آغاز انقلاب فرهنگی چرا و چگونه

بهمن ۵۸ ماه بسیار پرکاری برای من که تازه ۱۸ سال را به پایان برده بودم، بود. من به اتفاق سه نفر دیگر از اعضای کانون فعالیت های اسلامی (انجمن اسلامی)۱ دانشکده پزشکی دانشگاه تهران مسوول اجرایی برگزاری نمایشگاه بزرگ اولین سالگرد انقلاب اسلامی در دانشکده بودیم. یک سال پیش هواداران مجاهدین خلق در کریدور جنوبی دانشکده پزشکی نمایشگاهی از عکس و اسناد مبارزاتی خود را برگزار کرده بودند و در آن سال ما با محوریت انقلاب اسلامی و رهبریت امام و بدون هیچ گونه کمک مادی و معنوی از بیرون دانشگاه نمایشگاه بزرگی را در همان کریدور برگزار می کردیم که شامل عکس ها و بریده روزنامه های دوران انقلاب، عکس و شرح حال شهدای انقلاب اسلامی و تحلیل هایی در مورد دوره های مختلف پیش و پس از انقلاب بود. چنین کاری تجربه اول ما در نوع خود بود و بسیار وقت و انرژی می گرفت.
بسیاری از اعضای فعال کانون پس از تسخیر لانه جاسوسی امریکا در آنجا مانده بودند و افراد جدیدی فعالیت های کانون را در دانشکده پی می گرفتند. روزی دعوتنامه ای به کانون رسید که در آن خواسته شده بود نماینده ای جهت شرکت در جلسه ای که در دانشگاه پلی تکنیک و با حضور نمایندگان انجمن های اسلامی برگزار می شد اعزام شود. قرار شد از طرف کانون من در آن جلسات شرکت کنم و این اولین جلسه ای بود که من در خارج از دانشکده در آن شرکت می کردم.۲ و ۳
در اولین جلسه ای که در اتاق شورای دانشگاه پلی تکنیک برگزار شد و نمایندگان انجمن ها در آن شرکت داشتند گرداننده جلسه اعلام کرد وزارت علوم۴ در حال تهیه لایحه استقلال دانشگاه هاست و سازمان ملی دانشگاهیان۵ طرحی پیشنهادی را بدین منظور تهیه و ارائه کرده است و خوب است ما نیز به عنوان دانشجویان طرفدار انقلاب اسلامی و امام طرحی تهیه کنیم و به وزارت علوم بدهیم.
آن جلسات هر هفته در دانشگاه پلی تکنیک برگزار می شد و مباحث مختلفی در باب مفهوم استقلال دانشگاه و چگونگی تعامل آن با دولت و حاکمیت مورد بحث قرار می گرفت. با نزدیک شدن پایان سال و تنگنای زمانی جهت ارائه طرح پیشنهادی به وزارت علوم قرار شد ادامه کار به صورت فشرده در ایام تعطیلات نوروزی سال ۵۹ انجام شود. برای این منظور نمایندگان انجمن ها در ایام نوروز در یک برنامه فشرده صبح و بعدازظهر در دانشگاه تربیت معلم تهران مباحث را دنبال می کردند تا روز سوم یا چهارم که بحث ها متوجه پیام نوروزی امام شد که در یکی از بندهای آن به مساله ضرورت انجام انقلابی اساسی در دانشگاه ها اشاره کرده بودند.
از آن پس بحث ها معطوف به آن شد که چگونه می توان پیام امام را در دانشگاه ها تحقق بخشید. برخی می گفتند باید دانشگاه ها منحل و مجدداً براساس معیارهای انقلابی تاسیس شوند. برخی دیگر می گفتند باید اصلاح ساختار اداری و آموزشی صورت بگیرد و برای این منظور پیشنهاد تعطیلی موقت از سه روز و یک هفته تا بیشتر را جهت اصلاح سیستم مدیریتی و متون آموزشی می دادند اما یک اتفاق نظر وجود داشت و آن اینکه باید جهت ایجاد تحول لازم یک اقدام انقلابی صورت بگیرد.۶ در فاصله نهم تا سیزدهم فروردین ماه طبق برنامه ای که از قبل تدارک شده بود برنامه چهار روزه کوهنوردی صعود به قله شیرکوه یزد برای اعضای کانون فعالیت های اسلامی دانشکده پزشکی داشتیم و لذا من در جلسات این چند روز حاضر نبودم.
پس از بازگشت از آن برنامه متوجه شدم آن گروه از دانشجویان طرحی جهت تعطیلی موقت دانشگاه ها با عنوان انقلاب فرهنگی تهیه کرده اند و به دفتر تحکیم وحدت که پس از تسخیر لانه جاسوسی امریکا مجدداً توسط افراد جدیدی در حال شکل گیری بود ارائه داده اند و دفتر تحکیم ضمن پذیرش آن در حال آماده سازی و هماهنگی انجمن ها به منظور انجام آن است.
