میوه ای که هرگز نمی رسد

ازگیل یا به گویش گیلكی كنوس، درختچه ای است خاردار و بومی ایران كه به وفور در شمال به ویژه در جنگل های تخریب شده می روید. ازگیل از زمان های بسیار دور شناخته شده و تاریخ كشت آن در اروپا به یونان و روم باستان و دست كم دو قرن پیش از میلاد بازمی گردد. میوه ازگیل تا دوره ویكتوریا به وفور استفاده می شد اما در دوره های پس از آن كمتر مورد توجه قرار گرفت تا آن كه اكنون جز بخش های كوچكی در اروپا، طرفداران چندانی ندارد. ازگیل در ادبیات كهن اروپا نماد بدكارگی یا تهیدستی نابهنگام است زیرا میوه هایش پیش از رسیدن از درون می پوسند.
شاید هیچ جای دنیا به اندازه مردمان شمال ایران به ویژه گیلانیان برای این مشكل ازگیل چنین راه حل عاقلانه ای نیافته باشند. آنها میوه های ازگیل را موقعی كه هنوز سفت و نارس اند می چینند و با دقت مانند سیر ترشی درون ظرف های شیشه ای استوانه ای می ریزند و سپس ظرف را از آب و اندكی نمك پر می كنند و آن را در جایی خشك و خنك دور از تابش آفتاب نگه می دارند.
این فرآورده كه «آب كنوس » نامیده می شود با لذت فراوان در زمستان خورده می شود. میوه ازگیل بسیار سخت و اسیدی است و به همین خاطر تا خوب رسیده نشود قابل خوردن نیست. برای جلوگیری از پوسیده شدن آن بر روی درخت، معمولا میوه ها را زودتر برداشت می كنند و در محل مناسبی انبار می سازند تا برسد.
گوشت ازگیل پس از رسیدن از سفید به قهوه ای تغییر می یابد و كاملا نرم و شیرین می شود و طعمی مشابه میوه های خوشمزه و آبدار نواحی استوایی پیدا می كند. قطر میوه در گونه های وحشی به ۵۲ سانتی متر و در ارقام پرورشی به ۵۶ سانتی متر یا بیشتر هم می رسد. گیاه ازگیل به شكل درخت پاكوتاه یا بوته های بلند است و متعلق به خانواده رزها است.
جنس ازگیل دوگونه دارد كه اولی همان ازگیل معمولی با نام علمی Mespilus germanica است. این گونه بومی جنوب غربی آسیا و احتمالا جنوب شرق اروپا است اما منشاء آن را ایران می دانند.
گونه دیگر M.canescens، اخیرا ۱۹۰۰ در آمریكای شمالی كشف شده است. بلندی درختچه های ازگیل به ۸ متر هم می رسد. برگ های پهنی به رنگ سبز تیره، بیضی شكل به طول ۶ تا ۱۵ سانتی متر و به پهنای ۳ تا ۴ سانتی متر دارد. برگ ها پیش از خزان شدن به رنگ قرمز درمی آیند. گل های سفید پنج گلبرگی آن در بهار شكوفه می دهند. گل های ازگیل هرمافرودیت هستند یعنی هم دارای اندام های نر و هم اندام های تولید مثلی ماده اند و توسط زنبورها گرده افشانی می شوند. گیاه ازگیل خودبارور است.
در مكانی سایه روشن در جنگل های آفتابگیر رشد می كند. خاك مرطوب، سبك و شنی با خاك برگ یا خاك سنگین رسی و به خوبی زهكشی شده را می پسندد. بذرهایش بسیار سفت و محكم و نفوذناپذیرند به همین خاطر بعید است در همان سال اول تا پیش از گذراندن دو زمستان جوانه بزنند. برای كشت تجاری آن معمولا بذرها را برای مدت كوتاهی در اسید سولفوریك می خوابانند تا پوسته بذر باز شود البته این كار بایستی با دقت زیاد انجام شود وگرنه بذر آسیب می بیند.
باغداران خانگی می توانند به جای اسید، بذرها را به مدت ۲۴ ساعت در آب گرم بگذارند و سپس به مدت ۲ تا ۳ ماه در محلی سرد با دمای ۱ تا ۵ درجه سانتی گراد نگه دارند.
میوه ازگیل علاوه بر مصارف خوراكی دارای كاربردهای دارویی نیز هست. گوشت آن مسهل و برگ هایش بندآورنده خون اند. دانه ها حاوی اسید هیدروسیانیك سمی اند. از پوست تنه آن نیز به جای گنه گنه در درمان مالاریا استفاده می شود اما چندان تایید شده نیست.

منبع : روزنامه شرق