پافشاری بر یک ماموریت

كاندولیزا رایس، وزیر امور خارجه آمریكا یك روز پس از اتمام اجلاس سران هشت كشور عمده صنعتی در آلمان در گفت‌وگو با خبرگزاری آسوشیتدپرس گفت: قضاوت تاریخ به ندرت شبیه تیترهای امروز درباره سیاست خارجی جورج بوش خواهد بود.
رایس اظهار داشت: به نظر من جهان پیش از به قدرت رسیدن بوش در ژانویه ۲۰۰۱ بسیار خطرناك‌تر از امروز بود...
شش سال پیش القاعده به دو برج دوقلو حمله كرد، پاكستان با طالبان در ارتباط بود، افغانستان پایگاهی امن برای القاعده بود، فلسطینی‌ها با آغاز انتفاضه دوم از تشكیل دولت مستقل فلسطینی مایوس شده بودند، آریل شارون در اسرائیل اعلام كرد، هرگز اجازه تشكیل یك دولت مستقل فلسطینی را نخواهد داد، كره شمالی به توافقی كه امضا كرده بود متعهد نماند، صدام در منطقه پرواز ممنوع هواپیماهای ما را مورد هدف قرار می‌داد و نمایش مسخره‌ای از برنامه نفت در برابر غذا ایجاد كرده بود. جهان این گونه بود؛ یك جهان بسیار بد.
● راه بوش
پس از تسلط نسبی دموكرات‌ها بر كنگره، بخشی از نزدیكان جورج بوش یا به عبارت بهتر معماران عمده جنگ عراق به تدریج از صحنه خارج شدند. دونالد رامسفلد از وزارت دفاع كنار رفت، پل ولفوویتز از ریاست بانك جهانی استعفا داد، لوئیس اسكوترلیبی، رئیس دفتر سابق كاركنان دیك‌چنی در انتظار مجازات زندانی است كه دادستان فدرال از قاضی محلی برای او درخواست كرده است و در این اواخر نیز دان ‌بارتلت كه حدود ۱۴ سال نزدیك‌ترین یار و همراه بوش بود اعلام كرد كه در اوایل ماه جولای از كاخ سفید خارج خواهد شد اما دوری این عناصر موثر از كاخ سفید و تسلط دموكرات‌ها بر كنگره باعث نشد تا بوش راه خود را كه سخت به صائب بودن آن معتقد است رها كند.
راه بوش به تعبیر خودش بسط دموكراسی و ارزش‌های حقوق بشری در سراسر گیتی است. این آرمانگرایی بوش بیش از آنكه او را به اسلاف جمهوریخواهش همچون رونالد ریگان، آیزنهاور و نیكسون نزدیك سازد او را بیشتر به جان اف‌كندی، ترومن و كارتر شبیه ساخته است.
بوش‌پسر یك‌تنه در مقابل كنگره دموكرات ایستاد و پس از وتو اولیه لایحه بودجه هزینه‌‌های اضافی برای جنگ عراق و افغانستان، در نهایت توانست بودجه ۱۰۰ میلیارد دلاری را از این كنگره برای عراق و افغانستان بستاند. بوش در مقابل انتقادات شدید بسیاری از نخبگان سیاسی دموكرات و حتی جمهوریخواه از ادامه روند جنگ عراق همچنان بر این نظر است كه:«جنگ عراق و ساقط كردن صدام از قدرت آرمانی شرافتمندانه برای صلح بود.»
اینها همه در حالی است كه ماه می گذشته با ۱۲۴ كشته آمریكایی در عراق، سومین ماه خونین برای نیروهای آمریكایی در عراق رقم خورد و طرح امنیتی جدید بغداد كه از دل استراتژی نوین عراق درآمده بود وارد چهارمین ماه خود شده است.
● امنیت و دموكراسی: از خاورمیانه تا اروپای شرقی
طرح خاورمیانه بزرگ كه دولت بوش به تبع وقایع ۱۱ سپتامبر و حمله به عراق آن را مطرح كرد اكنون به‌زعم برخی از منتقدان آمریكا مدتی است كه به بوته فراموشی سپرده شده است، یعنی دیگر فشارهای ماه‌ها و سال‌های اول پس از ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ از سوی دولت بوش بر پدرسالاری‌ها و دیكتاتوری‌های خاورمیانه وارد نمی‌شود.
منتقدان می‌گویند، گرداب عراق باعث شده تا آمریكایی‌ها پروژه رویایی خاورمیانه بزرگ را حداقل در كوتاه‌مدت همچون گذشته پی نگیرند اما هم‌اكنون كه آمریكا سخت درگیر مسائل خاورمیانه به خصوص جنگ عراق و موضوع هسته‌ای ایران است، جورج بوش از سفری هشت روزه به اروپا بازگشته است.
او در اولین گام در جمهوری چك از مسوولیت آ‌مریكا در دفاع از متحدانش در برابر موشك‌های دشمنان سخن گفت. وی پوتین را با وجودی كه امپریالیسم نوین آمریكا را به باد انتقاد گرفته بود دعوت كرد تا به برنامه سپر دفاع موشكی آمریكا بپیوندد. در همان حال در كنفرانس امنیت و دموكراسی در چك بر چین و روسیه خرده گرفت كه مانع از بسط اصول دموكراتیك در كشورشان هستند.
