آلودگی آب، آلودگی عمومی

بررسی آلودگی آب از نظر عمومی بسیار حائز اهمیت است و لازم است چگونگی آلودگی آب از جنبه های مختلف مورد بررسی قرار گیرد.
۱- مقایسه آلودگی و پاكیزگی آب:
آلودگی انحراف از پاكیزگی است وقتی موضوع آلودگی محیط زیست مطرح می شود، بیش از آنكه منظورمان انحراف از یك حالت پاكیزه باشد،منظور انحراف از یك حالت معمولی است. این ماده كه به طور وسیعی در همه جا گسترده، حلال خوبی و به طور طبیعی هرگز به صورت كاملا خالص یافت نمی شود. حتی در غیرآلوده ترین نواحی جغرافیایی،آب باران شامل گازهای n۲,co۲.o۲ محلول در آن است و همچنین گرد و غبار یا ذرات معلق در اتمسفر به صورت تعلیق در آب حل می شوند.آب چشمه ها و آب های طبیعی سطحی معمولا شامل تركیبات حل شده از فلزاتی نظیر Fe.Cd,Mg.Mn می باشند.آب سخت شامل مقدار قابل توجهی از تركیبات فلزات مربوط است. حتی آب های نوشیدنی هم از نظر شیمیایی خالص نیستند. با وجودی كه ذرات جامد معلق از بین برده شده و باكتری های مضر نابود شده اند اما خیلی از مواد در محلول باقی مانده اند. در واقع آب به صورت كاملا خالص برای نوشیدن مطبوع نیست بلكه ناخالصی ها طعم آب را مشخص می نمایند.لفظ خالص، به معنی حالتی از آب، كه هیچ ماده ای با غلظت كافی برای آن كه از مورد استفاده قرار گرفتن آب برای منظورهای طبیعی جلوگیری كند، وجود نداشته باشد.
استفاده طبیعی از آب عبارتند از:
۱- زیبایی و تفریحی
۲- ذخیره آب مصرفی عمومی مردم
۳- محیط زیست آبی جانوران (ماهی ها)
۴- كشاورزی
۵- صنعت
هرماده و جسمی كه مانع استفاده طبیعی از آب شود، به عنوان آلوده كننده آب تلقی می شود. مسئله آلودگی آب به صور مختلف و پیچیده ای ایجاد می شود، زیرا استفاده طبیعی از آب گوناگون است. آبی كه برای بعضی استفاده های خاص مناسب است نباید آلوده باشد.
۲- وسعت آلودگی آب:
انجمن حفاظت محیط زیست ایالات متحده آمریكا برآورد كرده كه تقریبا یك سوم جریان آب جهان به طور مشخص آلوده و اصل حفظ كیفیت آب بر هم زده شده است. در این برآورد آلودگی به عنوان یك زیان مطرح شده كه بر خواص شیمیایی و فیزیكی آب لطمه وارد می كند.
۳- طبقه بندی آلوده كننده های آب
نشانه های آلودگی آب حتی با سطحی ترین توجه مشخص می شوند. برای مثال نوشیدن آب طعم بد می دهد، توده های علف های هرز آبی در حجم زیادی از آب رشد می كنند. آب كنار دریاها، اقیانوس ها، رودخانه ها و دریاچه ها بوی ناخوشایندی منتشر می سازند. منشا این مشكلات باید به منابع و انواع بسیاری از آلوده كننده ها نسبت داده شود. آلوده كننده های آب به ۹ دسته طبقه بندی شده اند:
۱- زباله های متقاضی اكسیژن
۲- عوامل بیماری زا
۳- مواد غذایی گیاهی
۴- تركیبات آلی سنتز شده (مصنوعی)
۵- نفت
۶- مواد شیمیایی معدنی و كانی ها
۷- رسوبات
۸- مواد رادیو اكتیو (پرتوزا)
۹- گرما
۱- زباله های متقاضی اكسیژن (اكسیژن خواه):
اكسیژن حل شده در هر نوع آبی لازمه زندگی برای اجتماع گیاهی و حیوانی می باشد و بقاء آنها بستگی به توانایی آب در نگهداری كمترین غلظت معین از این ماده حیاتی دارد.آب زمانی به عنوان آلوده شده طبقه بندی می شود كه غلظت Do (غلظت اكسیژن محلول) به زیر سطح مورد نیاز برای بقاء زیست طبیعی در آن بیاید.بدیهی است كه آلوده كننده های (فاضلاب تصفیه نشده شهری، مواد خارج شده از انبارها، فرایند پس مانده های غذایی) اگر اكسیژن محلول به طول كامل و به سرعت تخلیه شود باید دارای غلظت بالایی در آب باشند. این مسئله به خصوص برای قسمت هایی از آب كه معمولا كمترین اكسیژن حل شده را دارند بحرانی و خطرناك می شود.سهم حیوانات اهلی در تولید زباله های متقاضی اكسیژن به اندازه ۹/۱ بیلیون نفر می باشد.
