سیستم مدیریت ایمنی در بنادر ماهیگیری

مقابله و پیشگیری از حوادث موضوعی است که در سال‌های اخیر از جانب ارگان‌های دریائی با حساسیت خاصی دنبال می‌شود و با توجه به این‌که کشور ما سالانه شاهد وقوع حوادث طبیعی و غیرطبیعی زیادی است، این حساسیت کاملاً منطقی است.
رعایت نکات ایمنی، ضامن سلامتی انسان و حفظ سرمایه است. آمار نشان می‌دهد که کشور ما با دارا بودن بیش از ۳ هزار کیلومتر مرز آبی همواره در معرض خسارت‌ها و زیان‌های ناشی از حوادث دریائی قرار دارد و آن‌چه که خود در زندگی روزمره شاهد آن هستیم و یا از طریق اخبار و اطلاعات آگاه می‌شویم هر سال خطرات زیادی آفریده می‌شود، افراد زیادی جان خود را از دست می‌دهند و سرمایه‌های هنگفتی نابود می‌گردند.
طبیعی است که در این شرایط شناخت صحیح از حوادث احتمالی، تهیه طرح‌های عملیاتی مدون برای هر کدام از حوادث شناسائی شده، استفاده از تجهیزات مناسب و پرسنل آموزش دیده و در نهایت تجربه‌اندوزی از سوانح رخ داده می‌تواند بنادر ما را (به‌مثابه یکی از مکان‌های خطرخیز دریائی) در برابر سوانح فوق بیمه نماید.
از آن‌جا که براساس بند ۳ ماده ۸ آئین‌نامه اجرائی قانون حفاظت و بهره‌برداری از منابع آبزی کمک‌رسانی هنگام بروز سوانح در محدوده بنادر ماهیگیری با همکاری سایر ارگان‌های دریائی کشور از وظایف مدیریت بندر ماهیگیری است. بنابراین تهیه یک برنامه مدون برای مقابله با حوادث در محدوده بنادر ماهیگری امری ضروری است. که این برنامه تحت عنوان سیستم مدیریت ایمنی بنادر ماهیگیری نامیده و در این مقاله به آن پرداخته می‌شود.
● سیستم مدیریت ایمنی در بنادر ماهیگیری
به مجموعه‌ای از عناصر که برای انجام مأموریت و یا رسیدن به هدف خاصی با کمیت و کیفیت معلوم طراحی و ایجاد و با ترتیب معینی با یکدیگر ترکیب می‌شوند سیستم می‌گوئیم. براساس این تعریف شاید به جرأت بتوان گفت که مهم‌ترین مسئله در زمان مواجهه با یک حادثه داشتن آمادگی لازم (از هر نظر) برای مهار و کنترل آن حادثه است. در این مقاله حادثه به هر اتفاق طبیعی یا غیرطبیعی اطلاق می‌شود که به علت روی دادن آن، افراد، تأسیسات، تجهیزات و محیط زیست یک بندر تخریب و یا در معرض خطر قرار گیرد.
برای مهار هر حادثه پیش‌بینی شده و نشده در یک بندر ماهیگیری نیاز به مدیر سیستمی است که به خوبی تعریف شده باشد. در هنگام استفاده به درستی عمل نماید، برای درست عمل کردن این مدیریت باید عناصر مؤثر در آن حتی قبل از ایجاد حادثه نیز فعال و عملیاتی باشند.
یک سیستم مدیریت دارای زیربخش‌های مختلفی است که این مسئله در سیستم مدیریت ایمنی در بنادر ماهیگیری نیز مصداق دارد. به‌طور کلی زیربخش‌های مختلف سیستم‌ مدیریت ایمنی در بنادر ماهیگیری: اقدامات پیشگیرانه، اقدامات عملیاتی و اجرائی، گزارش‌دهی و پیگیری‌های بعدی و حصول اطمینان از درست بودن پیگیری‌های انجام شده می‌توان دسته‌بندی کرد.
