهد از تمام مردم جاسوسی كند و زندگی خصوصی آنها را زیر نظر داشته باشد.
در این احوال است كه یك پروفسور زبان شناس برای خنثی كردن رمز مرگ بار به كار گرفته می شود. او كار خود را آغاز می كند و درمی یابد كه ماجراهای تكان دهنده دیگری در پس پرده است... نگاه دن براون در این دو رمان نگاه آشنایی است. فارغ از مسائل ادبی و زیبایی شناسانه باید اذعان كرد كه براون از آن دسته نویسندگانی است كه ریشه در سنت رمان های ماجراجویانه و پرحادثه آمریكایی دارد كه طی آنها حاكمیت قدرتمند معرفی شده آمریكا را در هیئت موجوداتی روایت می كند كه بسیار متزلزل و در عین حال بی رحم است.
او در هر دو رمان نقطه فریب و دژ دیجیتالی به دنبال تصویر كردن جامعه ای است كه در كنار موجود خطرناكی به نام تكنولوژی آمریكایی زندگی می كند و از سویی دیگر برای محفوظ نگاه داشتن این قدرت از هیچ عملی روی گردان نیست. با آنكه دن براون در نهایت از برخی رئوس اخلاقی این حاكمیت دفاع می كند اما مخاطب درمی یابد كه او داستان هایش را براساس واقعیتی نوشته كه در باب قدرت و جامعه آمریكا مصداق دارد.
دن براون قدرت خاص در ایجاد چند قصه موازی و در كنار هم دارد. او با توجه به این ویژگی ده ها معما و توهم را در دل روایت مستتر كرده و سپس به نحوی پیش می رود كه تمام آنها در برخورد با یكدیگر گره گشایی می شوند. این ویژگی جذاب بودن و از همه مهم تر نوشتن از تابوهای بزرگی مانند قدرت در كاخ سفید، ناتوانی های اداره اطلاعاتی آمریكا، ماجرای انتخاب پاپ و از همه جنجالی تر قصه تولد مسیح و چگونگی شكل گیری قدرت كلیسا، باعث می شود كه در این روزها دن براون به یكی از پرمخاطب ترین و خبرسازترین نویسندگان جهان تبدیل شود.
رمان های او به گونه ای روایت می شوند كه قهرمان هایش در وضعیتی قرار گیرند كه باید بجنگند و از رازهایی مطلع شوند كه اگر مخاطب حتی ذره ای از آنها را باور كند برخی مسائل بزرگ انسانی و جهانی دگرگون می شود. صدالبته نوع نگاه دن براون تلفیقی از رمان های پلیسی و آثار داستانی سیاسی ای است كه در سال های دهه های هشتاد و نود مخاطبان فراوانی پیدا كردند. در این آثار قهرمان ها نه مردم عادی بلكه نخبگانی هستند كه با درك یك راز بزرگ عرق سردی بر پیشانی شان می نشیند. بنابر این اهمیت چهار رمان دن براون در این نكته است كه می تواند مسائلی را مطرح كند كه در عین داستانی- و قطعاً- تخیلی بودن ریشه در واقعیت های بیرونی دارد و باعث می شود مخاطب این سئوال را طرح كند كه اگر تمام این رازها واقعیت داشته باشد چگونه می توان زندگی كرد.
او دقیقاً به مراكزی از فرهنگ و اطلاعات انسان آمریكایی- مسیحی ضربه می زند كه هیچ كس به سلامت و اسلوب پایدارش شك و تردیدی ندارد. دو رمان مذكور- نقطه فریب و دژ دیجیتالی- سرآغاز این نوع ادبیات جنجالی بود. رمان هایی كه علاوه بر تحقیر قدرت آمریكایی به اصل مهم دیگری نیز حمله كرد، اصلی كه جامعه آمریكا برای محافظت از آن میلیاردها دلار خرج كرده است: اخلاق. او مبنای این قدرت را در ضدیت با اخلاقی می دید كه باوجود آلوده شدن هنوز می توانست نقش موثری در فرآیند قدرت آمریكایی بازی كند. پس با روایت سقوط غیرانسانی آن و نمایش برملا شدن ساختارهای از بین رفته اش جامعه آمریكا نویسنده ای را درك كرده كه با وجود قرار گرفتن آثارش در زمره ادبیات عامه پسند- و نه روشنفكری- ضربه تبرش را به ریشه زده است. دن براون در این دو رمان اولش فضاهایی را ساخته كه به شدت مخاطب را درگیر خود می كنند و سپس و در پایان پرسشی را برای او رقم می زنند.
«آیا می توان به قدرت اعتماد كرد؟» این سئوالی است كه رمان های او را به پرفروش ترین آثار این روزها تبدیل كرده و باعث شده او به سراغ مفاهیمی كهن برود كه باعث شده تا در برخی كشورها كتاب هایش ممنوع و ضاله اعلام شوند. رمان جنجالی اش یعنی راز داوینچی برآمده از همین حركت است كه در نهایت به سراغ قدرت مذهبی و كلیسایی می رود كه این روزها فعالیت گسترده ای را برای پاسخگویی و ابراز انزجار از نوشته های او آغاز كرده است. شبكه های ماهواره ای در سرتاسر دنیا آثار او را در میان خبرسازها قرار داده اند و شبكه های مذهبی هم مدام در حال پخش ویژه برنامه هایی برای مقابله با ذهنیتی هستند كه او در قالب نوعی از ادبیات جذاب مردمی ارائه داده است.
در هر حال خواندن دو رمان نقطه فریب و دژ دیجیتالی دو حسن دارد، اول اینكه مخاطب را با فضاها و لحظه هایی روبه رو می كند كه بسیار تكان دهنده است و از سوی دیگر باعث می شود تا مخاطب دن براون مسیری را كه او برای نوشتن جنجالی به نام راز داوینچی طی كرده است، درك كند. اما در پایان باید اضافه كرد كه دن براون به هیچ وجه نویسنده ای باارزش های ادبی تاثیر گذار نبوده و نیست بلكه او فرزند سنتی است كه از قصه گفتن های مكرر، هدفی جز لذت بخشی ندارد. رمان های او از منظر ادبی مملو از اشتباه های فرمی و روایی هستند ولی داستان هایش آنقدر جذاب اند كه می شود قید این دغدغه ها را زد و شاهد كلمات نویسنده ای عادی شد كه فعلاً جهان را به هم ریخته است.

سعیده اسلامیه
نادیه خسروی

منبع : روزنامه شرق