نام خلیج پارس در ترکیه : خلیج بصره

● نكته
شماری از كشورهای عربی با نامگذاری كردن تعدادی از دانشگاه ها، تیم های ورزشی و... كه با دلار های نفتی به شدت در پی مطرح كردن آنها در مجامع جهانی هستند به دنبال رایج ساختن نام جعلی«خلیج عربی» در كشورهای گوناگون اند، از آن جمله: «دانشگاه خلیج عربی» در منامه و «تیم راگبی خلیج عربی» در دبی كه در واقع یك تیم وارداتی است و در میان بازیكنان آن كمتر كسی پیدا می شود كه عرب باشد! نفرت از ایرانیان در برخی از محافل و تارنماهای كشورهای عربی چنان خودنمایی می كند كه حتی در ارائه اطلاعات جغرافیایی از كاربرد نام «ایران» هم خودداری می شود.
تا حدود یك سال پیش چنانچه در بخش اخبار گوگل به زبان انگلیسی عبارت «خلیج عربی» را جست وجو می كردیم به حدود ۹۰۰ نتیجه دست می یافتیم در صورتی كه این رقم در حال حاضر با توجه به كوشش های گروهی كوچك از ایرانیان مستقل به حدود كمتر از ۴۰۰ نتیجه كاهش یافته است. تارنما (وب سایت) هایی نیز كه این نام ساختگی را به كار می برند بیشتر به دو گروه اصلی محدود شده اند؛ آنهایی كه مستقیماً از سوی كشورهای عربی به ویژه امارات، اردن، قطر و بحرین اداره می شوند و دوم، بنیادها و كمپانی هایی كه دارای منافع مالی در كشورهای جنوب خلیج پارس هستند. با توجه به گسترش روزافزون پیوندهای بازرگانی میان شركت های اماراتی و دیگر كمپانی ها و رسانه هایی كه در سراسر جهان آگهی های آنها را به چاپ می رسانند همچون AME info (در امارات)، WebIndia۱۲۳ (هندوستان)، سئول تایمز (كره جنوبی)، ANBA (برزیل) و... بسیاری از این شركت ها در پی به دست آوردن منافع مالی بیشتر در بیانیه های مطبوعاتی خود به زبان های غربی از نام «خلیج عربی» بهره می جویند و به اعتراض های ایرانیان نیز بی اعتنا هستند.
سیاستی كه در بیشتر رسانه های بریتانیا همچون گاردین و بی بی سی مشاهده می شود از این هم جالب تر است؛ از سرآغاز دهه ۱۹۷۰ كه بی بی سی كاربرد عنوان نامفهوم The Gulf (خلیج) را به جای Persian Gulf به عنوان یكی از سیاست های بنیادین خود مورد پیروی قرار داد، دیگر رسانه های این كشور نیز اندك اندك به همین روش متوسل شدند. با این همه گهگاه عبارت Arabian Gulf هم در نوشته هایشان دیده می شود و زمانی كه مورد اعتراض قرار می گیرند تا چندین روز كه خبر در صفحه اصلی تارنما قرار دارد تغییری در آن نمی دهند ولی زمانی كه خبر راهی بایگانی می شود و دیگر خواننده ای ندارد به معترضان می نویسند: «سیاست ما كاربرد The Gulf است و تعجب می كنیم كه چنین اشتباهی روی داده است(!) آن را تصحیح خواهیم كرد...» كه البته «تصحیح» از نظر آنها یعنی كاربرد یك نام نامفهوم دیگر و گاهی هم اساساً تغییری در نوشتار مورد نظر داده نمی شود. این موضوع تنها به رسانه های بریتانیایی محدود نمی شود. وزارت دفاع این كشور نیز در بخش هایی از تارنمای خود از نام ساختگی «خلیج عربی» بهره می جوید. باری شاو (سردبیر بخش اخبار این تارنما) در پاسخ به اعتراضات تنها می گوید: «نام های خلیج پارس و خلیج عربی هر دو رایج هستند...»
