راهبرد واقعیتی به نام «گروه های مستقل»

● چرایی
به نظرم - تا به امروز - گروه های كاریكاتوری در ایران، اگر نگویم صرفاً بر اساس جمع كردن انرژی ها و توان های مالی برای ابراز وجود شكل گرفته؛ كه یكی از مهم ترین انگیزه هایش این بوده است. بد نیست اتمسفری كه كاریكاتوریست به عنوان یك فرد واحد، پاسخ مسائل خود را در فعالیت گروهی می داند مرور كنیم. از یك طرف امروزه مطبوعات - به عنوان بستر اصلی فعالیت كارتونیست ها - چندان علاقه ای به این فعالیت نشان نداده و تنها در شكل «خنثی و بی خطر»ش و نیز به شكل تصویرسازی مقالات پذیرای آن هستند، كه بدیهی است این وضعیت، ایده آل یك كارتونیست با ذهن و روحیه انتقادی اش نباشد، و به ناچار به طرف ارائه آثارش در قالب نمایشگاه سوق پیدا كند.از طرف دیگر، هرچند راه اندازی فضاهایی چون فرهنگسراهای وابسته به شهرداری، توانست به هنرمندانی كه توان و شرایط برگزاری نمایشگاه در گالری های خصوصی را نداشتند، كمك شایانی كند اما همچنان هستند هنرمندانی كه از عهده جمع آوری متریال های ابتدایی تبلیغاتی و نمایشگاهی كارهایشان نیز برنمی آیند. از سویی تمركز نشریات، نمایشگاه ها و مراكز تخصصی كاریكاتور در پایتخت و نیز فعالیت عده ای خاص در آنها - به لحاظ محدود بودن نیازهای پرسنلی و هزار و یك دلیل دیگر - كه عملاً فعالان این هنر در سایر شهرها و نیز همین تهران را هرچند گرد محور خود دارد؛ اما در دراز مدت قدرت اختیار و تصمیم گیری را از كف آنان خواهد ربود و از آنان یك تماشاگر محض خواهد ساخت. از دیگر سو خلاء تشكیلاتی به نام انجمن كاریكاتوریست های ایران كه بالقوه توانایی جذب هنرمندان این رشته در سرتاسر ایران، سازماندهی فعالیت های پراكنده آنان در شكل و كیفیت بایسته آن، حمایت های حقوقی و سایر امكاناتی كه یك انجمن هنری می تواند در اختیار اعضایش بگذارد را دارد، بسیار مشهود و تاسیس آن ضروری به نظر می رسد. از سوی دیگر رواج خواسته یا ناخواسته فرهنگ تكنیكی و موضوعی خاص - یعنی همان كاریكاتورهای لزوماً رنگی كمیك با سوژه های فكاهی محض - كه مطلوب برگزاركنندگان فستیوال های كاریكاتور است كه آن هم مختص ایران نبوده و در تمام جهان رخنه كرده است، و حذف عنصر «مفهوم» و نیز روش های اجرایی هماهنگ با سوژه های انتقادی و در عمل طرد شدن یك عده از هنرمندانی كه هنوز پایبند به اصول اولیه و ماهیت كلی هنر انتقادی كاریكاتور هستند و نیز علاقه مند به فعالیت در این حوزه هستند. به زعم من تمام موارد یاد شده یا یكی از آنها می تواند سبب ساز ایجاد این ایده باشد كه كاریكاتوریست های واحد به شكل گروه های كوچك پراكنده، ادامه فعالیت دهند.