۲- عوامل بیماری زا:
آب دارای پتانسیل حمل موجودات ریز بیماری زا كه سلامتی و زندگی را به خطر می اندازند می باشد. میكربهای بیماری زا متناوبا در سراسر آب منتقل می شوند و می توانند باعث عفونت در ناحیه روده (تیفوئید، اسهال خونی، پاراتیفوئید، وبا) شوند و مسئولیت ایجاد بیماری فلج اطفال و یرقان را بر عهده دارند. از لحاظ تاریخی اولین دلیل برای كنترل آلودگی آب ها، جلوگیری از بیماری هایی است كه مولد آنها در آب وجود دارد. عوامل ایجادكننده بیماری را نمی توان كنترل و سلامت كامل را تامین كرد.روزانه بیلیون ها از موجودات توسط افراد دفع می شود. این ساكنین مدفوع انسان یك محیط زیست را با این شرایط در آبهای طبیعی پیدا نمی كنند تا تولید مثل كنند و به سرعت از بین می روند.اهم بیماری هایی كه توسط آبهای آلوده به انسان سرایت می كنند شامل:
الف: بیماری انگلی (لیپتوسپیرا ایكترو هموراژه) كه به تب یا ویل معروف شده است.
ب: كرم ها، تخم كرم هایی مانند اسكاریس، تریكوسفال (كرم شلاقی) و كرم قلابدار ممكن است از طریق خاك و آب آلوده به آنها وارد بدن انسان شود و ایجاد بیماری نمایند.
ج: بیماری وبا
د: بیماری های ویروسی (آب در انتقال دو نوع ویروس پولیویروس و هپاتیت عفونی نقش موثری ایفا می كند).
۳- مواد غذایی گیاهی:
مواد غذایی عامل محدود كننده مهمی در رشد همه گیاهان است. در كنار عوامل دیگر سرعت و فراوانی رشد گیاهان متناسب با مقدار ماده غذایی در دسترس است. مشخص شده كه پانزده تا بیست عنصر برای رشد گیاهان سبز مورد نیاز است.
بیش از ۷۰ درصد از تركیبات فسفره در فاضلاب ها در اثر استفاده از شوینده های خانگی ایجاد می شود و باید اقدام كنترل كننده ای روی این مسئله انجام گیرد.
۴- تركیبات آلی سنتز شده:
تولید تركیبات آلی شیمیایی بعد از جنگ جهانی دوم در دنیا به میزان قابل توجهی افزایش یافت. تركیبات موجود شامل مواد سوختنی، پلاستیك ها، نرم كننده ها، فیبرها، الاستومرها، حلال ها، شوینده ها، رنگ ها، مواد ضد آفت، افزودنی های غذایی و داروها می باشند كه از بین آن ها شوینده ها و مواد آفت كش از اهمیت ویژه ای برخوردارند.
از آنجایی كه استفاده از این تركیبات شیمیایی به سرعت در حال توسعه است، عوامل مشخص نظیر ، انتشار، نابودی و میزان خطر باید مورد بررسی قرار گیرد.
۵- نفت:
در سال ۱۸۵۹ اولین چاه نفت با استخراج موفقیت آمیز در پنسیلوانیا بهره برداری شد. در حال حاضر سالانه بیش از چند بیلیون بشكه نفت خام در دنیا مورد بهره برداری قرار می گیرد. تولید، توزیع و استفاده سالانه از یك چنین مقدار زیادی نفت باعث ایجاد پی آمدهای محیطی می شود.