بوش در آلمان و به تشویق كشورهای اروپایی از یك‌سو روسیه را به همكاری در موضوعاتی چون استقلال كوزوو، طرح سپر دفاع موشكی و بسط دموكراسی فرا خواند و از سوی دیگر بر افزایش كمك‌های كشورهای ثروتمند بر كاهش مصائب آفریقایی‌ها، مهار تروریسم و ارتقای امنیت شركای اروپایی آمریكا پای فشرد.
بوش پس از اجلاس سران هشت كشور صنعتی به ترتیب راهی لهستان، ایتالیا، آلبانی و بلغارستان شد تا از تكلیف آمریكا در دفاع از متحدانش سخن بگوید و از سرزمین‌هایی كه زمانی در زیر یوغ كمونیسم استالینی كمر خم كرده بودند، بازدید كند. وی در لهستان و در دیدار با همتای لهستانی‌اش گفت: سپر دفاع موشكی به سوی روسیه هدف‌گیری نشده است... لهستان یكی از حامیان بزرگ آزادی در جهان امروز است كه در دو نبرد سهمگین در عراق و افغانستان شركت كرده است.
رئیس‌جمهور آمریكا در ایتالیا و در دیدار با پاپ از تعهد آمریكا به كاستن رنج‌های مردمان آفریقا و كاهش آلام ساكنان خاورمیانه به خصوص مردم عراق سخن گفت، در حالی كه پیش‌تر این اولین دیدارش با رهبر كاتولیك‌های جهان را هیجان‌انگیز خوانده بود.
بوش اگرچه در سیاست‌ خارجی همچون لیبرال‌ها عمل كرده است و از این‌رو با پاپ اختلاف‌نظرهایی دارد اما در سیاست داخلی و تشبث به مذهب مسیحیت و مخالفت با سقط جنین، هم‌جنس‌بازی و اتونازی با پاپ بندیكت شانزدهم دارای فصل مشترك‌های فراوانی بود.رئیس‌جمهور آمریكا اما پس از دیدار تاریخی با رهبر كاتولیك‌های جهان و تبادل دغدغه‌های مذهبی و غیرمذهبی خود با این رهبر معنوی رهسپار سفر تاریخی دیگری شد.
در ادامه تور اروپایی خود جورج بوش اولین رئیس‌جمهور تاریخ ایالات متحده بود كه از آلبانی دیدار می‌كرد. به گزارش خبرنگار بی‌بی‌سی، بوش در این دیدار هفت ساعته به‌غایت نمادین از آلبانی می‌خواست همبستگی خود با جدیدترین دموكراسی‌های اروپایی را به معرض نمایش بگذارد.
آلبانی كه اتفاقا عمده مردمش مسلمانند تنها كشوری بود كه رئیس‌جمهور آمریكا طی دیدار هشت‌روزه خود از اروپا در آن با اعتراضات مردمی مواجه نشد، حتی برای او فرش قرمز پهن كردند و آلبانیایی‌های مسلمان و غیرمسلمان به شدت به استقبالش رفتند و خیابانی را به نامش كردند. بوش در توقف كوتاه خود در آلبانی از پیوستن این كشور به ناتو حمایت كرد و آلبانی را از متحدان آمریكا در جنگ علیه تروریسم خواند و از دموكراسی نوپای آن تمجید كرد.
رئیس‌جمهور آمریكا در آلبانی بیش از سایر كشورهایی كه از آنها بازدید كرده بود از استقلال كوزوو حرف زد چرا كه اكثریت ساكنان كوزوو را آلبانیایی‌تبارها تشكیل می‌دهند. جوانان آلبانی در حالی مشتاقانه به سمت بوش خیز برمی‌داشتند كه سرزمین‌شان بیش از چهار دهه تحت سلطه حكومت كمونیستی انور خوجه بود و به‌ همین دلیل در انزوای شدید بین‌المللی قرار داشت.
بلغارستان اما آخرین میزبان بوش‌پسر بود؛ بلغارستان نیز كه همچون چك و لهستان دیرزمانی زیر شلاق‌های كمونیست‌های استالین‌گرا كمر خم كرده بود پذیرای رئیس‌جمهور محافظه‌كاری بود كه اینك ایده كنترل آینده یا بسط دموكراسی لیبرال‌های دموكرات را از خاورمیانه تا اروپای شرقی و مركزی امتداد بخشیده است.
بوش در بلغارستان نیز از عشق خود به سفر به سرزمین‌هایی كه به سختی در راستای ایجاد نهادهای دموكراتیك در تلاش هستند یاد كرد و از آنها خواست كه نیروهایشان را در عراق و افغانستان افزایش دهند. به تعبیر گزارشگر بی‌بی‌سی، رئیس‌جمهور آمریكا امیدوار است سفر وی به منطقه بالكان و یادآوری اینكه سیاست كشورش برای استقرار دموكراسی موفق بوده است، دشواری‌های آمریكا در عراق را كمرنگ‌تر جلوه دهد.
