و روش‌ها‌ی نگهداری آن

امروزه الماس بیانگر ثروت، بقا و پایایی، مقام و یگانگی است. درگذر از تمدنها و دوره‌‌های مختلف نیز همواره بعنوان مظهر روشنایی، آسیب‌ناپذیری، سحر و جادو، شفا و بهبودی وحفاظت شناخته شده است.
برای پی بردن به تاریخ و مفهوم كلمه الماس، لازم‌است ابتدا تاریخ لغات وابسته به آن را بدانیم و ببینیم كه آیا لغات بكار گرفته شده برای الماس توسط هندوها و یونانیان باستان، همان چیزی است كه آنها امروزه استفاده می‌كنند یا به چیز دیگری اطلاق می‌شده است. واژه الماس، از واژه یونانی آداماو ( Adamao ) گرفته شده است كه مفهوم آن این است‌كه من رام می‌كنم،" من مطیع می‌سازم". صفت این واژه آداماس (Adamas )به معنای شكست‌ناپذیر است كه برای بیان سخت‌ترین ماده شناخته‌شده در زمان یونانیان باستان، بكار برده می شده است و در نهایت این واژه مترادف با الماس (Diamond) شناخته شد. البته تعیین اینكه دقیقا در چه زمانی این صفت برای الماس استفاده شد، مشكل است، زیرا ممكنست قبل از یافتن الماس، این واژه به دومین كانی سخت یعنی كروندوم ( گوهرهای آن سافیراست)، یا به چیزی غیر از اینها، منسوب می‌شده است. بنابراین پیدا كردن تاریخ دقیق الماس، با این مشكل در نام آن، پیچیده خواهد بود.
الماس، نخستین بار در رسوبات رودخانه‌ای متعلق به هزاران سال پیش درهند و بورنئو كشف شد. باستان شناسان تعداد زیادی از آنها را در چشمهای مجسمه‌ها و پیكره‌های هندی یافتند. یونانیان باستان، الماس را تشعشعات و نورهای ستارگان می‌دانستند كه به زمین پاشیده شده‌اند. افلاطون (Plato ) فیلسوف یونانی، در نوشته‌های خود، الماس را موجود زنده‌ای تصور می‌كرد كه از روح آسمانی برخوردار است. همچنین باستانیان معتقد بودند كه الماس انسان را از آسیب مصون می‌دارد و برای صاحب خود پیروزی و اقبال به ارمغان می‌آورد. بعلاوه فكر می‌كردند الماس به صاحب خود جذابیت بخشیده و باعث جلب نظر و توجه دیگران می‌شود. گفته می‌شود كه نوك پیكانهای كوپید (Cupid)، خدای عشق كه بصورت كودكی برهنه مجسم شده است از الماس ساخته شده، لذا اشتیاق و علاقه ‌شدیدی ایجاد می‌كند و چیزی نمی‌تواند با آن برابری كند. در طول قرنها، حاكمان برای بدست آوردن گوهرهای قیمتی تازه و بیشتر ، باهم رقابت می‌كردند و از این گوهرها بعنوان ابزارهای سیاسی استفاده می‌كردند. جواهرات به عنوان سمبل و نشان قدرت شناخته شده و وقتی برروی لباسها و كلاهها، تزئینات شمشیر، غلاف و گرزها قرار می‌گرفتند، نمایانگر مقامی والا و بلند مرتبه برای صاحبانشان بودند. در عصر رنسانس، حلقه‌های مرصع به الماس، به عنوان طلسمی كه به صاحب خود قدرتی جادوئی می‌دهد، شناخته می‌شدند. الماس، بعنوان هدیه‌ای كه نشاندهنده اوج عشق و علاقه زیاد است، در اواخر سالهای ۱۴۰۰ میلادی شناخته شد، زمانی كه ماكسیمیلیان امپراطور اتریش حلقه‌ای با نگین الماس به مری ملكه بورگاندی Burgundy هدیه داد و از آن زمان تاكنون الماس بعنوان مظهر عشق و علاقه شناخته می‌شود.
زمان دقیق كشف اولین الماس مشخص نیست، چیزی كه ما می‌دانیم اینست كه تا قرن ۱۸ میلادی، تمام الماسهای موجود در دنیا از كشور هندوستان می‌آمدند. در آغاز قرن ۱۶ میلادی، معاملات تجاری بین اروپا و آسیای شرقی پیشرفت كرد. یكی از دو مسیر اصلی تجارت الماس، از شهر ونیز می‌گذشت و با گذشت زمان این شهر مهمترین مركز تجاری دنیای غرب شد. آخرین شهری كه این مسیر تجاری به آن منتهی می‌شد شهربروژ)Bruges شهری در بلژیك ) بود كه با مرور زمان بعنوان مركز برش وتراش الماس توسعه یافت و پیشرفت كرد و شهرت آن رو به ازدیاد گذاشت، اما پس از گذشت ۵۰ سال، این شهر موقعیت خود را به شهر آنتورپ یا آنورس Antwerp ( ایالت و بندری در بلژیك )بخشید كه امكانات بهتر و تازه‌تری جهت ارتباطات و داد و ستد در آن وجود داشت. این شهر در قرن ۱۶ میلادی، شهر توسعه یافته و پررونقی گردید، بطوریكه برای مثال فرانسوای اول ( پادشاه فرانسه )، الماس خود را برای تراش به صنعتگران فرانسوی نداد بلكه آنرا به صنعتگران آنتورپ سپرد و در این زمان آنتورپ قلب تجاری اروپا گردید و تقریبا ۴۰ درصد معاملات جهانی،‌ این شهر می‌گذشت.
تا نیمه‌های قرن هفدهم میلادی، با وجود ستیز‌های داخلی بین اصناف تراش‌دهنده الماس و تجار آن،شهر همچنان موقعیت خود را حفظ كرد ولی در پایان این قرن، آمستردام(مركزهلند)پیش افتاد.آمستردام در آن زمان، شهری بود با امتیازات زیاد زیرا هم مذهبی بود و هم شهری بود كه ستیز‌ها و كشمكشهای داخلی در آن وجود نداشت و در قرن هجدهم، نه تنها انحصار تراش الماس را بدست آورد بلكه تجارت و معامله‌ آن را نیز بدست گرفت. در این زمان بود كه هلندیها الماسهای كیفیت پایین را به صنعتگران شهرآنتورپ می‌سپردند و الماسهای مرغوب را نزد خودشان نگه می‌داشتند. با وجود سختیهای بیشماری كه صنعتگران آنتورپ در این سالها دیدند ولی تجارب با ارزشی بدست آورده و حتی توانستند الماسهای كوچك و با كیفیت پایین را چنان ماهرانه تراش دهند كه تبدیل به گوهرهای اعلایی گردند. پس از كشف الماس در سال ۱۸۷۱ در كیمبرلی آفریقای جنوبی، حجم وسیعی از الماسهای سخت و با كیفیت پائین به سمت اروپا سرازیر شد و صنعتگران آنتورپ كه تجارب بسیاری كسب كرده بودند، فرصتهای شغلی زیادی بدست آورده و این شهر مجددا رونق گرفت. بعد از جنگ جهانی اول، ركود سالهای دهه ۱۹۳۰،‌بشدت برروی معاملات الماس تأثیر گذاشت، بطوریكه تعداد زیادی از صنعتگران شهر فروشگاههای خود را تعطیل كردند و این ركود تا وقوع جنگ جهانی دوم ادامه یافت. در این زمان بسیاری از تاجران یهودی ، كشور خود را ترك و به كشورهای پرتغال و آمریكا و انگلستان پناه بردند و در آنجا به فعالیت مشغول گردیدند. این تجار برای حفظ الماس از متجاوزان آلمانی، آنها را با توافق دولت بریتانیا در سازمانی كه بعنوان دفتر مراسلات الماس نامیده می‌شد، قرار دادند كه این سازمان الماسها را ثبت كرده و تا پایان جنگ نگهداری كرد. پس از اتمام جنگ، الماسها به صاحبانشان بازگردانده شد و بدین ترتیب شهر شكوفایی خود را از سر گرفت و از آن زمان به بعد، انجمن الماس تأسیس گردید كه مسئول كارهای فروشندگان وتاجران الماس می‌باشد.
