خرید و نگهداری گندم

اگر ظرف یك ماه دستگاه های دولتی نسبت به پرداخت پول خریدگندم به كشاورزان اقدام نكنند باید مطابق با میزان كارمزد بانكی كه برای پرداخت وام به كشاورز دریافت می شود نسبت به پرداخت ضرر و زیان ناشی از تأخیر در پرداخت پول گندم به كشاورزان اقدام شود.مكانیزم خرید، نگهداری و ذخیره سازی گندم از جمله چالش های پیش روی خودكفایی در تولید و تأمین نیاز كشور به این محصول است. كمبود نقدینگی و كسری اعتبار برای خرید تضمینی گندم كه در سال جاری رقمی بیش از ۳ هزار تا ۳۵۰۰ میلیارد ریال برآورد می شود در حالی نمایان شده كه سازمان مدیریت و برنامه ریزی كشور خبر از تخصیص اعتبار لازم برای خرید تضمینی گندم داده اما با این وجود هنوز اعتبار مذكور برای خرید تضمینی گندم به دستگاه های ذی ربط داده نشده است.همچنین نگهداری، ذخیره سازی و تأمین سیلوهای مكانیزه و استاندارد برای انبار كردن گندم تولیدی كشاورزان موضوعی است كه اگر از هم اكنون اقدام عاجلی برای رفع كمبودهای موجود در این زمینه صورت نگیرد در آینده خودكفایی گندم را به چالش خواهد كشید.مكانیزم پرداخت وجه خرید تضمینی گندم و چگونگی تأمین اعتبار مورد نیاز آن، هزینه های مالی بسیار بالای ناشی از تشكیل صف های طولانی برای تحویل گندم به انبارها و سیلوها، لزوم ترغیب كشاورزان به كشت گندم با پرداخت به موقع وجه خرید این محصول و ضرورت سرمایه گذاری در جهت ساخت سیلوهای مكانیزه و استاندارد از دیگر مسایل مطرح در این زمینه است.دیدگاه های برخی از مسئولان ذی ربط در خصوص فرآیند خرید تضمینی، ذخیره سازی و نگهداری گندم خودكفایی تولید گندم در سال اخیر رخداد قابل توجهی در كشاورزی ایران بود كه مقامات وزارت جهاد كشاورزی آن را به عنوان رویدادی ناشی از برنامه ریزی و ترویج كشاورزی قلمداد كردند.اگرچه خودكفایی در تولید گندم در اقتصاد ایران به طور قطع رویدادی قابل توجه است اما دستیابی به آن به نظر می رسد كمتر ناشی از برنامه ریزی و هدف گذاری های دست اندركاران باشد.در حال حاضر برخی كارشناسان درصد قابل توجهی از رشد تولید گندم را ناشی از تغییرات آب و هوایی و افزایش ریزش باران می دانند.شاید توجه به فقدان برنامه ریزی برای خرید و انبار تولید گندم از سوی مسئولان مربوطه دلیل روشنی باشد كه در زمینه تولید نیز برنامه ریزی دقیق و روشنی وجود نداشته است و بخش عمده آن ناشی از عوامل طبیعی بوده است. عدم پیش بینی بودجه لازم برای خرید تضمینی گندم مازاد بر نیاز كشاورزان نیز می تواند دلیل دیگری باشد كه به تقویت این دیدگاه كمك كند.
