۲۳ اسفند ـ ۱۴ مارس ـ اسفند۱۲۸۷ ، ماه نبردهای خیابانی مجاهدان مشروطه و نیروهای استبداد

زد و خورد عوامل مشروطه خواه كه نام مجاهد بر خود نهاده بودند با نیروهای دولتی كه آنان را عمله استبداد می خواندند در اسفندماه ۱۲۸۷ خورشیدی به اوج خود نزدیك می شد. این زد و خورد ها تقریبا در همه نقاط كشور مشاهده می شد. در گیری ها از آغاز این سال به صورت مشاجره لفظی شروع شده و از خرداد ماه كه محمدعلی شاه تنی چند از نمایندگان مجلس را توقیف كرد رو به شدت گذارد و داوطلبانی كه برای محافظت از مجلس جمع شده بودند نام مجاهدان مشروطه بر خود نهادند كه این عنوان درسراسر كشور مصطلح شد.
از اواخر همین ماه بود كه گروههای متعدد در تبریز، اصفهان ، كرمان و شیراز به مخالفت با سلطنت محمد علیشاه كه مورد حمایت روسیه بود برخاستند كه به همه آنان مجاهد اطلاق می شد.
از آغاز تیر ماه محمد علی شاه مخالفت خود را با مجلس علنی ساخت و از دوم تیر ماه قزاقها و قوای دولتی به فرماندهی افسران روس به محاصره مجلس و حمله به منازل مخالفان شاه دست زدند و چون مجاهدان مسلح از مجلس دفاع كردند در همین روز به فرمان سرهنگ لیاخوف افسر روس ساختمان مجلس به توپ بسته شد و جمع تلفات دوم تیرماه از سیصد كشته تجاوز كرد و عده ای از نمایندگان مجلس ، ناشران روزنامه ها و مخالفان شاه به سفارت انگلستان پناه بردند و فرهنگ تحصن در سفارتخانه ها را بیش از پیش گسترش دادند كه رواج یافت و نقطه ضعفی در تاریخ ما ایرانیان شد.
با اخطار سرهنگ لیاخوف كه سفارت انگلستان را هم به توپ خواهد بست ، پای این دو دولت بیش از پیش به این ماجرای ظاهرا داخلی كشیده شد و نماینده دولت انگلستان در تهران شدیدا اعتراض كرد .
شاه در تهران حكومت نظامی اعلام داشت و سرهنگ لیاخوف را كه مورد تنفر انگلیسی ها بود فرماندار نظامی كرد و روز بعد به دستور محمدعلی شاه كه به باغ شاه نقل مكان كرده بود در همین محل چهار ناشر روزنامه از جمله ملك المتكلمین و میرزا جهانگیر خان را اعدام كردند و مجلس برای سه ماه تعطیل شد.
محمدعلی شاه كه مورد اعتراض سفیران انگلستان و فرانسه !!! قرار گرفته بود از این پس تا مدتی سیاست به نعل و به میخ زدن را درپیش گرفت . از یك طرف والیان و فرمانداران موافق مشروطه را یكی پس از دیگری بر كنار و هواداران خود را به جای آنان می گمارد و از سوی دیگر پنهان شدگان و متحصن شدگان را مورد عفو قرار می داد و دستور محافظت از اموالشان را صادر می كرد.
این سیاست كار ساز نشد و شهرها همچنان صحنه زد و خورد مسلحانه مخالفان او( به نام مجاهد مشروطیت ) و موافقان او ( موسوم به عمله استبداد ) بود . كار زدو خورد كه مردم عادی از آن آسیب بیشتری می دیدند رو به گسترش بود و امور از كنترل خارج می گشت كه محمدعلی شاه پس از به دست آوردن تایید پاره ای از روحانیون از جمله شیخ فضل الله نوری اواخر آبان ماه ۱۲۸۸ مشروطیت را ابطال كرد.
این اقدام محمد علی شاه بر دامنه زد و خورد ها افزود كه در اسفند به اوج خود نزدیك شد و مجاهدین گیلان كنترل شهر رشت را به دست گرفتند و محمد ولی خان تنكابنی (بعدا سپهسالار) را به رهبری خود برگزیدند .
در حالی كه در آذربایجان میان مجاهدین و قوای روسیه و در شهرهای شرقی فارس و سایر نقاط بین مجاهدان و قوای دولتی جنگ بود سردار اسعد با سواران بختیاری از اصفهان و مجاهدان گیلان از رشت به سوی تهران به حركت در آمدند و در تیرماه ۱۲۸۸ وارد تهران شدند و محمدعلی شاه را كه به محل تابستانی سفارت روسیه در قلهك پناه برده بود بر كنار كردند . در تمام این مدت و بعد از آن اتگشت دو رقیب اروپایی ــ انگلستان و روسیه ــ در كار بود. مجاهدان معمولی كه با شكست محمد علی شاه اعتباری كسب كرده بودند بعدا در بعضی نقاط درد ساز شدند كه دولت مجبور شد در كشور اعلام خلع سلاح كند و ....

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز