آب‌چالش‌اصلی‌خاورمیانه‌

آب بنابر گفته متخصصان و كارشناسان، چالش جدی آینده و به ویژه منطقه خاورمیانه خواهد بود، به طوری كه اكنون همه اذعان بر آن دارند كه باید بر این چالش فائق آیند. این معضل و مشكل آنقدر حاد شده است كه بین رژیم‌های منطقه قرارداد نانوشته‌ای حاصل شده كه باید از منابع آب به نحو احسن نگهداری كنند.
و این مهم حتی از سوی دولت‌های متخاصم هم تایید شده است، به طوری كه حتی در اوج كشمكش‌ها و تنش‌ها، اسراییلی‌ها و فلسطینی‌ها ارتباطات خود را در مورد منابع آب اندك در منطقه حفظ كرده‌اند، اما بدون صلح هر دو طرف دچار كمبود آب و خشكسالی خواهند بود. این مطالبی است كه در همایش بین المللی آب در مكزیك (۱۶ تا‌ ۲۲ مارس ۲۰۰۶)، مطرح گردید.
در یكی از جلسات پرسش و پاسخ در این همایش، شیمون تال، كمیسیونر و نماینده ویژه آب از سوی دولت اسراییل، بر اهمیت این موضوع تأكید ورزید كه بدون منابع ارزشمند آب هیچ یك از طرفین كشمكش خاورمیانه قادر به ادامه بقا نخواهند بود.
در كشمكش بین اسراییل و فلسطین در مورد تقسیم و سهم هر یك از اراضی آن سرزمین، آب می‌تواند به حربه ای تبدیل شود. تحت قرارداد ی كه درسال ۱۹۹۵میان اسراییل، مقامات فلسطین امضا شد; هر دو طرف باید در منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی حوزه رودخانه اردن سهیم و شریك باشند و نباید مانع طرف مقابل در احداث پروژه‌های زیربنایی شوند.تال این قرارداد را با توجه به كمبودهای آبی حاد منطقه، «عملگرایانه» توصیف كرد. این مقام رسمی تشریح كرد كه چگونه یك كمیته مشترك اسراییلی ‌- فلسطینی در این زمینه جلسات منظم برگزار می‌كند و چگونه دو طرف از تأسیسات و تجهیزاتشان نگهداری و بهره برداری می‌كنند، حتی اگر این امر موجب استفاده طرف مقابل شود.
فدال كواش، رییس تشكیلا‌ت آب منطقه ای فلسطین نیز معتقد است: «آب در خاورمیانه یك مسئله سیاسی است.» او در این جلسه گفت كه اكنون از زمان امضای توافقات ده سال سپری شده، اما هنوز این توافقات به طور كامل اجرا نشده‌اند.
وی همچنین اضافه كرد: اشغال كرانه غربی توسط اسراییل، ایجاد پست‌های بازرسی، ضبط زمین‌ها، بازداشت‌ها، تخریب خانه‌ها و ساخت دیوار حایل همگی موانع عمده‌ای بر سر راه طرح‌های توسعه بویژه پروژه‌های آبی به شمار می‌آیند.كواش گفت كه در ساحل غربی رود اردن ۴۰ درصد جمعیت به زحمت ۴۰ لیتر آب برای هر نفر در روز در اختیار دارند و این در حالی است كه در غزه نیز بیشتر جمعیت باید با ۸۰ لیتر در روز سر كنند.
با توجه به جمعیت مناطق فلسطینی، اسراییلی و اردن كه انتظار می‌رود تا سال ۲۰۲۰ به ۲۴ میلیون نفر بالغ گردد، این منطقه سالا‌نه به آبی اضافی معادل یك تا ۱‌/۵ میلیارد مترمكعب نیاز خواهد داشت.
كواش می‌گوید: اگر عدالت و شراكت مد نظر باشد، آب در ساحل غربی به‌اندازه كافی وجود دارد. شایان ذكر است كه تشكیلا‌ت فلسطین برای ۲۵۰ دهكده آب می‌خرد. در حالی كه اسراییل آب پمپاژ شده را برای مصارف آبیاری محصولا‌ت و گلخانه‌اش صرف می‌كند.