افسانه‌هایی راجع به الماس
رومی‌ها باور داشتند كه درزمان جنگ،‌الماس برای آنها جرأت و شجاعت می‌آورد. كاهنان اعظم یهود،‌ الماس را در هنگام تصمیم‌گیری در مورد گناهكاریا بیگناه بودن متهمان بكار می‌بردند. اگر شخص گناهكار بود، سنگ تیره و كدر می‌گردید و در صورتیكه بی‌گناه بود، بر درخشش آن افزوده می‌شد. هندیها فكر می‌كردند كه الماس در اثر برخورد برق آسمانها به سنگها ایجاد می‌شود و به عنوان طلسم، به نشان عشق و دوستی هدیه داده می‌شد و در صورتیكه صاحب آن، آنرا می‌فروخت،‌قدرت خود را از دست می‌داد. الماس بعنوان سنگ متولدین ماه آوریل شناخته شده و گفته می‌شود در صورتیكه برروی استیل ( فولاد) قرار گیرد،‌بیشترین اثر خود را دارد،‌البته امروزه الماسها برروی ستهای طلا و پلاتین جای می‌گیرند. باستانیان باور داشتند كه اگر الماس برروی طلا قرار بگیرد و در طرف چپ آویز شود، كابوس بسراغ شخص نیامده و از گزند و آسیب حیوانات وحشی مصون می‌ماند. همچنین گفته می‌شد كه الماس از شهوترانی و هرزگی جلوگیری می‌كند.●خصوصیات الماس
تركیب الماس،‌كربن خالص با ساختار كوبیك است، گرافیت نیز همین تركیب را منتهی با ساختار دیگری دارد. الماس سخت‌ترین كانی ( سختی آن ۱۰ در مقیاس موس ) می‌باشد و بالاترین ضریب شكست نور ( ۴۱۷/۲ ) را در بین تمام كانیهای شفاف دارد. ضریب انتشار نور نیز در آن بالا بوده و۴۴ ۰/۰ می‌باشد. الماس‌ها شكننده هستند و چگالی آنها۵۲/۳ گرم بر سانتیمتر مكعب است. جرم الماس با واحد قیراط سنجیده و اندازه‌ گرفته می‌شود . هر قیراط ۲/۰ گرم است، به ندرت الماسهایی كه وزن آنها از ۱۵ قیراط تجاوز كند، یافت می‌شوند. الماس، در اسیدها و بازها نامحلول بوده و در حرارتهای بالا در اكسیژن ممكنست بسوزد. نیتروژن، مهمترین ناخالصی موجود در الماس است كه خصوصیات فیزیكی الماس را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بدین‌ترتیب الماسها به دو گروه تقسیم می‌شوند. دسته‌اول بین ۲۳/۰-۰۰۱/۰ درصد نیتروژن دارند و دسته‌دوم الماسهایی هستند كه در تركیبشان نیتروژن وجود ندارد. در صورتیكه در دسته‌اول نیتروژن وارد شبكه كریستالین نشده باشد، برروی رنگ سنگ تأثیر نمی‌گذارد ولی هنگامیكه نیتروژن بجای كربن در شبكه كریستالین بنشیند،‌رنگ سنگ به زردی می‌گراید. دردسته‌دوم، الماسها ممكنست صددرصد فاقد ناخالصی باشند و یا در بعضی موارد به جای كربن در شبكه كریستالین جایگزین شود كه در این صورت الماس، آبی‌رنگ و نیمه‌رسانا خواهد بود. الماس در فشار بالا (بالاتراز ۴۵۰۰۰ اتمسفر ) و حرارتهای بالاتر از ۱۱۰۰ درجه ‌سانتیگراد ( F۲۰۱۲۰)، از ماگماهای الترابازیك یا پریدوتیت تشكیل می‌شود. بهمین دلیل الماسها در اعماق زیاد زمین ( جایی كه فشار و حرارت بالا، برای تشكیل آنها وجود دارد) شكل می‌گیرند و توسط آتشفشانهای انفجاری با نرخ سرد شدن سریع كه مانع تبدیل و تغییر شكل آن می‌گردند، به سطح زمین می‌رسند مثل كیمبرلیتها. كانیهایی كه با الماس یافت می‌شوند الیوین، سرپانتین، پیروكسن‌ها، كربناتها، مگنتیت، هماتیت، گرافیت و ایلمنیت می‌باشند. چون الماس در مقابل فرسایش و هوازدگی شدیدا مقاوم است، در نهشته‌هایی كه چندین سیكل فرسایش و رسوبگذاری را پشت سرگذاشته‌اند، یافت