خرید تضمینی گندم
از جمله موضوعات مطرح در افزایش تولید گندم بحث خرید تضمینی و حمایت های دولت از گندمكاران برای افزایش تولید است. جدای از تأثیر قیمت بالا و تضمینی خرید گندم بر كشت سایر محصولات كشاورزی، چگونگی اجرای فرآیند خرید گندم، مسایل مطرح پیرامون حمل و نقل، خرید كیفی و كنترل گندم خریداری شده، رضایت گندمكاران و پرداخت به موقع پول گندم تولیدی آنان و همچنین افزایش كیفیت گندم و در نهایت آرد و نان تولید شده از دیگر مسایل با اهمیت در تولید گندم است. فرآیند خرید و پرداخت وجه به گندمكاران همچنین مشكلاتی كه در خصوص حمل و نقل و انتقال گندم از مزارع به سیلوها و انبارهای ذخیره سازی گندم وجود دارد ضرورت بازنگری و اصلاح سیستم كنونی خرید گندم را گوشزد می كند چرا كه از یك سو حمل و نقل گندم با سیستم كنونی بسیار هزینه بر بوده و از سوی دیگر به دلیل كمبود ظرفیت انبار كردن و نگهداری گندم شاهد صف های طولانی كامیون های حامل گندم و اتلاف وقت و سرمایه بسیار هستیم و این موضوعی است كه در استان های دارای تولید بیشتر گندم حادتر است. از سوی دیگر بوروكراسی حاكم بر چرخه تأمین منابع مالی و پرداخت آن به گندمكاران موجب شده است تا حتی در صورت تأمین اعتبار مورد نیاز، فرآیند پرداخت وجه به گندمكاران طولانی شده و این امر نارضایتی آنان را فراهم می سازد. وجود دستگاه های متعدد در امر خرید گندم، چرخه تأمین اعتبار خرید تضمینی این محصول و عملكرد سیستم بانكی كشور برای پرداخت این اعتبار نیز از عوامل مؤثر در تأخیر پرداخت وجه خرید تضمینی گندم است. گرچه در رابطه با كسری ۳۰۰ تا ۳۵۰ میلیارد ریالی سال جاری برای خرید گندم، عنوان می شود كه اعتبارات لازم از سوی سازمان مدیریت و برنامه ریزی كشور تخصیص داده شده است اما سازمان تعاون روستایی كه به عنوان یكی از سازمان های خرید تضمین گندم فعالیت و اعتبار خرید را از طریق وزارت بازرگانی دریافت می دارد با كمبود نقدینگی برای خرید گندم مواجه بوده و به كشاورزان بدهكار است. از جمله مشكلات سیستم كنونی خرید گندم آن است كه تولید گندم برعهده یك نهاد اما خرید و ذخیره سازی آن برعهده نهاد دیگری گذاشته شده است.سازمان تعاونی روستایی یكی از دستگاه هایی است كه نسبت به خرید گندم مازاد كشاورزان اقدام می كند. عباس بنازاده مدیر كل سابق خرید و فروش محصولات كشاورزی سازمان تعاونی روستایی با اشاره به مشكلات سال گذشته خرید گندم می گوید: «در سال گذشته برای پرداخت وجه خرید گندم به كشاورزان با مشكل مواجه بودیم و در برخی موارد حتی با گذشت ۹ ماه نیز این وجه به كشاورزان پرداخت نشده بود اما در سال جاری به دلیل این كه قسمتی از پرداخت وجه برعهده سازمان تعاونی روستایی گذاشته شده وضعیت بهتری وجود دارد. در سال قبل برای دریافت پول خرید گندم در استان ها پس از ارایه آمار سازمان تعاونی روستایی، سازمان غله نسبت به پرداخت پول اقدام می كرد و این كار نیازمند طی دوره زمانی برای تهیه و ارسال آمار بود اما در سال جاری سازمان تعاونی روستایی پس از تهیه آمار به طور مستقیم پول را از شركت بازرگانی دولتی دریافت می كند گرچه هنوز نیز در این زمینه مشكلاتی وجود دارد. در ۲۰ سال گذشته ۷۰ درصد كل خرید گندم توسط سازمان تعاونی روستایی صورت گرفته است. جهت گردش سریع پول خرید گندم، پیشنهاد این است كه سازمان حمایت مبلغ تا سقف ۸ میلیون تن پیش بینی خرید سازمان مركزی تعاونی روستایی را با هماهنگی به این سازمان پرداخت تا ما نیز مستقیماً عملكرد خرید را به سازمان حمایت و شركت بازرگانی دولتی ارائه كنیم. این كار موجب تسهیل در پرداخت وجه گندم به كشاورزان خواهد شد. در شرایط فعلی ابتدا باید سازمان تعاونی روستایی آمار خود را به شركت بازرگانی دولتی ارایه نموده و این شركت نیز باید مجموع آمار خود را به سازمان حمایت ارایه كند تا سپس نسبت به پرداخت پول اقدام شود.»