در این فاصله رایزنی هایی نیز با برخی بزرگان سیاسی در حال انجام بود که بعضاً موافقت یا مخالفت می کردند و هنوز تصمیم قطعی بر اجرای طرح حاصل نشده بود. در آن موقع یکی دیگر از اعضای کانون که سال بالاتر بود و تجربه بیشتری داشت به جای من در جلسات هماهنگی شرکت می کرد و من مسوولیت دیگری را برعهده گرفته بودم.۷
روزهای پایانی فروردین ۵۹ هماهنگی های لازم بین انجمن ها انجام شده بود و حالت انتظاری برای اعضای انجمن ها جهت اجرای طرح ایجاد شده بود اما روشن نبود چرا مرکزیت تحکیم وحدت تصمیم به اجرا نمی گیرد و به نظر می رسید تردیدی به وجود آمده است.
در این فاصله و به دنبال این تاخیر، نسخه ای از طرح مکتوب دفتر تحکیم توسط یکی از هواداران سازمان مجاهدین خلق از دفتر مرکزی تازه تاسیس دفتر تحکیم به سرقت رفت و یک روز صبح توسط آنها این طرح چند صفحه ای به حالت افشاگرانه در دانشگاه ها توزیع و بر دیوارها نصب شد. به دنبال آن دانشگاه ها حالت تشنج به خود گرفتند و کلاس های درس اکثراً تعطیل شدند.۸ پس از افشای طرح که تا آن زمان محرمانه نگاه داشته شده بود در حالی که دفتر تحکیم وحدت هنوز تصمیم به اجرای آن نگرفته بود انجمن های اسلامی دانشگاه های علم و صنعت۹ و تربیت معلم تهران تصمیم گرفتند راساً طرح را در دانشگاه های خود اجرا کنند و به همین دلیل در آن دو دانشگاه درگیری پیش آمد.
دانشگاه علم و صنعت یکی دوبار توسط اعضای انجمن اسلامی و گروه های مخالف دست به دست شد و هر گروه که غلبه می کرد گروه دیگر را از دانشگاه بیرون می راند. دانشجویان سایر دانشگاه ها نیز از گرایش های مختلف به محل درگیری گسیل شده بودند و شدت درگیری رو به افزایش بود. در دانشگاه تربیت معلم یک نفر از مردمی که به محل درگیری وارد شده بودند کشته شد. با رسیدن اخبار درگیری ها به دانشگاه های سایر شهرها فضای آنها نیز متشنج شد و کنترل اوضاع از دست مرکزیت تحکیم خارج شد.
در دانشگاه تهران بین دانشجویان درگیری صورت نگرفت اما فضا به شدت متشنج بود و گروه هایی از مردم در حمایت از حرکت دانشجویان در مقابل در اصلی دانشگاه گرد آمده و گاهی نیز به داخل دانشگاه هجوم می آوردند و با هواداران گروه های مخالف درگیر می شدند.
در این هنگام شورای انقلاب که ریاست آن را بنی صدر که تازه انتخاب شده بود برعهده داشت اطلاعیه ای صادر کرد و به کلیه گروه ها سه روز مهلت داد که دفاترشان را در دانشگاه ها تعطیل کنند و اعلام کرد دانشگاه ها نیز تا ۱۵ خرداد امتحانات را برگزار کنند تا پس از تعطیلی تحولات لازم در دانشگاه ها به وجود آید. در آن سه روز فضای دانشگاه ها به شدت متشنج بود و صف آرایی نیروها در مقابل یکدیگر هر آن بیم درگیری را به وجود می آورد. بنی صدر در دانشگاه سخنرانی کرد و با ابلاغ مصوبه شورای انقلاب از گروه ها خواست دفاتر خود را تعطیل کنند.
اعضای انجمن ها در حالی که هنوز عرصه دانشگاه ها پر ازدحام و متشنج بود با نارضایتی و بنا به درخواست شورای انقلاب و رئیس جمهور وقت دفاتر خود را تعطیل و دانشگاه را ترک کردند و در یک برنامه کوهنوردی مشترک در شمال تهران شرکت کرده و نماز وحدت را بر فراز یکی از تپه ها برگزار کردند.۱۰
پس از آن دفتر تحکیم وحدت از اعضای انجمن ها خواست که در امتحانات پایان ترم شرکت نکنند، زیرا به تصمیم شورای انقلاب معترض بودند، و اقدام به تشکیل کمیته جذب نیرو کرد تا به واسطه آن دانشجویان عضو انجمن ها را به نهادهای انقلاب گسیل داشته یا با آموزش دادن آنها در زمینه های مختلف، آنان را برای خدمت به انقلاب اسلامی توانمند سازد.۱۱
دانشگاه ها تا ۱۵ خرداد ترم را به پایان رساندند و یک هفته پس از آن حضرت امام(ره) در تاریخ ۲۳ خرداد فرمان تشکیل ستاد انقلاب فرهنگی را صادر و با نصب یک شورای هفت نفره ماموریت آن را برای ایجاد تحولات لازم در دانشگاه ها مشخص کردند.