۶- مواد شیمیایی معدنی و كانی ها:
این گروه از آلوده كننده های آب شامل نمك های معدنی و اسیدهای معدنی و تركیبات فلزی است. حضور این آلوده كننده ها در آب سه نتیجه عمومی شامل اسیدیته، شوری و سمی بودن آب را فراهم می آورد.
خاصیت اسیدی (اسید یته): با اهمیت ترین منابع برای افزایش دادن اسید یته شامل زهكشی معادن و باران اسیدی است.
شوری: شوری آب مشاهده غیر معمولی نمی باشد بلكه حدود ۹۷ درصد از كل آب های جهان در اقیانوس ها و دریاها به صورت آب نمك هستند و ۳ درصد باقیمانده آب شیرین نامیده می شود.
سمیت: خاصیت سمی تعدادی از تركیبات معدنی خصوصا عناصر سنگین فلزی سال ها شناخته شده است. تعدادی از این تركیبات كه خواص مطلوبی دارند، مرتبا تولید می شوند. احتیاط لازم ، ضامن امنیت اشخاصی است كه در امر تولید درگیرند.
سمی ترین این مواد در محیط زیست، شامل مواد حاوی جیوه ، سرب، كادمیوم، كروم و نیكل می باشند. این فلزات در بدن موجودات زنده جمع و به مدت زمان طولانی باقی می مانند و به عنوان مجموعه سم عمل می نمایند.
۷- رسوبات:
رسوبات یكی از انواع آلودگی ها كه به طور طبیعی در فرآیندهای فرسایشی به وجود می آیند. رسوبات در اثر این فرآیند ها موجب آلودگی گسترده آب های سطحی می شوند.
تاثیرات زیان آور رسوبات در آب عبارتند از:
الف:كانال های چشمه ها، بنادر و مخازن پر می شوند. كانال ها سرریز شده و عمق آن ها تغییر می كند و عمر مفید مخازن آب كم می شود.
ب: جانوران آبزی رانابود می كند. رسوبات ته نشین شده تعداد ماهی ها و جانوران صدف دار را كاهش می دهد و زیستگاه های آن ها را می پوشاند.
ج: نفوذ نور به درون آب را كاهش می دهد. كاهش نفوذ نور خورشید به داخل آب موجب كاهش فرآیند فتوسنتز توسط گیاهان می شود.
د: آب را تیره می كند. این موجب افزایش هزینه لازم برای تصفیه آب می شود.
۸- مواد رادیو اكتیو ( پرتوزا)
بعضی از عناصر دارای هسته بسیار ناپایدارند كه خود به خود به اجزاء كوچك تر تجزیه می شوند و انرژی تابشی زیادی تولید می كنند.
تشعشع این فرایندهای تجزیه ای مواد رادیو اكتیو بسیار خطرناك و حتی مرگ آور است.
خطرناك ترین هسته های رادیو اكتیو، هسته های رادیو اكتیو با نیمه عمر متوسط هستند. عناصر رادیو اكتیو (پرتوزا) در هنگام تجزیه هسته های خود، اشعه های آلفا، بتا پخش پوزیترون نوترون و اشعه گاما ساطع می نمایند.
۹- گرما
گرما معمولا از نظر بیشتر مردم، یك آلوده كننده و حداقل به عنوان یك عامل فاسد كننده شیمیایی نیست، گرچه افزایش دمای آب بدن سبب تاثیرات زیانباری به بزرگی بسیاری آلوده كننده های شیمیایی می شود.
سرعت هر واكنش شیمیایی، شامل تنفس آبزیان و اكسایش تقریبا با افزایش دما به ازاء هر ۱۰c دو برابر می شود. در آب های آلوده شده حرارتی، ماهی ها به علت افزایش سرعت تنفس به اكسیژن بیشتری نیاز دارند. تهدید بیشتر به زندگی آبزیان از طریق كلرینه كردن آب های سرد برای استفاده می باشد. این كار برای جلوگیری از رشد باكتری ها انجام می شود. كلر به روی موجودات زنده محیط تاثیر می گذارد. كلر، موجودات زنده میكروسكوپی را كه بعضی از زنجیره های غذایی اهمیت دارند از بین می برد.
منبع: ماهنامه مهرآب
سید حسین حسینی
آبفای فیروز كوه