پایان زندگی(۲)

نقش اجتماع
خودكشی هم مثل همه رفتارهای انسان دارای سه وجه روانی، اجتماعی و زیستی می باشد .مطالعات عمده ای كه در این زمینه انجام شده نشان دهنده نقش اجتماعی در خودكشی می باشد. در مواردی جامعه به معنی واقعی كلمه اقتضا می كند كه خود دست به خودكشی بزند. جامعه شناسان اشاره می كنند افرادی كه از لحاظ اجتماعی منزوی و وابستگی های محدودی با جامعه دارند و حمایت های اجتماعی كه زندگی را قابل تحمل و ارزشمند سازد ندارند بیشتر در خطر خودكشی هستند.امیل دوركیم جامعه شناس فرانسوی در یكی از منظم ترین مطالعات خودكشی فقدان روابط عمیق با دیگران را علت اولیه خودكشی معرفی می كند وی ضمن تأكید براهمیت نیروی اجتماعی در اقدام به خودكشی، سه نوع خودكشی كه از روابط متفاوت اما مختل اجتماعی ناشی می گردد شناسایی و تعریف نمود:
۱) خودكشی خودخواهانه (egoistic) كه از محدود بودن روابط شخصی با دیگران ناشی می شود.
۲) خودكشی نوعدوستانه (altraistic) كه در آن محرك خودكشی میل به قربانی شدن نمایشی و در واقع یك علت آرمانی از دیدگاه فرد است. از این نوع خودكشی می توان حدس زد كه شخص امیدوار بوده از طریق خودكشی احترامی را كه در حیات خود در جامعه به دست نیاورد كسب كند.
۳) خودكشی بی هنجاری (anomic) كه به نظر او از روابط معیوب و نامتعادل در جامعه ریشه می گیرد مثل متهم شدن به جنایت.
عوامل زیستی خودكشی
مدت هاست كه نقش عوامل زیستی در خودكشی و رفتارهای مشابه با آن مطرح است اما نظریه ای كه كاملاً تأیید شده باشد در این مورد وجود ندارد. عوامل زیستی به صورت نابهنجاری شیمیایی مشخص شده به عنوان عامل سهیم در خودكشی سطح پایین ۵- هیدروكسی ایندآستیك اسید (۵HIAA) است ماده ای كه از تجزیه سروتونین، ناقل عصبی كه بر خلق و هیجانات تأثیر می گذارد به دست می آید. به هرحال این یافته ها مقدماتی است و بعید است به عنوان یك عامل بیوشیمیایی چیزی بیش از نقش كمكی در آسیب پذیری نسبت به حالات روانشناختی كه به خودكشی می انجامد داشته باشد.
ویژگی های فردی و خودكشی
اختلالات خلقی: اختلالات خلقی تشخیصی است كه حداكثر رابطه را با خودكشی دارد. از كل تعداد افرادی كه از نظر بالینی افسرده هستند ۱۵ درصد عاقبت خود را می كشند. افراد افسرده غالباً عزت نفس ضعیفی داشته و احساس می كنند آینده بیشتر از گذشته امیدوار كننده نیست. چنین ناامیدی پیش بینی كننده خوبی برای خودكشی به شمار می آید. سرزنش پذیری ،احساس گناه ،مؤثر نبودن و وابستگی های ناكام مانده جملگی از علل واقعی خودكشی هستند ولی در ورای همه اینها احساس بی قدرتی و ناتوانی و این احساس كه هیچ كس قادر به از بین بردن این رنج نیست و كاری نمی توان كرد، شخص را به خودكشی وا می دارد همچنان كه اشنایدمن معتقد است: هیچ كس با خوشحالی به خودكشی دست نمی زند هرگز خودكشی از دل شادمانی زاده نمی شود. دشمن زندگی رنج است و رنج آن چیزی است كه شخص برای گریز از آن خود را می كشد.بعضی از اوقات افراد افسرده تهدید به ارتكاب خودكشی می كنند چنین تهدیدهای باید همیشه جدی تلقی شوند اگر چه به آن عمل نكنند اما بهترین پیش بینی كننده اقدام به خودكشی تهدید به خودكشی است.