می‌شود( نهشته‌های الماس آبرفتی ) در سنگهای حاوی الماس، میزان الماس، ۱ گرم در ۸ تا ۳۰ تن سنگ می‌باشد. بیشتر الماسها با توجه به سختی بالایی كه دارند، در صنعت بكار می‌روند. الماسهای با كیفیت بالا كه بعنوان جواهر استفاده می‌شوند در ۲۰ ناحیه یافت می‌گردند كه عمده آن آفریقا می‌باشد. بزرگترین استخراج كننده الماس جهان آفریقای جنوبی و سپس روسیه می‌باشد. الماسها معمولا بصورت بلورهای هشت‌وجهی جدا از هم یافت می‌شوند. گاهی اوقات، گوشه‌های الماس حالت گرد شده داشته و وجوه آنها كمی انحنا دارد. الماسهای ریز بلور با ظاهری كروی و نامنظم، بورت Bort ، الماسهای كدر كه هشت‌وجهی ناهنجاری است كربنادو Carbonado و در صورتیكه ساختار آنها دودكائدرال كوبیك یا رومبیك باشد، بلكیشBlackish نامیده می‌شوند. كه این الماسها همگی برای كار‌بردهای صنعتی مناسب هستند. در اغلب الماسها، ادخالهایی از الیوین، سولفایدها، دیوپسیدكروم، اسپینلهای كروم، زیركون، روتیل، دیستن، بیوتیت وایلمنیت وجود دارند. بلورهای شفاف، بی‌رنگ بوده ولی گاهی ممكنست ته‌رنگ مایل به زردی داشته باشند. الماسها با رنگهای زرد روشن، آبی، سبز كمرنگ، صورتی وحتی متمایل به قرمز بندرت یافت می‌شوند. الماسها با توجه به تركیب و اشكال متفاوتی كه دارند، سختیهای مختلفی را نیز نشان می‌دهند. این ویژگی امكان تراش و صیقل دادن الماس را به وسیله پودر الماسهای سخت تر فراهم می‌كند. دانه‌های الماس بیشتر تراش برلیان داده می‌شوند. با توجه به ضریب شكست نور بالایی كه الماس دارد همه نور تابانده شده به یك سطح الماس، از همین سطح بازتابانده می‌شود. این ویژگی خاص الماس بوده و سنگ‌های شبیه الماس ( بجز زیوكون كوبیك )این خاصیت را ندارند. بسیاری از كانیها شباهت‌های زیادی با الماس دارند مثل زیركون، كروندوم، فناكیت، تورمالین، توپاز، بریل، كوارتز، شئلیت، اسفالریت و گوهرهای مصنوعی مثل زیركون كوبیك، روتیل، اسپینل و تیتانات استرانسیوم. الماس بشدت هادی گرما بوده كه باعث تشخیص و شناسایی آن از گوهرهای شبیهش می‌گردد .گرانترین الماسها آنهایی هستند كه ساختار خوبی داشته و بدون رنگ بوده و یا متمایل به سفید- آبی باشند. داشتن ته‌رنگ زرد، از قیمت الماس بشدت می‌كاهد. البته الماسهای روشن و شفاف كمیاب بوده و قیمت بسیار بالایی نیز دارند.
●تراش موجود در الماس
تراش الماس، بیشترین اثر را در میزان درخشش و تلالو آن دارد. حتی اگر الماس از رنگ، خلوص و شفافیت خوبی برخوردار باشد، تراش بد باعث تیره بنظر رسیدن آن می‌گردد. تراش الماس( شامل تراش وجوه اطراف دانه‌الماس و تراشهای عرضی و عمقی ) میزان درخش و برق الماس را تعیین می‌كنند. بسیاری از جواهرشناسان معتقد‌ند كه تراش الماس، مهمترین كار برروی آن است زیرا همانطور كه گفته شد، تراش بد شدیدا از كیفیت الماس می‌كاهد. اندازه‌ عرض و ارتفاع دانه الماس بیشترین اثر را در عبور نور از الماس و خروج آن بصورت برق و درخشش دارد، بطوریكه اگر تراش به نحوی باشد كه دانه الماس ارتفاع كمی داشته باشد، نور از سطح زیرین الماس خارج شده والماس درخشش خود را از دست می‌دهد، همچنین اگر تراش طوری باشد كه ارتفاع دانه الماس زیاد باشد، نور از اطراف پراكنده شده و الماس تیره و كدر بنظر خواهد رسید.