روشن نیست از چه رو مقام های ایرانی برای چنین مسئله ای كه سال ها است در دنیای خارج رخ داده و می دهد تنها در قضیه نشنال جئوگرافیك- آن هم با فشار افكار عمومی- واكنش كوچكی نشان دادند؟
تكلیف دیگر نهادها و رسانه هایی كه از نشنال جئوگرافیك بسیار مقصرتر هستند و همچنان در لطمه زدن به هویت تاریخی خلیج پارس پافشاری می كنند چیست؟ مسئولان آنها را نمی بینند؟ نمی خواهند ببینند؟ و یا اینكه ترجیح می دهند با برگزاری چند نمایشگاه و سخنرانی نه چندان پرمخاطب و بی اثر در داخل كشور وانمود كنند به موضوع حساسند؟
تماس با اطلس های معروف جهان و بنیادهای خبری بین المللی یكی از ساده ترین و موثرترین راه هایی است كه در این زمینه به ذهن هر كسی می رسد ولی هیچ اقدامی در این راستا مشاهده نمی شود. مایه تاسف است كه حتی همین همایش های داخلی هم چندان مورد استقبال قرار نمی گیرد. در دی ماه سال گذشته انجمن محیط زیست خلیج فارس و دریای عمان همایش شش روزه با عنوان «سخن و دیدار از كتاب و اسناد فرهنگی: همراه با نویسندگان و پژوهشگران خلیج فارس» در خانه هنرمندان در تهران برگزار كرد. به رغم تبلیغات نسبتاً گسترده در روزنامه های پرخواننده كشور در پرازدحام ترین شب از این همایش حدود چهل نفر از ساكنان پایتخت ده میلیون نفری ما در آن شركت جسته بودند. نحوه انعكاس آنچه سخنرانان به زبان آوردند در تارنمای انجمن از این هم تاسف بارتر بود. پروفسور محمد علاء (استاد دانشگاه ایالتی كالیفرنیا و مدیر سازمان اینترنتی خلیج پارس Persian Gulf Online) در همان همایش متذكر شد: «این سازمان در نامه ای سرگشاده به دولت ایران برای روز ملی خلیج فارس سالروز بازپس گیری جزایر سه گانه را پیشنهاد كرد اما ظاهراً آنها از این پیشنهاد خوششان نیامد و روز دیگری را بدین منظور برگزیده اند.» حال آنكه در تارنمای همایش از قول او نوشته شد: «ما در یك زمان معین بین ساعت ۱ تا ۲ حدود دو هزار ای میل فرستادیم برای بی بی سی تا یك روزی را به عنوان خلیج فارس كه ۹ آذر بود انتخاب كردیم. آنها این روز را دوست نداشتند و روز دیگری را انتخاب كردند.» روشن نیست كه تغییرات فاحش در انعكاس سخنان وی از بی توجهی گزارشگران برنامه ناشی شده و یا سیاست های محافظه كارانه گردانندگان همایش كه در هر حال جداً مایه تاسف است. یكی از شگفت انگیز ترین اشتباهاتی نیز كه در عنوان انگلیسی یكی از خبرنامه های این همایش به چشم می خورد كاربرد عبارت Fars Gulf به جای Persian Gulf بود. هنوز حتی قادر به ترجمه درست نام خلیج پارس به انگلیسی نیستیم. به هر روی مباحث جالبی در برخی از سخنرانی های همایش مطرح شد كه نظر به عدم استقبال و پوشش اندك آنچنان كه باید موثر واقع نشد.
گذشته از كشورهای غربی مخدوش سازی نام خلیج پارس در كشورهای اروپایی نیز همچنان ادامه دارد. مانی پارسا كه در یكی از بنیادهای وابسته به دانشگاه لایدن در هلند به تدریس زبان پارسی اشتغال دارد درباره وضعیت موجود در این كشور چنین می گوید: «می توان گفت شبكه های تلویزیونی هلند به ندرت سیاست ویژه ای را برای نامیدن این پهنه آبی به كار بسته اند. آنها بیشتر از همان نام تاریخی و درست Perzische Gulf در زبان هلندی استفاده كرده اند و گاهی هم به پیروی از منبع خبر از نام های ساختگی مانند «خلیج» یا «خلیج عربی» ولی از چند ماه پیش تاكنون كاربرد نام های ساختگی رو به گسترش است. تا چند ماه پیش حدود هزار و پانصد هلندی در امارات متحده عربی و به ویژه در شهر دبی مشغول كار بوده اند ولی این رقم اكنون به بیش از چهار هزار نفر رسیده است.
گسترش پیوندهای بازرگانی میان كمپانی های هلندی و اماراتی و همچنین برخی سیاست های تازه در هلند برای خوشایند آنها با كاربرد نام های نادرست برای خلیج پارس در رسانه های این كشور بی ارتباط به نظر نمی رسد. از آن گذشته با بی توجهی بسیاری از ایرانیان مقیم هلند دائماً عبارت نامفهوم Farsi جایگزین Perzisch (نام تاریخی زبان پارسی در هلند) می شود.بارها درصدد برآمدم تا از سفارت ایران در هلند برای اینگونه موارد كمك بگیرم ولی تلفن سفارت همواره روی پیامگیر است و به صورت حضوری نیز باید مدت ها در یك صف طولانی ایستاد تا از پشت شیشه با آنها صحبت كرد! نمی دانم در چنین شرایطی كه نه جامعه مهاجر ایرانی در هلند برای واكنش ابراز علاقه می كند و نه سفارت ایران، چه باید كرد...»
