بازخورد جنگ انرژی در قفقاز و اوراسیا

در طول یك سال گذشته منطقه قفقاز شاهد جنگ افزایش قیمت و قطع و وصل سوخت انرژی به ویژه گاز طبیعی بوده است. شركت گازپروم روسیه تصمیم گرفته است میزان صادرات گاز به آذربایجان را در سال ۲۰۰۷ از ۵/۴ به ۵/۱ میلیارد متر مكعب در سال به دلیل عدم توافق در قیمت كاهش دهد. از ژانویه ۲۰۰۶ روسیه قیمت ۶۰ دلاری بهای گاز را به ۱۱۰ دلار افزایش داده بود و اكنون مبلغ ۲۳۵ دلار به ازای هر هزار متر مكعب را تقاضا می كند.
جمهوری آذربایجان نیز در عمل مقابله به مثل انتقال نفت خود به روسیه را از طریق خط لوله باكو - نووراسیسك در اول ژانویه (۱۱ دی ماه) متوقف كرد. این جنگ قیمت در سالهای ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶ بر ضد اوكراین و گرجستان و در آخرین ماه سال ۲۰۰۶ در برابر بلاروس هم اعمال شد.
عزم روسیه در افزایش قیمت گاز پس از یك دهه سیاست حمایتی در تعیین قیمت فروش به جمهوری های مشترك المنافع نشان دهنده آن است كه روسیه رویكردهای واقع بینانه ای را همگام با تحولات جهانی در پیش گرفته است.
وقوع انقلابهای رنگین در كشورهای گرجستان و اوكراین و گرایش رهبران این جمهوری ها به سمت غرب به ویژه سازمان پیمان آتلانتیك شمالی مهمترین محرك در تغییر آخرین سیاستهای ژئوپولیتیكی مسكو محسوب می شود.
روسیه وضعیت كنونی بازار نفت و گاز و وابستگی كشورها به انرژی مسكو را در نقطه ای ایده آل می بیند و با توجه به بازار انحصاری گاز روسیه در اروپای غربی و بلوك سوسیالیستی سابق به ویژه جمهوریهای مشترك المنافع، مسكو تلاش می كند از طریق شركت گاز پروم اراده سیاسی خود را بر منطقه تحمیل كند.
تنش روسیه با جمهوری آذربایجان را می توان به دلیل فروش گاز باكو به تفلیس كه رابطه خوبی با مسكو ندارد ارزیابی كرد. باكو در حالی كه به گاز مسكو نیازمند است از سال جدید میلادی اقدام به فروش گاز طبیعی به تفلیس كرده است. این حركت برای روسیه كه قصد در تنگنا قرار دادن گرجستان را دارد چندان خوشایند نیست.
مینیسك هم از این قاعده مستثنی نبوده و روسیه با افزایش قیمت گاز بلاروس نشان داد كه حمایت استراتژیك از این كشور در برابر فشارهای آمریكا و اتحادیه اروپا بدون دریافت هزینه امكانپذیر نیست.
آنچه كه در پس درگیریهای قیمتی در منطقه قفقاز حایز اهمیت است تبعات این مناقشه ها می باشد. بی شك شركای تجاری روسیه در زمینه انرژی هیدروكربنی با مشاهده سیاستهای دو ساله روسیه راهكارهایی را برای مقابله با آن اتخاذ خواهند كرد. مهمترین بازخوردهایی كه قابل پیش بینی است را می توان در موارد زیر جستجو كرد:
▪ تلاش كشورهای مشترك المنافع برای یافتن منابع خارجی جدید، تامین انرژی و افزایش نقش راهبردی ایران:
گرجستان، جمهوری آذربایجان، اوكراین و سایر جمهوری هایی كه به نوعی با روسیه در زمینه انرژی همكاری می كنند برنامه ریزی جدی را برای خروج از وابستگی به منابع و شاهراه های ارتباطی این كشور در پیش خواهند گرفت. دولت باكو با سرمایه گذاری در زمینه نفت و گاز كشورش و همچنین با دلالی خرید گاز از ایران و فروش آن به گرجستان در وضعیت خوبی برای استقلال از روسیه قرار دارد.
افزایش ظرفیت تولید حوزه بزرگ «شاهدنیز» آذربایجان و شروع صادرات گاز طبیعی به گرجستان در ماه ژانویه ۲۰۰۷ نشان دهنده مطلب فوق است.
ارمنستان به دلیل قرار داشتن در همسایگی دومین كشور دارنده ذخایر گاز طبیعی یعنی ایران مشكلات ترانزیتی برای خرید ندارد. گرجستان نیز به دلیل اختلاف با روسیه بر سر منطقه آبخازیا ایران را نزدیكترین و مطمئن ترین منبع برای تامین گاز طبیعی خود می داند.