● اقدامات پیشگیرانه
اقدامات پیشگیرانه مجموعه اقداماتی است که برای جلوگیری از وقوع و یا کاهش احتمال وقوع حوادث انجام می‌شود. این اقدامات شامل مراحل زیر است:
تشخیص و شناسائی حوادث احتمالی
▪ جمع‌آوری اطلاعات لازم پیرامون تأسیسات و تجهیزات حادثه‌آفرین
▪ جمع‌آوری اطلاعات لازم از وضع موجود با دید کشف حوادث احتمالی
▪ تعریف و تدوین مکانیزم تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع‌آوری شده
▪ تعریف و تدوین مکانیزم پیگیری اقدامات لازم پس از تجزیه و تحلیل
به‌طور مثال اقدامات پیشگیرانه سیستم مدیریت ایمنی یک بندر ماهیگیری را برای انفجار و آتش‌سوزی که با توجه به وجود مخازن سوخت و موتورهای بنزینی و لنج‌های چوبی احتمال وقوع آن همیشه وجود دارد به این شرح خواهد بود:
▪ تشخیص و شناسائی حوادث احتمالی (نظیر آتش‌سوزی و انفجار) در یک بندر ماهیگیری بازرسی از تجهیزات و تأسیسات حادثه‌ساز و جمع‌آوری اطلاعات مورد نیاز
▪ جمع‌آوری اطلاعات لازم از وضعیت موجود، انجام بازرسی‌های ادواری از تمام تجهیزات موجود در یک بندر ماهیگیری براساس دستورالعمل‌های تعیین شده
▪ تعریف و تدوین مکانیزم تجزیه و تحلیل اطلاعات که این تجزیه و تحلیل برای آتش‌سوزی و انفجار می‌تواند به وسیله مسئول بندر ماهیگیری یا نماینده اداره کل شیلات استان و یا نماینده سازمان شیلات ایران انجام شود.
▪ تعریف و تدوین مکانیزم انجام پیگیری اقدامات لازم، برگزاری جلسات ماهانه و پیگیری مصوبات جلسات
● اقدامات عملیاتی و اجرائی برای کنترل و مهار حوادث
تجربه نشان می‌دهد که این بخش از سیستم مدیریت ایمنی بارزترین بخش تلقی می‌شود و در عمل توجه بیشتری به این بخش می‌شود. ارتقاء سیستم مدیریت ایمنی در یک بندر ماهیگیری متناسب با تأسیسات و تجهیزات موجود در یک بندر ماهیگیری به تأسیسات و تجهیزات مدرن‌تری مجهز باشد اقدامات اجرائی برای کنترل و مهار حوادث بهتر و نتیجه‌بخش‌تر خواهد بود.
اقدامات عملیاتی و اجرائی برای کنترل و یا مهار حوادث شامل مکانیزم‌های زیر است:
▪ تجهیزات مخابراتی (بی‌سیم Ssb, HF, VHF و ...، دستگاه دورنگار یا فاکسیمایل و ...)
▪ تجهیزات کمک ناوبری (چراغ‌های دریائی، بویه‌ها، چیکن‌ها و ...)
▪ تجهیزات اطفاء حریق (کپسول‌های آتش‌نشانی، پمپ آتش‌نشانی و تجهیزات متعلقه)
▪ جلیقه‌های نجات به تعداد مورد نیاز
▪ جعبه‌ کمک‌های اولیه براساس توصیه وزارت بهداشت
▪ قایق‌های امداد و نجات، دریا پاک (۱) و ...
▪ نیروی انسانی باتجربه و کارآمد براساس تعریف مشخصی از تخصیص‌های مورد نیاز
شایان ذکر است مسئولیت‌هائی که در زیر به آن پرداخته می‌شود، می‌توانند وظایف پرسنل موجود بندر باشند و در واقع این وظایف نیاز به پست سازمانی مجزا ندارند.
▪ مدیر بندر، وظیفه هماهنگی افراد مشارکت کننده در سیستم مدیریت ایمنی
▪ مسئول هماهنگی با ارگان‌های دریائی کشور، وزارت بهداشت، سازمان بنادر و کشتیرانی و ...
▪ مسئول مخابرات و علائم کمک ناوبری
▪ مسئول اطفاء حریق
▪ مسئول قایق‌های امداد و نجات، دریا پاک و ...
▪ مسئول جلیقه‌های نجات و کمک‌های اولیه
● روش‌های تعریف شده و استاندارد برای مقابله با حوادث
▪ روش مهار و مقابله با آتش‌سوزی و انفجار در بنادر ماهیگیری
▪ چگونگی جمع‌آوری و دفع مواد زائد و آلوده‌کننده در بنادر ماهیگیری
▪ چگونگی کمک به حادثه‌دیدگان ناشی از حوادث انسانی و تصادم شناورهای ماهیگیری
● گزارش‌دهی و پیگیری‌های بعدی
شاید بزرگ‌ترین ویژگی گزارش‌دهی و پیگیری‌های بعد از هر حادثه تجربه‌اندوزی در حوادث احتمالی بعدی باشد. برای تعیین مسئول یا مسئولان تهیه گزارش از حوادث در بنادر ماهیگیری توسط سازمان شیلات ایران و اداره کل شیلات استان می‌تواند انتخاب گردد. پس از تعیین مسئول گزارش و تهیه آن باید مرجعی وجود داشته باشد که گزارش تهیه شده به آن‌جا ارسال گردد و مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد که این مرجع در سازمان شیلات ایران می‌تواند اداره کل مربوطه در شیلات مرکز باشد. بدین صورت که گزارش تهیه شده به شیلات استان و از شیلات استان به تهران و پس از تجزیه و تحلیل گزارش پاسخ آن از طریق سلسله مراتب یاد شده به مدیر بندر برای پیگیری‌های بعدی ابلاغ گردد.
● حصول اطمینان از درست بودن پیگیری‌های انجام شده
این اقدامات شامل انجام بازدیدهای دوره‌ای از بنادر و بررسی‌ اقدامات انجام شده توسط مسئول تعیین شده است. که باید در محل حضور یافته و مورد را کنترل و بازدید نماید. در این راستا لازم است، کارشناس مربوطه در سازمان شیلات ایران و نیز در بخش تخصصی مربوطه در اداره کل شیلات استان تعیین پس از وصول هر گزارش حادثه‌ای به محل اعزام و مورد را بررسی دقیق و گزارش تهیه نماید. بدیهی است که تعداد سفرها و فرصت‌ زمانی انجام بازدید پس از وقوع حادثه برای کارشناس مرکز و استان فرق خواهد کرد. بدین معنی که اولین ارزیاب حوادث پس از کارشناس مرکز برای بررسی چند مورد در مقاطع زمانی مشخص به منطقه اعزام می‌شود. البته در موارد بسیار حساس و اضطراری حضور سریع کارشناس مرکز نیز الزامی خواهد بود.
● راهکارهای پیشنهادی برای ارتقاء سیستم مدیریت ایمنی در بنادر ماهیگیری
در سطور قبل زیربخش‌ها و لایه‌های مختلف سیستم‌ مدیریت ایمنی در بنادر ماهیگیری مورد بررسی قرار داده شد، اما برای بالا بردن کیفیت سیستم مدیریت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
▪ تشکیل کمیته‌ای به نام کمیته مقابله با حوادث
▪ تهیه دستورالعمل اجرائی کمیته مقابله با حوادث
▪ تهیه دستورالعمل برای شناسائی حوادث مختلف در کلیه بنادر ماهیگیری
▪ تهیه دستورالعمل‌های ایمنی به تفکیک کلیه تجهیزات و تأسیسات ایمنی در بنادر ماهیگیری
▪ تأمین اعتبار مالی کافی و به موقع برای خرید، نصب و راه‌اندازی و تعمیر و نگهداری تجهیزات مدرن ایمنی در بنادر ماهیگیری
▪ آموزش کلیه پرسنل براساس دستورالعمل‌های سازمان جهانی دریانوردی (IMO)
▪ معرفی و حضور یک نماینده دائمی از طرف سازمان شیلات ایران در کمیته‌ها و زیرکمیته‌های سازمان جهانی دریانوردی (IMO) با محوریت امداد و نجات دریائی

افشین قنبری کارشناس اداره کل بنادر ماهیگیری سازمان شیلات ایرانگ
پی‌نوشت:
۱) قایقی است که از سوی سازمان شیلات ایران به منظور پاکسازی آب دریا از برخی آلودگی‌ها تجهیز شده و در بعضی از بنادر ماهیگیری بهره‌برداری می‌شوند.

منبع : ماهنامه پیام دریا