بنازاده در زمینه وضعیت خرید گندم و پرداخت پول به كشاورزان در سال زراعی جاری می گوید: «در سال جاری با حدود یك هزار و ۳۰۰ میلیارد ریال كسری پرداخت وجه به گندمكاران مواجه هستیم چرا كه طبق قرارداد برای خرید محصول گندم ماه بعد باید شركت بازرگانی دولتی از هم اكنون پول را به سازمان تعاونی روستایی پرداخت نماید تا هنگام خرید گندم، پول به كشاورز پرداخت شود. هم اكنون آمار خرید، روزانه ارایه می شود و در قبال آن پول دریافت می كنیم و قاعدتاً ظرف مدت یك هفته ای كه باید پول را دریافت كنیم، كشاورز كه محصول خود را تحویل داده از عدم دریافت پول آن ناراضی است حتی گاهی اوقات این زمان تا ۱۵ روز نیز طول می كشد.»وی می افزاید: «كشاورز می خواهد به محض تحویل گندم پول آن را دریافت كند ما نیز معتقدیم با وجود آن كه سازمان مدیریت و برنامه ریزی عنوان می كند پول را تخصیص داده و سازمان حمایت نیز نیازمند گزارش عملكرد برای توزیع این پول است، گردش كار برای پرداخت پول به كشاورز تا حدودی به كندی صورت می گیرد. اگر بتوانیم گردش آماری سازمان تعاونی روستایی را با سازمان حمایت به روز كرده و پول را به صورت مستقیم از سازمان حمایت دریافت كنیم، گره این مشكل گشوده می شود».مدیر كل سابق خرید و فروش محصولات كشاورزی سازمان تعاونی روستایی در مورد چگونگی تعیین و پرداخت هزینه خرید گندم توسط مراكز خرید این سازمان می گوید: «سازمان مدیریت و برنامه ریزی پرداخت هزینه خرید گندم به سازمان تعاون روستایی را به صورت علی الحساب در نظر گرفته كه براساس آن در هر استان زیر نظر كمیته مشترك غله كه رئیس این كمیته استاندار استان است فهرست مراكز خرید پس از صورت برداری به این كمیته ارسال و كار حمل گندم به مناقصه گذاشته می شود و هر مبلغی كه در این كمیته تصویب شد با در نظر گرفتن دوری و نزدیكی مراكز خرید، وضعیت جاده های روستایی و نوع وسیله نقلیه ای كه می تواند به این روستاها رفت و آمد كند از محل علی الحساب پرداختی سازمان مدیریت برای هزینه حمل پرداخت خواهد شد. در پایان برنامه خرید گندم نیز صورت وضعیت ها تكمیل و بسته می شود این مبلغ پرداختی با توجه به وضعیت جغرافیایی استان ها متفاوت است. برنامه كلی برای پرداخت این هزینه ها از سوی مركز به استانها اعلام نمی شود.»بنازاده عمده ترین مشكل سازمان تعاونی روستایی در مسیر خرید گندم را مشكل نقدینگی می داند و می گوید:«باید شركت بازرگانی دولتی برابر مفاد قرارداد عمل كند. با توجه به این كه در سال جاری مقرر شده اگر پول خرید گندم به موقع به كشاورزان پرداخت نشود باید براساس مصوبه مجلس و تأیید شورای نگهبان در قبال تأخیر در پرداخت پول خرید گندم، كارمزد پرداخت كنیم، اگر ظرف یك ماه دستگاه های دولتی نسبت به پرداخت پول خرید گندم به كشاورزان اقدام نكنند باید مطابق با میزان كارمزد بانكی كه برای پرداخت وام به كشاورز دریافت می شود نسبت به پرداخت ضرر و زیان ناشی از تأخیر در پرداخت پول گندم به كشاورزان اقدام شود.»این در حالی است كه مجتبی انصاری مدیرعامل شركت بازرگانی دولتی با ارایه آمار خرید گندم در فصل زراعی جاری می گوید: «تاكنون ۱۰ میلیون و ۸۰۰ هزار تن گندم مازاد بر نیاز كشاورزان خریداری شده و پیش بینی می شود میزان خرید گندم در سال جاری به ۱۱ میلیون و ۴۰۰ هزار تن برسد. بیش از ۱۸ هزار میلیارد ریال پول خرید گندم به كشاورزان پرداخت شده و با حدود ۲ هزار میلیارد ریال كسری اعتبار برای خرید گندم مواجه هستیم كه پرداخت خواهد شد.»وی می افزاید: «مشكل مقطعی برای پرداخت وجه خرید گندم در هفته آخر مرداد ماه و چند روز سپری شده از شهریور ماه داشتیم كه ناشی از عدم پیش بینی لازم و كسری یارانه كالاهای اساسی بوده است و دولت تصمیم گرفت از طریق تسهیلات بانكی فعلاً پرداخت مطالبات كشاورزان را انجام دهد. مطالبات كشاورزانی كه گندم خود را تحویل داده و بخشی از پول آن را طلبكار هستند -كه این میزان حدود ۱۵ درصد كل خرید را شامل می شود- نیز پرداخت می گردد.»مدیرعامل شركت بازرگانی دولتی تشكیل صف های طویل كامیون ها برای تحویل گندم را امری طبیعی می داند و می گوید: «محصول كشاورزی محصولی طبیعی و نه صنعتی است تا برنامه ریزی آن قابل تنظیم باشد در برخی از مناطق مانند استان گلستان طی مدت ۱۵ الی ۲۰ روزمواجه با ورود ۲ میلیون تن گندم می شویم كه حتی اگر پیش بینی نیز صورت گیرد مطمئناً با تراكم روبرو خواهیم شد. معطلی و تشكیل صف برای تخلیه گندم امری طبیعی است و گرچه مسئولان وظیفه دارند تا این تراكم را به حداقل برسانند اما این كه توقع داشته باشیم تا با هر گونه سرمایه گذاری بتوانیم تراكم و صف در مقابل مراكز تحویل گندم را به صفر رسانیم مقدور نخواهد بود و این امر در استانهایی كه فصل برداشت گندم كوتاه است مانند كردستان و گلستان نمود بیشتری دارد اما در استان فارس با وجود بیشترین میزان تولید از آنجا كه فصل برداشت گندم سه ماه طول می كشد طی روزهای مختلف توزیع یكنواختی را داریم. در غرب كشور كه گندم دیر می رسد و از طرف دیگر سرمای زودرس دارد طبیعی است كه تحویل حجم زیادی گندم در فاصله زمانی كوتاه با توجه به فرآیند تحویل گیری (آزمایش، كنترل و توزین) ممكن نخواهد بود.»وی می افزاید: «با وجود آن كه مراكز خرید زیاد شده اما در سال جاری در برخی از استان ها با صف های طولانی مواجه بودیم. این در حالی است كه سازمان غله در سال های قبل ۶ میلیون تن گندم خریداری می كرده و امسال ۱۲ میلیون تن گندم را با همان پرسنل خریداری می كند. مشكل دیگر ناشی از كمبود كمباین است چرا كه كمباین ها در كشورمان در حال حركت هستند و با پایان برداشت گندم در یك استان وارد استان دیگری شده و گندمی كه برداشت می گردد با سرعت زیادی تحویل مراكز خرید استان می شود كه این امر تراكمی را به همراه دارد».انصاری در خصوص دیدگاه خرید و ذخیره سازی گندم در مزارع تولید می گوید: «اگر دولت بتواند نسبت به خرید و ذخیره سازی گندم توسط سازمان تعاون روستایی یا كشاورزان در محل تولید اقدام كند، كاری ایده آل است. وظیفه ما تحویل گیری گندم برای تأمین نان مردم است. باید موجودی گندم با توجه به حساسیت نان به حدی باشد كه مطمئن باشیم گندم مورد نیاز را در اختیار داریم تا در هر لحظه بتوانیم پاسخگوی نیاز همه كشور باشیم. این امری ایده آل است چرا كه با وجود شیوه خرید و ذخیره سازی كنونی نه تنها فشار مضاعفی را بر سیستم اداری شاهد هستیم بلكه حمل و نقل كشور نیز دچار مشكل می شود. اگر مطابق آنچه در دنیا و كشورهایی مثل كانادا انجام می شود سیلوها در محل تولید قرار داشته باشد و گندم تولیدی، ذخیره و به آرامی به دولت تحویل شود، كاری مفید خواهد بود.»مدیرعامل شركت بازرگانی دولتی در خصوص این كه با اقدامات انجام شده در سال جاری آیا باز هم شاهد بدهی دولت به كشاورزان برای پرداخت وجه خرید گندم خواهیم بود می گوید: «اگر تسهیلات به موقع به شركت بازرگانی دولتی داده شود مشكلی برای پرداخت وجه خرید گندم به كشاورزان وجود نخواهد داشت. اما اكنون تسهیلات توسط دولت ابلاغ شده و پس از ابلاغ بانك مركزی در پروسه بانك ملی در حال طی مراحل اداری است. اگر اعتبار مورد نیاز توسط بانك ملی در اختیار ما قرار گیرد مشكلی وجود نخواهد داشت گرچه این تسهیلاتی است كه توسط دولت داد

منبع : مجله پرواز