اولین استفاده كنندگان الماس
یافته‌های اخیر نشان می‌دهد كه صنعتگران دوران پارینه‌سنگی در چین، اشیاء را با الماس صیقل می‌دادند. پیش از این تصور می‌شد كه كوارتز به عنوان ساینده تیشه‌ها و تبرها در چین استفاده می‌شده است ولی بررسی‌های دانشمندان چینی و آمریكایی برروی تیشه‌های یافت‌شده در چین، مشخص كرد كه كوارتز قادر به صیقل دادن و برق انداختن آنها بدین نحو نبوده است. سن این تیشه‌ها به حدود ۴۵۰۰ سال پیش برمی‌گردد. این دانشمندان نه تنها مشخص كردند كه این تیشه‌ها با الماس صیقل داده شده‌اند بلكه نشان دادند كه روشها و تكنیكهای بكار رفته توسط صنعتگران آن دوره، حتی پیشرفته‌تر از روشهای مدرن امروزی، بوده است.
نكاتی در مورد الماس
- سخت‌ترین الماس یافت شده در دنیا، به نام الماس كولیان از آفریقای جنوبی به وزن ۱۰۶/۳ قیراط می‌باشد.
- بیشترین تراش داده شده به الماس، ۵۸ وجه بوده كه ۳۳ تا در تاج ( قسمت بالای دانه‌الماس) و ۲۵ تا در پایه ( قسمت پایین دانه الماس )می‌باشد.
- الماس سخت‌ترین ماده موجود در زمین است ولی بخاطر وجود رگه‌هایی در آن،‌در صورت ضربه‌دیدن، قطعه قطعه می‌شود.
- ۸۰ درصد الماسهای موجود در دنیا برای جواهر‌سازی مناسب نیستند.
- بیشتر الماسهای یافت شده در طبیعت بین ۱ تا ۳ میلیون سال عمر دارند.
- یك الماس سخت بین ۴۰ تا ۷۰ درصد وزن خود را موقع تراش دیدن از دست می‌دهد.
- تنها الماس، الماسهای دیگر را تراش می‌دهد.
- الماسها در اعماق زیاد زمین، ۷۵ مایلی یا بیشتر تشكیل می‌شوند.
پاك كردن الماس
الماس بعنوان سخت‌ترین ماده موجود در طبیعت شناخته شده است، با این وجود برای حفظ درخشش و تلالوآن و جلوگیری از وارد شدن خسارت و آسیب به آن، مراقبت‌هایی لازم است. نگینهای الماس بویژه در لبه‌های نازكشان حالت‌تردی و شكنندگی دارند. هرگز الماس را در هنگام كارهای سخت مثل كارهای باغبانی و یا كارهای خانه‌داری، استفاده نكنید، بهتر است آنرا در یك جای محفوظ قرار دهید و همیشه مراقب انگشتر الماس در انگشتتان باشید. در هنگام كارهای روزمره خانه‌داری جواهرات را هرگز در تماس با سفید‌كننده‌های حاوی كلر قرار ندهید مراقب باشید رنگ مو برروی آن نریزد یا آنرا از دستتان درآورید و یا از دستكش استفاده نمایید. در صورتیكه نگین الماس شل شده داخل نگین دان تكان می‌خورد و یا آسیب جدی به آن وارد گردیده، جواهر را تا زمانیكه توسط جواهر‌ساز تعمیر نشده، بكار نبرید. در كل بهتر است سالی یكبار ستهای جواهرات توسط جواهر‌ساز كنترل شوند. هرگز الماس را با شدت به داخل دراور یا صندوق جواهرات پرت نكنید، زیرا امكان شكستن آن وجود دارد وهمچنین می‌تواند جواهرات دیگر را خط بیاندازد. در هنگام شستن ظروف، هیچگاه انگشتر الماس را برروی لبه سینك ظرفشویی قرار ندهید چون ممكنست لیز خورده و داخل سوراخ فاضلاب گردد. همچنین در هنگام خروج از خانه نیز الماس را در جایی مطمئن و محفوظ قرار دهید و آنرا در هر جایی نگذارید چون ممكنست پس از بازگشت محل درآوردن الماس را فراموش كرده و آنرا گم كنید. از موارد دیگری كه بایستی حتما مورد توجه قرار گیرد، آسیبی است كه الماس در برخورد با الماسهای دیگر می‌بیند. در صورتیكه چندین انگشتر مرصع به الماس را در انگشتتان می‌كنید،‌بهتر است بین آنها یك حلقه‌ بدون نگین بیاندازید تا الماسها بهم ساییده نشده و خراشیده نشوند، همچنین می‌توانید انگشترها را در انگشتهای مختلف دستتان بكنید.