وی افزود: تشكیلا‌ت فلسطینی در طی ۸ سال گذشته ۶۰۰ میلیون دلا‌ر روی برنامه‌های آبی هزینه كرده است و قرار است طی ۷ سال آتی نیز ۷۰۰ میلیون دلا‌ر در این زمینه صرف كند.قابل توجه است كه اسراییل هم اكنون بخشی از مصارف آب كشاورزی خود را از طریق تصفیه فاضلا‌ب‌ها تامین می‌كند و پروژه‌هایی را نیز برای تصفیه آب شور دریای مدیترانه جهت تامین آب شهری و كشاورزی در دست انجام دارد.
بسیاری در این منطقه بر پروژه عظیم پمپاژ آب از دریای سرخ به دریای مرده، دریایی كه با افت بحرانی سطح آب است و چشم امید دوخته‌اند. وزیر آب اردن سعد بائری در این جلسه به موضوع حساس اكولوژیكی و كاهش حجم آب دریای مرده در این منطقه اشاره كرد و گفت: «در طی ۵۰-۱۰۰ سال آینده از دریای مرده تنها یك گودال خشك و خالی باقی خواهد ماند.»
شایان ذكر است كه دریای مرده به خاطر شوری بسیار زیاد آب (۳۳ درصد در مقایسه با مدیترانه با شوری ۳ درصد) تنها قادر است میزان اندكی از موجودات ریز و میكروارگانیسم‌ها را در خود جای دهد و محیط مناسبی برای رشد موجودات زنده به شمار نمی‌آید و به همین خاطر دریای مرده نام گرفته است. همچنین به خاطر برداشت آب در بالا‌دست و تبخیر از سطح آزاد آب ارتفاع آب در این دریا سالا‌نه ۹۰ سانتی متر كاهش می‌یابد. این دریا با ارتفاع منهای ۳۹۴ تا منهای ۴۴۰ از سطح آب‌های آزاد، پایین‌ترین نقطه جهان محسوب می‌شود. این دریا علا‌وه براهمیت اكولوژیك به لحاظ توریسم نیز اهمیت خاصی دارد.
هدف پروژه انتقال آب دریای سرخ به دریای مرده انتقال بیش از ۲ میلیارد متر مكعب از دریای سرخ و تصفیه آن است. این پروژه كه اكنون در دست مطالعه است، اردن، اسراییل و فلسطین را قادر خواهد ساخت كه هر یك حدود ۸۵۰ میلیون متر مكعب آب را بدون نابودی دریای مرده به مصرف خود برسانند.ایده اولیه انتقال آب به دریای مرده به قرن ۱۹ باز می‌گردد. بهره‌برداری از اختلا‌ف ارتفاع طبیعی بین این دریا و دریای مدیترانه برای تولید انرژی برقابی از آن زمان مورد پیشنهاد مهندسان قرار گرفت. براساس این طرح با به جریان انداختن آب و عبور آن از توربین‌ها از سوی مدیترانه به سمت دریای مرده می‌توان انرژی برقابی تولید كرد. تئودور هرتزل، در سال ۱۹۰۲ اندیشه كانال ارتباطی بین مدیترانه و دریای مرده را به نحوی فرموله كرد و نوشت كه امكان بهره‌گیری از اختلا‌ف ارتفاع ۴۰۰ متری برای تولید برق وجود دارد. در دهه سال‌های، ۱۹۵۰ والتر سی لودرمیلك یك اكولوژیست آمریكایی تحقیقاتی برای احداث كانالی از مدیترانه در مسیر صحرای نگف تا دریای مرده انجام داد. او تخمین زد كه با ۴۰۰ متر اختلا‌ف ارتفاع می‌توان ۱۰۰ مگاوات برق تولید كرد. دانشمندان اكنون این طرح را مورد بازنگری قرار داده و پی برده‌اند كه می‌توان میزان قابل توجهی آب برای این منطقه تامین كرد; بی آنكه موجب خسارت و غرقاب شدن مناطق صنعتی و توریستی ساحلی شد.