غم انگیز ترین واقعیت در مورد خودكشی این است كه غالباً در مرحله بهبود، زمانی كه بیمار از عمق افسردگی در می آید،روی می دهد چیزی كه برای دیگران قابل توجیه نیست. یك توضیح احتمالی این است كه وقتی بیمار با رفع افسردگی نیروی كافی به دست می آورد توان طرح ریزی و اقدام به خودكشی را پیدا می كند. به عنوان مثال ارنست همینگوی نویسنده مشهور مدت كوتاهی پس از بهبودی از افسردگی و ترخیص از بیمارستان با گلوله خود را كشت.مطالعه ای كه بك بر روی ۲۰۷بیمار روانی بستری ۷۲ساعت پس از پذیرش این بیماران انجام داد، نشان دهنده نقش افسردگی كه یكی از مؤلفه های آن ناامیدی است، می باشد. بك بیماران را از نظر سه ویژگی روانشناختی، ۱) میزان ناامیدی ۲) میزان افسردگی ۳) میزان افكار انتحاری در یك دوره پیگیری ده ساله مطالعه كرده كه ۱۴ نفر از این بیماران خودكشی كردند. آنچه گروه خودكشی كننده را در این گروه از سایرین مشخص می كرد وجود نمرات بالای ناامیدی بود.گروه پرخطر دیگری كه احتمال خودكشی در آنان زیاد است افرادی اند كه پیشینه خانوادگی خودكشی دارند كه می توان آن را عوامل ژنتیكی و الگویی برای تقلید برای دیگر افراد خانواده دانست.جنسیت در خودكشی تأثیر دارد و مرد بودن به عنوان یكی از متغیرها مطرح است به طوری كه زنان دوبرابر مردان اقدام به خودكشی می كنند اما مردان دو برابر زنان واقعاً خودشان را می كشند.
سن: میزان خودكشی روی اهمیت بحران میانسالی تأكید می كند. بین مردها خودكشی پس از ۴۵ سالگی اوج گرفته و دوام می یابد. بین زنها بیشترین تعداد خودكشی موفق پس از ۵۵ سالگی روی می دهد. سالمندان ۲۵ درصد موارد خودكشی را به وجود می آورند، هر چند فقط ۱۰درصد جمعیت را تشكیل می دهند (این آمار و ارقام مربوط به كشورهای غربی است.)
شغل: هرچه وضعیت اجتماعی شخص بالاتر باشد خطر خودكشی بالاتر است اما نزول وضعیت اجتماعی نیز خطر را بالا می برد، به طور كلی شغل محافظی در مقابل خودكشی است. كسانی كه بیكار هستند بیشتر در خطر خودكشی قرار دارند. مطالعه گسترده كه مدت سی و دو سال در اسرائیل طول كشیده نشان داد كه آنچه می تواند تغییرات میزان قتل و خودكشی را در طول این سالها توضیح دهد، عامل بیكاری است.همچنین بیماریهای جسمی و روانی مزمن كه شخص را رنج می دهد، مصرف زیاد دارو، الكلیسم یا سوء مصرف دارو بیشتر خطر خودكشی را افزایش می دهد. جدول شماره یك به عوامل با خطر خودكشی برگرفته از كتاب «خلاصه روانپزشكی علوم رفتاری و روانپزشكی بالینی كابلان» رسم می شود.عوامل تسریع كننده خودكشی مشتمل است بر بحران های انطباقی، از دست دادن وجهه پیش همتاها، مشاجره با والدین، گسستن روابط عاشقانه، مسائل مربوط به مدرسه، بیكاری، داغدیدگی، جدایی و طرد شدن می باشد.