عوامل فوق ایران را به جای روسیه در حوزه انرژی قرار خواهد داد و این مسئله موجب خواهد شد نقش ایران در منطقه قفقاز افزایش یابد و موقعیت جمهوری های این حوزه در برابر روسیه به نقطه تعادل برسد.
▪ بی اعتمادی جدی به روسیه و از دست رفتن وجهه اتحاد استراتژیك مسكو نزد جمهوری های اردوگاه سوسیالیستی سابق
روابط روسیه با بلاروس و تصمیم مسكو مبنی بر تحمیل تعهداتی در فروش سوخت برای همسایه خود و افزایش دو برابری قیمت گاز تحویلی و برخورد قدرت مآبانه با اوكراین و گرجستان موجب خواهد شد كه وجهه روسیه به عنوان یك متحد مطمئن در نزد این كشورها از بین برود. رویدادهای فوق نه تنها باعث خواهد شد كه در چانه زنیهای بین المللی به روسیه به عنوان كشور حامی نگریسته نشود بلكه دست آنان را به سوی قدرتهای فرا منطقه ای برای مقابله با فشارهای روسیه دراز خواهد كرد.
▪ پیدایش نگرانی در اروپا و افزایش جو بی اعتمادی و اتخاذ سیاست جایگزین منبع انرژی در برابر روسیه
قطع نفت صادراتی روسیه به اروپا به دلیل اختلاف بهای ترانزیتی با بلاروس و با توجه به درگیر شدن كشورهای این منطقه بحران گاز طبیعی قفقاز و اوراسیا و احتمال تسری افزایش قیمت گاز به مشتریان اروپایی، بی شك اعضای اتحادیه اروپا را به اندیشیدن تمهیداتی برای آینده وادار خواهد كرد.
در بین مناطق مختلف دنیا قاره اروپا به عنوان بازار كلان مصرف انرژی ها از اهمیتی خاص نسبت به سایر مناطق برخوردار است.
مصرف كنونی اروپا در حال حاضر ۲۶۰ میلیارد متر مكعب است كه پیش بینی می شود در سال ۲۰۲۰ به ۴۸۰ میلیارد متر مكعب برسد. بخشی از گاز مصرفی اروپا توسط كشورهای اروپایی از جمله دانمارك، هلند، انگلستان، نروژ و روسیه تامین می شود و بخشی دیگر نیز از كشورهای شمال قاره آفریقا و حوزه خاورمیانه.
در بین كشورهای اروپایی تولید و توزیع گاز با هم متناسب نیستند. به عنوان مثال هلند و روسیه بزرگترین صادركنندگان گاز نسبت به تولیداتشان هستند كه پیش بینی می شود هلند بین سالهای ۲۰۱۱ - ۲۰۰۹ به دلیل كاهش ذخایر نسبت به رشد مصرف از گردونه صادركنندگان خارج شود. انگلستان و دانمارك نیز از جرگه كشورهای مستقل در تامین گاز به كشورهای وارد كننده طی چند سال آینده تبدیل شوند و تنها نروژ به دلیل سرمایه گذاری و داشتن ذخایر قابل توجه در مقام یك كشور صادركننده مهم همراه با روسیه باقی خواهد ماند.
مسایل سیاسی و تلاش كشورهای اروپایی برای خارج شدن از انحصار تولیدات روسیه این كشورها را بیش از گذشته به سمت تامین گاز از پنج حوزه ذخایر جهانی خواهد كشاند.
حوزه شمال آفریقا، خاورمیانه، حوزه خزر، غرب آفریقا و حوزه دریای كارائیب به ترتیب در بیشترین كانون توجه قرار می گیرند.
تامین بازار گاز اروپا از پنج حوزه ذكر شده موجب خواهد شد نقش روسیه در هندسه ترسیمی توزیع و تقاضای گاز طبیعی كاهش یابد.
ایران به همراه قطر در خاورمیانه پس از حوزه شمال آفریقا برای جایگزینی در رتبه دوم اهمیت قرار دارد. در بین كشورهای خاورمیانه به غیر از ایران انتقال گاز از طریق خط لوله برای سایر كشورهای منطقه خارج از تصور است و مسافت طولانی صادرات گاز را به شكل گاز طبیعی مایع مقرون به صرفه كرده است. در این بین ایران با سرمایه گذاری در صنعت (LNG) از طریق خلیج فارس و از مسیر تركیه با خط لوله بهترین فرصت را برای تامین گاز اروپا در اختیار دارد. دانستن این نكته كه ۸ درصد از ذخایر شناخته شده جهان تنها در یك حوزه مشترك بین ایران و قطر قرار دارد اهمیت این حوزه را در آینده بازار اروپا مشخص می كند.
همچنین پیش بینی می شود صنعت (LNG) نیز بواسطه بازخورد جنگ انرژی در قفقاز به صورت گسترده ای رونق یابد و سرمایه های قابل توجهی به سوی این صنعت روانه شود.

منبع: ir.iras

منبع : روزنامه ایران