استفاده روزمره از الماس آنرا در معرض لوسیونها، صابونها، چربیهای طبیعی پوست و عرق بدن و اسپری‌های مو قرار می‌دهد الماس مانند سایر جواهرات این مواد را همراه با گرد و خاك موجود در هوا به خود می‌گیرد و این مواد بصورت لایه و جرمی برروی سطح الماس باقی مانده و از درخشش آن جلوگیری می‌كنند زیرا سطح الماس بایدپاك باشد تا حداكثر نور بتواند داخل آن شده و بصورت درخشش بازتابانده شود. برای پاك كردن جرمهای موجود برروی الماس چند روش ساده وجود دارد :
- شستشو با مواد پاك كننده
در یك ظرف كوچك آب گرم و صابون یا مایع پاك‌كننده ملایم آماده كنید. با یك برس نرم غیرفلزی ( بهتر است از مسواك ابرو استفاده شود )، الماسها را با كف ایجاد شده پاك كنید. سپس جواهر را برروی یك صافی قرار داده و زیر آب گرم شیر، آبكشی نمائید. با یك پارچه‌نرم بدون پرز آنرا خشك كنید.
-خیساندن در آب سرد
در یك فنجان تا نیمه آب سرد ریخته و نیمه دیگر آنرا با پاك كننده‌های خانگی حاوی آمونیوم ( مطمئن شوید كه پاك‌كننده حاوی كلرین نمی‌باشد) پر نمایید. همچنین می‌توانید از ۴ قسمت آب سرد و یك قسمت مایع ظرفشویی ملایم استفاده كنید. به مدت ۳۰ دقیقه جواهر مرصع به الماس را در آن خیس كرده و پس از آن با یك برس نرم، آنرا پاك نمائید.دقت كنید كه این برس حتما نرم باشد زیرا در غیر اینصورت، فلزی كه نگینهای الماس برروی آن قرار گرفته‌اند، خراشیده می‌شود. در صورتیكه جرمها روی نگین بویژه در پشت آن چسبیده باشند می‌توانید به آرامی با یك خلال دندان، آنها را پاك نمائید. پس از پاك كردن جرمها، جواهررا آبكشی كرده و با دستمال نرم خشك نمایید.
●مسافرت با الماس
بسته‌بندی الماس و دیگر جواهرات برای همراه بردن آنها در سفر بایستی با دقت و مراقبت‌ خاصی صورت گیرد. انواع مختلفی از چمدانهای مخصوص جواهرات وجود دارند كه در قیمتهای مختلف قابل دسترسی می‌باشند. آنها،‌اندازه‌ها، اشكال وطرحهای مختلفی دارند. در بیشتر آنها بالشتكهای مخملی وجود دارد كه می‌توان گوشواره‌ها و سنجاق سینه‌ها را به آنها متصل كرد و برای گردنبندها و دستبندها، بخشهای خاصی در این چمدانها تعبیه شده است. اگر جواهرات را در داخل جعبه‌های معمولی قرار می‌دهید حتما آنها را جداگانه داخل دستمال كاغذی بپیچید تا در اثر تماس با یكدیگر، خراشیده نشوند.

عباس سلمان‌پور

منبع : مجله گسترش صنعت