عقیده بر این است كسانی كه اقدام به خودكشی می كنند واقعاً مایل به مردن نیستند. چنین باوری با این واقعیت كه اكثر خودكشی كننده ها با نشانه های زودرس هشدار، ظاهراً به صورت فریاد استمداد ظاهر می سازند تأیید می شود. فردی كه قصد خودكشی دارد معمولاً با ابراز آن پیش دوستان و خانواده به طور غیرمستقیم از آنان می خواهد كه برای جلوگیری از خودكشی به او كمك كنند. علائم و نشانه هایی كه فرد خودكشی كننده قبل از خودكشی از قبیل فقدان نقشه برای آینده، بخشیدن وسایل شخصی، وصیت كردن در فرد ظاهر می شود همه تلویحاً افزایش خطر خودكشی را مطرح می سازند. افراد خانواده باید به این نشانه های هشداردهنده توجه كنند و قبل از اقدام فرد به خودكشی به او در حل مشكلش كمك كنند. همان طور كه گفتیم فردی كه خودكشی می كند دارای یك مشكل و ناراحتی می باشد و از آن رنج می برد. پاسخ هر چه سریع تر به فریاد استمداد فردی كه قصد خودكشی دارد مطمئن ترین راه پیشگیری از خودكشی است. در اصطلاح چنین اقدامی را مداخله در بحران می نامند. در كشورهایی كه مراكزی برای مشاوره و پیشگیری از خودكشی وجود دارد برای كسی كه در خطر بالای خودكشی قرار دارد مداخله در بحران شامل یك دوره بستری شدن كوتاه مدت در بیمارستان است كه ضمن آن دارودرمانی ومشاوره فوری قابل اجراست. مهمترین تصمیم بالینی در مورد تفكر انتحاری بیمار، بستری كردن اوست. هر چند كه تمام افرادی كه قصد خودكشی دارند محتاج بستری كردن نمی باشند اما آنهایی كه فقدان سیستم حمایتی قوی و یا سابقه رفتار خلق الساعه و نقشه برای به انجام رساندن خودكشی دارند از جمله مواردی است كه بستری كردن بیمار را ضروری می سازد. وجود فشار زندگی، عدم ابراز هیجان، اشتغال ذهنی مفرط و از نظر اجتماعی وجود رفتارهای نامناسب در مورد اینكه فرد بالقوه در خطر خودكشی می باشد برای متخصصان بالینی پیش بینی كننده خوبی می باشد. یكی از بهترین راههای جلوگیری از خودكشی این است كه به فرد نشان دهیم سرنوشت او برای دیگران مهم است.
راه های پیشگیری از خودكشی
میزان خودكشی در سالیان اخیر در میان نوجوانان روبه افزایش نهاده است والدین برای پیشگیری از خودكشی لازم است به علائم و نشانه های هشدار دهنده خودكشی توجه كنند. نوجوانانی كه در خطر خودكشی هستند تغییرات رفتاری از خود نشان می دهند به طوری كه بخشیدن وسایل و مایملك خود به دیگران، به استقبال خطرات تهدید كننده رفتن و حادثه پذیری را شامل می شود. دیگر علائم آن ممكن است شكایت از تنهایی شدید یا بی حوصلگی، افزایش قابل توجه بی قراری یا تحریك پذیری و درگیر شدن در مدرسه یا با پلیس باشد.
عوامل موقعیتی: ناتوانی در ارتباط با والدین، مشكلات تازه در مدرسه، پایان یافتن رابطه عاشقانه، اقدام به مصرف مواد مخدر و الكل همگی خطر موقعیتی را افزایش می دهد.