● چگونگی
با نگاهی به گروه های كاریكاتور تهران و شهرستان ها می توان به این نتیجه رسید كه حداقل نقاط مشتركی در شكل گیری گروه های كوچك كاریكاتور موثر بوده كه در آن بین می توان از همشهری و همزبان بودن، هم سو بودن فكری و اعتقادی، و نیز هم درد بودن! در كمبود امكانات اجتماعی نام برد. حال این تشكل ها می توانند به صورت واقعی و در قالب های ملموس جلوه كنند یا به صورت مجازی در دنیای وب. گروه های واقعی، با برپایی نمایشگاه های دوره ای از آثار خود، راه اندازی ورك شاپ ها و جلسات پرسش و پاسخ برای علاقه مندان می توانند ارتباط نزدیك تر و عینی تری با خیل دوستداران این هنر برقرار كنند. گروه های مجازی كاریكاتور، به لحاظ گستردگی ارتباط، عدم محدودیت هایی از نوع واقعی اش، سرعت در انتشار آثار تصویری و نوشتاری، هزینه های نسبتاً كمتر و سایر ویژگی هایی از این دست، به مراتب امروزی تر و سرزنده تر به نظر می رسند. شاید به همین دلیل روشن است كه گرایش كاریكاتوریست های مستقل را به این روش ارتباطی شاهدیم.
● بایستگی
تشكیل گروه های مستقل كاریكاتور، نه تنها (به عقیده سرمقاله نویس همان نشریه تخصصی كه در ابتدا یاد كردیم) «معضل» به شمار نمی آید كه می تواند نقش بسیار موثری در پویایی، انتقال تجربه ها، ایجاد فرهنگ بصری در بین عوام و نهایتاً رشد این هنر در سطح كلان ایفا كند. این نقش زمانی به نحو مطلوبی ایفا خواهد شد كه در اسكلت بندی درونی گروه ها، سازماندهی و برنامه ریزی هدفمند حك شده باشد. بدین شكل كه مسئولیت ها بر اساس قابلیت های اعضا واگذار شود. چه بسا اگر سكان كشتی به دست چهار ناخدا سپرده شود، كشتی و سرنشینان آن به مقصد و مقصود نرسند. این تقسیم وظایف سودمند نخواهد بود مگر آنكه هریك از اعضا، به شناخت لازم از توانایی های خود و سایران معترف باشد، می دانیم كه لزوماً هر كارتونیست موفقی، مدیر لایقی نخواهد بود و شاید بالعكس.
در طول تاریخ هنر، جنبش هایی اثرگذار و موفق بوده اند كه اعضایش هارمونی ذهنی و اهداف مشترك داشته اند؛ حال ممكن است این هدف ها از اعتراض به قالب های هنركده ای گرفته تا شیوه رنگ گذاری در تابلو، یا انقلاب نوع بیان مفاهیم در آثار باشد. مهم هماهنگی برای نیل به نقطه ای مشخص است. آشفتگی برنامه ریزی، یكی از آفت هایی است كه گروه ها را دچار نابسامانی و تزلزل خواهد كرد. قرار نیست گروه های كاریكاتور در تمام حوزه ها فعال و رقیب یكدیگر باشند، بدیهی است براساس پتانسیل های متفاوت، یك گروه در حوزه اطلاع رسانی سودمند واقع می شود، گروهی دیگر در بخش تصویری و ارائه آثار و دیگر گروه ها در بخش آموزش یا موارد دیگر.
فعالیت های همسان شاید در درازمدت به یكنواختی بینجامد. در این بین، عنایت و توجه مراكز هنری كه از بودجه عمومی تغذیه می شوند به گرو ه های مستقل، می تواند بسیار سودمند واقع شود. امكان استفاده از فضاهای لازم برای ارائه آثار یا كارگاه های آموزشی، اختصاص دادن بخشی از نشریه های تخصصی به آثار و مقالات آنها، دعوت به همكاری برای برگزاری رویدادهای داخلی و بین المللی كاریكاتور و بسیاری موارد دیگر از این دست هستند. این توجه نه تنها از اعتبار و ارزش آنان نخواهد كاست كه مطمئناً به همیاری و بهبود كیفیت هر دو طرف برای رسیدن به مرتبه ای از كیفیت هنر كاریكاتور ایران در جهان امروز خواهد انجامید.

منبع : روزنامه شرق