در سال ۱۹۷۷ یك گروه برنامه ریزی اسراییلی برای این كانال آبرسانی به دریای مرده چهار مسیر در نظر گرفتند. یكی از خلیج عقبه در جنوب و سه مسیر دیگر از مدیترانه كه شمالی‌ترین نقطه آن پیشتر توسط لودر میلك پیش‌بینی شده بود. این گروه جنوبی‌ترین مسیر مدیترانه به دریای مرده را كه از یكسو از سفره‌های بزرگ آب زیرزمینی دور بود و از سوی دیگر موجب توسعه مناطق شمالی صحرای نگف می‌شد، گزینه برتر شناختند. این پروژه طی ۱۰ تا ۲۰ سال موجب پر شدن مجدد دریای مرده و بالا‌ آمدن سطح آب در حد دهه سال‌های ۱۹۳۰ می‌شود. پس از ۲۰ سال، وقتی كه سطح آب دریای مرده به حد تاریخی خود رسید و ورودی آن معادل تبخیر از سطح آن شد به ورودی كانال كاهش داده خواهد شد.علا‌وه بر احیای این دریاچه، با احداث این كانال می‌توان برق نیز تولید كرد. براساس محاسبات این گروه تحقیقاتی، آب ورودی معادل ۱‌/۶ میلیارد متر مكعب می‌توان در هر سال ۸۰۰ میلیون كیلووات ساعت انرژی تولید كرد. مخازنی نیز برای ذخیره آب پیش بینی شده‌اند تا رهاسازی آب و تولید انرژی به نحوی تنظیم شود كه نیازها تامین شوند.اردنی‌ها نیز كانال مشابهی را پیشنهاد داده‌اند كه منبع اصلی آن به جای دریای مدیترانه دریای سرخ است. براساس این طرح، آب دریای سرخ در عقبه، جنوبی‌ترین شهر اردن تا ارتفاع ۲۲۰ متری از سطح دریا پمپ می‌شود. از آنجا از طریق تونلی از میان شكاف كوه‌های دره اردن جریان یافته و پس از طی مسافتی معادل ۲۰۰ كیلومتر به دریای مرده می‌ریزد.پروژه‌های پیشنهادی اسراییل و اردن برای دریای مرده بیشتر روی تولید برق تمركز دارند تا تولید آب. در مطالعات جدیدی كه توسط مهندسین مشاور‌ هارزاشیكاگو در اوائل دهه ۱۹۸۰ شروع شد و در سپتامبر ۱۹۹۶ پایان یافت. پیشنهاد شده است كه كانال دریای مرده می‌تواند به منظور كمك به منابع اندك آب در این منطقه برای تولید آب شیرین نیز مورد استفاده قرار گیرد. شركت‌هارزا محاسبه كرده است كه آب پمپ شده تا ارتفاع ۱۲۳ متری دریای سرخ می‌تواند با ۵۲۵ متر ارتفاع عمودی از مسیر شكاف كوه‌های اردن به دریای مرده بریزد. ریزش آب از این ارتفاع انرژی برقابی تولید می‌كند كه به همراه انرژی خورشیدی، انرژی مورد نیاز برای تاسیسات آب شیرین كن را تامین كرده و آب شیرین لا‌زم را برای كشاورزی، پرورش ماهی، صنایع و طرح‌های دریاچه‌های مصنوعی برای اهداف گردشگری به وجود خواهد آورد. از این اختلا‌ف ارتفاع ۴۰۰ متری نیز می‌توان برای تاسیسات آب شیرین كن به روش اسمز معكوس نیز استفاده كرد. در فرآیند اسمز معكوس از نیروی حاصل از این اختلا‌ف ارتفاع برای فشار دادن آب شور برای عبور از غشاهای الیاف مصنوعی و تولید آب شیرین استفاده می‌شود.با توجه به پیشرفت‌های تكنولوژیك و اقتصادی‌تر شدن تولید آب شیرین با روش اسمز معكوس و اینكه ۷۰ درصد تمام منابع آب مناطق اسراییل، اردن و فلسطین صرف كشاورزی می‌شود. انتقال و تصفیه آب دریای سرخ به عنوان یك پروژه مشترك ۵ میلیارد دلا‌ری، منبع جدیدی برای طرف‌های ذینفع و نه درگیر، به وجود خواهد آورد و كشاورزان را در این مناطق قادر خواهد ساخت به جای تغییر كامل كشت خود به كشت‌هایی با نیاز آبی كم، به تولید محصولا‌ت آبی خود نظیر تولید میوه جات برای صادرات ادامه دهند. اهداف ثانویه این طرح شامل تولید انرژی برقابی و افزایش سطح آب دریای مرده و زنده نگهداشتن آن است. اهداف مشتركی كه زمینه ساز همكاری و برقراری صلح در منطقه خواهد بود.

منبع: روزنامه حیات نو اقتصادی

منبع : پایگاه اطلاع رسانی وزارت نیرو