شماری از كشورهای عربی نیز با نامگذاری كردن تعدادی از دانشگاه ها، تیم های ورزشی و... كه با دلار های نفتی به شدت در پی مطرح كردن آنها در مجامع جهانی هستند به دنبال رایج ساختن نام «خلیج عربی» در كشورهای گوناگون اند، از آن جمله: «دانشگاه خلیج عربی» در منامه و «تیم راگبی خلیج عربی» در دبی كه در واقع یك تیم وارداتی است و در میان بازیكنان آن كمتر كسی پیدا می شود كه عرب باشد! نفرت از ایرانیان در برخی از محافل و تارنماهای كشورهای عربی چنان خودنمایی می كند كه حتی در ارائه اطلاعات جغرافیایی از كاربرد نام «ایران» هم خودداری می شود. نوشته های تارنمای sheikhmohammed.co.ae در امارات تنها یك نمونه از این گونه برخوردها است: «خلیج عربی میان شبه جزیره عربستان و آسیای جنوب غربی واقع شده است!»
به نظر می رسد رسانه ها و مراكز دانشگاهی آمریكایی اكنون تنها مراكز و رسانه های جهان هستند كه تقریباً در همه موارد از عبارت Persian Gulf بهره می جویند ولی در شعبه همان دانشگاه های آمریكایی در امارات Persian Gulf برای جلوگیری از ناخشنودی دولتمردان این كشور از كتاب های درسی معمولاً حذف می شود. از دیدگاه دولتمردان امارات همه چیز در منطقه از خلیج و جزیره گرفته تا معماری و غذا باید «عربی» نامیده شود! به نظر نمی رسد با چنین سیاست ها و رفتارهای افراطی و غیرمنطقی، اقتصاد چنین كشوری كه حتی خاك باغچه ها و ماسه سواحلش از ایران وارد می شود؛ میراث معماری ایران را در طراحی ساختمان هایش به تاراج می برد و كاركنان بخش های مهم تخصصی اش را اغلب بیگانگان تشكیل داده اند به همین شكل به ظاهر پویا و موفق باقی بماند.
بسیاری از استادان اقتصاد در همان دانشگاه های آمریكایی بر این باورند كه این رونق پوشالی و ظاهری همچو حبابی خواهد تركید.
از همسایه های جنوبی گذشته و سری به همسایه شمالی باختری می زنیم. كشوری كه نام تركی خلیج پارس (فارس كورفوزی) تقریباً از آن رخت بربسته و سال ها است كه نام «خلیج بصره» در آن به كار می رود! موضوعی كه كمتر كسی در ایران از آن باخبر است. ظاهراً این كاربرد به زمان صفویان و جنگ های امپراتوری ایران و عثمانی بازمی گردد. دوره ای كه زمامداران عثمانی بر پایه خصومت پیش آمده با همسایه خاوری خود و همچنین ناآگاهی جغرافیایی به كاربرد چنین نامی دامن زدند. سیروس علایی در كتاب «نقشه های عمومی ایران» (General Maps of Persia) كه به تازگی در هلند به چاپ رسیده می نویسد: «نقشه نگاران عثمانی علاقه ناچیزی به ترسیم نقشه های ایران نشان دادند و خود را به كپی كردن تعداد اندكی از نقشه های ایران كه در اروپا تهیه شده بود- با تغییر نوشته ها به تركی و دستكاری های نامحسوس- محدود ساختند.» یكی از معروف ترین نقشه های تركی از ایران توسط ابراهیم متفرقه در سال ۱۷۲۹ میلادی در قسطنطنیه ترسیم شده كه در آن نام «بصره كورفوزی» (خلیج بصره) برای بخش شمال باختری خلیج پارس و نام «بحر فارس» در مركز این آبراه نوشته شده است.
ولی «بصره كورفوزی» اكنون در رسانه های تركیه به گستردگی به كار برده می شود. بیش از سه ماه پیش در نامه ای به سفارت تركیه در تهران این پرسش را مطرح ساختم كه «در متون و نقشه های تركی، سه نام گوناگون برای خلیج پارس دیده می شود: بصره كورفوزی، فارس كورفوزی و ایران كورفوزی. سیاست رسمی دولت تركیه برای نامیدن این آبراه در زبان تركی چیست؟» نامه سه بار به صورت نمابر و از طریق پست به سفارت تركیه ارسال شد ولی سفارت از ارائه هرگونه پاسخی خودداری كرد. در سفارتخانه جمهوری اسلامی در آنكارا نیز وضع چندان بهتر نبود. سازمان های دولتی هر كشور نشانی ای میل خود را بر روی تارنمای همان سازمان یا دست كم یك تارنمای دولتی ایجاد می كنند ولی نشانی ای میل سفارت ایران در تركیه بر روی سایت Hotmail درست شده بود! درصدد برآمدم تا از طریق همان آدرس، نظر آنها را نیز درباره موضوع مورد بحث جویا شوم ولی نامه پس از چند ثانیه برگشت خورد. ظاهراً ای میل سفارت مدتی مدید به كار برده نشده بود و طبعاً از میان رفته بود!
در جست وجوی عبارت «بصره كورفوزی» در Google حدود سی و پنج هزار نتیجه به دست می آید حال آنكه جست وجوی «فارس كورفوزی» تنها به حدود پانصد نتیجه منتهی می شود، آن هم بیشتر در تارنماهای ایرانی به زبان تركی همچون بخش تركی ایرنا و صداوسیما. بسیاری از سایت های خبری و دولتی همچون انجمن تاریخ تركیه (ttk)، تارنمای دفتر نخست وزیری، بخش تركی صدای آمریكا، نشریه زمان، وزارت فرهنگ و گردشگری تركیه، روزنامه حریت، بخش تركی تارنمای نشنال جئوگرافیك، بخش تركی شبكه سی ان ان، بی بی سی و... نیز به گستردگی از عبارت «بصره كورفوزی» استفاده می كنند.
پیروز مجتهدزاده متخصص علوم سیاسی، از دیدگاهی دیگر این مسئله را می بیند: «در زمان رقابت امپراتوری های عثمانی و صفوی، از نظر جغرافیای سیاسی، خلیج فارس همواره در داخل قلمرو ایران بوده است، پس از درگذشت كریمخان، عثمانیان موفق شدند به میان رود (بین النهرین) دست پیدا كنند و برای نخستین بار از راه بصره به خلیج فارس راه پیدا كردند ولی از آنجا كه رقابت های سیاسی و استراتژیك میان عثمانی و ایران ادامه یافت این رقابت در این آبراه به شكلی كاملاً ژئوپولتیك درآمد و عثمانیان برای مدتی توانستند كویت، قطر و بحرین را به زیر نفوذ خود درآورند. براساس همین گسترش نفوذ، نام «خلیج بصره» را برای نشان دادن رقابت با ایرانیان اختراع كردند. بدیهی است پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی این رقابت پایان گرفت و خود به خود بهانه هایی كه سبب تغییر دادن نام های جغرافیایی بود هم از میان رفتند. در نتیجه مطرح ساختن آن نام های ساختگی از سوی تركیه در حال حاضر ناشی از یك برخورد غیرعلمی و غیراخلاقی است. افزون بر این، موجودیت تركیه كنونی بر این اساس پایه ریزی شده كه قرار است كشوری با یك هویت تازه و متفاوت با عثمانی در صحنه جهانی حضور داشته باشد ولی ظاهراً دولتمردان این كشور گهگاه این اصل را فراموش می كنند.»
در پایان باید به سه مورد تاسف بار در داخل ایران نیز اشاره كرد:
۱ ) خبرگزاری میراث فرهنگی در تارنمای خود بخش ویژه و جالبی درباره خلیج پارس تشكیل داده بود. این بخش چندین ماه است كه از تارنمای این خبرگزاری حذف شده است.
۲ ) در شیراز به جای یك بلوار، دو بلوار در دو منطقه مختلف از شهر به نام خلیج فارس نامگذاری شده است! و روی تابلوی ورودی یكی از این بلوارها Persion Gulf به جای Persian Gulf خودنمایی می كند.
۳ ) در گزارشی درباره نیروی دریایی پاكستان كه خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران (ایرنا) در روز دوشنبه ۲۴ آوریل ۲۰۰۶ به زبان انگلیسی در تارنمای خود قرار داد، عبارت Arabian Gulf به كار برده شده بود. در همان روز تمام تلاش هایم برای تماس با خبرگزاری بی ثمر ماند و این خبر نیز چند روز بعد ناپدید شد.

پژمان اكبرزاده سخنگوی سازمان خلیج پارس در ایران

منبع : روزنامه شرق