والدین و دوستان باید با سؤالاتی مانند: خیلی گرفته ای؟ نقشه ای برای پایان دادن به زندگی ات داری؟ فكر می كنی واقعاً نمی خواهی بیش از این زنده بمانی؟ وارد عمل شوند. پرسیدن سؤالات مستقیم در مورد خودكشی فكر خودكشی را به سر كسی نمی اندازد. در مقابل جدی تلقی كردن پاسخ های سنجش ممكن است حیات بخش باشد. بیشتر نوجوانانی كه اقدام به خودكشی می كنند از لحاظ اجتماعی منزوی هستند این امر خصوصاً در مورد پسران صادق است، همچنین والدین این قبیل نوجوانان طلاق گرفته یا جدا شده اند و تعداد زیادی از آنها دارای والدین الكلیست هستند و اكثر نوجوانان اقدام كننده به خودكشی دارای سوابق تحصیلی ضعیفی هستند.ارزیابی كسی كه در خطر خودكشی است شامل اخذ شرح حال كامل روانپزشكی، معاینه كامل وضعیت روانی، پرسش در مورد علائم افسردگی افكار، قصد، طرح و اقدام به خودكشی است. جدول شماره ۲ علائم و نشانه هایی كه خطر خودكشی را افزایش می دهد و برگرفته از كتاب «خلاصه روانپزشكی علوم رفتاری و روانپزشكی بالینی كاپلان» می باشد رسم شده است:
روان شناسان و متخصصان برای فهم عامل خودكشی از روشهای گوناگونی استفاده می كنند. از جمله این روشها بررسی یادداشتهای باقی مانده از افراد خودكشی كننده، كالبد شكافی روانشناختی كه مبتكر آن اشنایدمن است و تجربه بیوشیمیایی كاركرد افرادی كه در معرض خطر خودكشی شمرده شوند می باشد، كالبد شكافی روانی به مطالعه سابقه زندگی فرد پس از خودكشی اطلاق می شود كه از مصاحبه با همكاران، دوستان، بستگان و سوابق عمومی به دست می آید.در پایان نظر دو نفر از روانشناسان در مورد راههای پیشگیری از خودكشی را مطرح می كنیم. به نظر ادوین اشنایدمن راههای پیشگیری از خودكشی شامل: ۱) با تعدیل محیط استرس آمیز بیمار و جلب كمك همسر، كارفرما یا دوستان از درد روانی او بكاهید ۲) حمایتی واقعگرایانه را پی ریزی نمائید و متوجه باشید كه ممكن است بیمار شكایتی منطقی داشته باشد ۳) راه حل های دیگری به جای خودكشی ارائه نمائید. اشنایدمن همچنین ۴باور نادرستی را كه در مورد خودكشی وجود دارد به این ترتیب بیان نموده است. باور نادرست شماره ۱) فردی كه درباره خودكشی صحبت می كند واقعاً قصد خودكشی ندارد. ۲) خودكشی یك مرتبه و بدون هیچ اعلام خطری رخ می دهد ۳) فردی كه اقدام به خودكشی می كند واقعاً خواهان مردن است ۴) فردی كه سابقه خودكشی دارد همیشه در این حالت باقی می ماند.به عقیده روزنتال اولین قدم در پیشگیری از خودكشی این است كه از این افراد سؤال شود كه آیا در فكر خودكشی هستند و توصیه هایی را به فردی كه گرفتار بحران خودكشی است و به ما كمك می كند تا به فرد در خطر خودكشی یاری رساند به شرح زیر آورده است: ۱)وقتی فردی درباره خودكشی صحبت می كند آن را جدی بگیرید، هرچند كه با عبارات مبهم آن را بیان كند ۲) همدلی و حمایت اجتماعی را فراهم سازید، به او نشان دهید كه حقیقتاً نگران او هستید. با او همدلی كنید ۳) مشكل اصلی را تشخیص دهید و آن را روشن سازید، فرد متمایل به خودكشی اغلب گیج و وحشت زده و در دریایی از ناكامی و مشكلات گم شده است. او را قادر به قضاوت منطقی كنید ۴) راه حل های دیگری به فرد متمایل به خودكشی پیشنهاد كنید. اینها اغلب بسیار آشفته و فاقد حس جهت یابی هستند و نمی توانند آنچه را باید انجام دهند تشخیص دهد ۵) بر روی هر شك و تردید تأكید كنید. برای بعضی از اینها زندگی كردن آسان نیست و در تصمیم گیری دچار شك و تردید هستند و اگر بر روی تأثیر خودكشی بر خانواده صحبت كرد بر منبع این صحبت تأكید كنید ۶) فرد را تشویق كنید تا با متخصص مشورت نماید.

منبع : روزنامه کیهان