علی شکوری راد
پی نوشت ها:
۱) دانشجویان مسلمان طرفدار انقلاب اسلامی و رهبری امام تشکل های خود را به طور جداگانه در هر دانشکده، دانشگاه یا مرکز آموزش عالی تشکیل داده و نام های مختلفی برای آن در نظر گرفته بودند که بیشترین آنها انجمن اسلامی یا سازمان دانشجویان مسلمان بود. در دانشکده ما برای این تشکل نام کانون فعالیت های اسلامی دانشجویان انتخاب شده بود.
۲) به دلیل آنکه هنوز انجمن دانشگاه انسجام لازم را پیدا نکرده بود تا آنجا که به یاد دارم از نمایندگان انجمن های اسلامی دانشکده های فنی، پزشکی و هنرهای زیبا نمایندگانی به آن جلسات دعوت شده بودند.
۳) اخیراً متوجه شدم که آن جلسات ذیل کمیته آموزش دفتر تحکیم وحدت تشکیل می شده است.
۴) دکتر حسن حبیبی وزیر علوم وقت در دولت شورای انقلاب بود که پس از استعفای دولت موقت بازرگان بر سر کار آمده بود.
۵) سازمان ملی دانشگاهیان تشکلی از اعضای هیات علمی دانشگاه ها بود که در جریان انقلاب فعالیت هایی داشت. این تشکل غیر مذهبی و دارای گرایش چپ بود و پایگاه اصلی آن دانشگاه صنعتی شریف (آریا مهر سابق) بود.
۶) در ادبیات سیاسی آن دوره فقط انقلاب و اقدام انقلابی ارزش تلقی می شد و برای بیان تحول در هر چیز از لفظ انقلاب استفاده و از شیوه انقلابی به عنوان راهکار موثر و ارزشمند نام برده می شد و این برای عموم جریان های فکری و سیاسی فعال صادق بود. استدلال دانشجویان برای تعطیل کردن دانشگاه آن بود که همان طور که برای تعمیر قطار باید آن را متوقف کرد، دانشگاه هم جهت اصلاح باید تعطیل شود.
۷) به دلیل آنکه آشنایی مختصری با فیلمبرداری داشتم با امانت گرفتن یک دوربین فیلمبرداری ۸ میلیمتری مسوولیت فیلمبرداری از جریان انقلاب فرهنگی در دانشگاه تهران را بر عهده داشتم و فیلم های منحصر به فردی هم تهیه کردم.
در آن زمان تنها لابراتوار ظهور این نوع فیلم ها در داخل کشور در سازمان رادیو تلویزیون بود و من هم فیلم ها را جهت ظهور به آنجا دادم. پس از مدتی به من گفته شد فیلم هایت سوخته است و مقداری فیلم سوخته به من تحویل دادند.
بعدها متوجه شدم کسی که من فیلم ها را جهت ظهور به وی تحویل داده بودم از هواداران مجاهدین خلق بوده است و شاید فیلم ها را عمداً سوزانده یا برای خود برداشته است.
۸) در همین ایام آقای هاشمی رفسنجانی که از انگیزه دانشجویان برای انقلاب فرهنگی آگاهی داشت در دانشگاه تبریز سخنرانی کرد. در جریان سخنرانی یکی از دانشجویان هوادار گروهک ها با میله به آقای هاشمی حمله کرد و موجب درگیری بین دانشجویان شد. اعضای انجمن اسلامی دانشجویان نیز که در حال آمادگی برای آغاز حرکت بودند به دنبال این درگیری و بدون هماهنگی با دفتر تحکیم حرکت خود را آغاز کردند و این پیش از آغاز درگیری ها در تهران بود.
۹) انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه علم و صنعت که در ماجرای تسخیر لانه جاسوسی امریکا مخالف بود و با آن حرکت همراهی نکرده بود پس از حمایت های گسترده مردم از آن حرکت انگیزه پیدا کرده بود که در این حرکت پیشگام باشد.
۱۰) در جلساتی که بنی صدر در این سه روز با سران مجاهدین خلق برگزار کرد تا آنها را وادار به پذیرش تعطیلی دفاتر هواداران خود در دانشگاه ها بکند آنها از فرصت استفاده کرده و با اعلام تبعیت از او ارتباط خود را با وی محکم کردند. ارتباطی که پس از بروز حوادث بعدی دوران ریاست جمهوری بنی صدر و برکناری او منجر به فرار مشترک او و رجوی از ایران در تابستان سال ۶۰ شد.
۱۱) آزاد شدن خیل دانشجویان مسلمان از دانشگاه ها و ورود آنها به عرصه جنگ و نهادهای انقلاب موجب تحول در این عرصه ها شد که در جای خود و به طور جداگانه قابل بررسی است.

منبع : روزنامه شرق