● هژمون خیرخواه
اگر بوش با حمله به عراق موجب خشم روس‌ها و فرانسوی‌ها شد هم‌اینك با طرح استقلال كوزوو، سپر دفاع موشكی و سر دادن شعار دموكراسی در اروپای شرقی كه زمانی حیاط‌خلوت روس‌ها تلقی می‌شد میراث‌خواران لنین، استالین و خروشچف را بیش از پیش نگران كرده است.
اگر آمریكا با حمله به عراق خلأ قدرتی كه در این كشور پس از اضمحلال شوروی به وجود آمده بود را پر كرد و غرور بر باد رفته روس‌ها را بیش از گذشته مخدوش ساخت، اینك اما با تصمیم به استقرار سپر دفاع موشكی در آستانه مرزهای غربی روسیه آنها را با چالشی سخت‌تر مواجه كرده است.
این سخن پوتین كه می‌گوید استقرار این طرح، جنگ سردی نوین و رقابت‌های تسلیحاتی جدیدی را رقم می‌زند، چندان غیرمنطقی نیست، اما در برابر یگانه ابرقدرت نظامی‌ـ اقتصادی عالم چه از دست روس‌ها برمی‌آید؟
روس‌هایی كه غرق در مشكلات اجتماعی و اقتصادی خویش هستند باید با مراجعه به حافظه تاریخی خود به یاد بیاورند زمانی كه حتی چندان در عرصه نظامی از آمریكا جلوتر نبودند، آنها چه بر سر عالم و آدم آوردند؛ خاك ایران را با هزار تطمیع و تهدید در فردای جنگ جهانی دوم ترك كردند، جنگ كره را به راه انداختند، به افغانستان لشكر كشیدند.
اروپای شرقی را حیاط‌‌خلوت خود پنداشتند، مجارستان و چكسلواكی را اشغال كردند، در لهستان فاجعه آفریدند، در خلیج خوك‌‌ها موشك پیاده كردند، شعار حمله به نقاط كور امپریالیسم را سر دادند و فجایع بسیاری در سرزمین خود آفریدند. پس آقای پوتین در انتقاد از رفتارهای برخاسته از كنش‌های هژمونی‌طلبانه بوش و آمریكا نمی‌تواند زیاده از حد راه افراط بپیماید، چرا كه تاریخ خود گویای بسیاری از حقایق است.
اما طرح سپر دفاع موشکی و بسط دموکراسی علاوه‌بر روس‌ها چینی‌ها را نیز آزرده‌خاطر کرده است، چه به تعبیر برخی از کارشناسان این طرح بیش از آنکه روسیه را نشانه رود در جهت مشغول کردن چین به‌کار افتاده‌است.
● تداوم انقلاب بوش
در حالی كه كمتر از ۶۰۰ روز به پایان ریاست‌جمهوری بوش‌پسر باقی مانده و محبوبیت وی در داخل آمریكا به واسطه ناآرامی‌ها در عراق هر روز كاهش می‌یابد اما او همچنان به مسیر خود ادامه می‌دهد. بوش اگرچه اندكی در پروژه‌ خاورمیانه بزرگ تعدیل‌هایی صورت داده و كمتر به ساختارهای متصلب منطقه همچون اوایل دوران ریاستش نهیب می‌زند اما هرگز ایده‌‌آل‌هایش را فراموش نكرده است.
بوش با دستور حمله به عراق و طرح و بسط ایده خاورمیانه بزرگ منطقه را دچار دگردیسی بس سترگی كرده كه آثار مثبت و منفی آن هنوز به طور كامل هویدا نشده است. كمترین اثر حمله به عراق، تغییر آستانه آگاهی مردم منطقه نسبت به ایده‌آل‌های دموكراسی و حقوق بشر است.
انقلاب بوش هم خاورمیانه را دستخوش تحولی عظیم كرد و هم روس‌ها و چینی‌ها را از زوایای مختلف در منگنه قرار داد. به‌طور حتم او به عنوان رئیس‌جمهور تنها هژمون عالم بهشتی را در ذهن خود برای آدمیان به تصویر كشیده است، اما تاریخ به دفعات ثابت كرده كه بسیاری رهبرانی كه به دنبال خلق بهشت برای مردمانند جز جهنم چیزی نیافریده‌اند. باید صبر كرد و دید آیا این گزاره نسبتا صادق تاریخی در مورد بوش‌پسر نیز صادق خواهد بود یا خیر.
قضاوت تاریخی در مورد كنش‌های سیاست خارجی آمریكا در دوره بوش‌پسر و نیز شخص وی آن‌چنان كه كاندولیزا رایس مدعی آن است هنوز زود خواهد بود اما نكته‌ای كه تا حدودی روشن شده‌ این است كه بوش هر چقدر در سیاست‌های داخلی محافظه‌كار بوده، اما در سیاست خارجی به‌سان دموكرات‌ها برهم زننده وضع موجود بوده است.

امیر حسین تیموری

منبع : روزنامه هم‌میهن