احیا مجدد سرکردگی آمریکا

برخی از نظریه پردازان نو محافظه کار در حال پی بردن به ابعاد خرابکاری های دستگاه اداری بوش هستند. فرید زکریا، روزنامه نگار میانه روی مشهور که از جنگ در عراق حمایت می کرد، تلاش می کند چارچوب دنیای نوین را تعریف کرده، امتیازات ایالات متحده برای حفظ سرکردگی خود را یاد آور شود.
در حالی که بسیاری از تحلیل های بین المللی ، ازقبل تعیین شده، جانبدار و تکراری اند، جهان غرب گرفتار خودمحور بینی است و نمی تواند از چنگ بیم و وحشت های خود رهایی یابد. فرید زکریا، سرمقاله نویس برجسته نیوزویک اینترناشنال ، به بررسی موضوع اصلی دوران ما پرداخته است : رشد کشور های در حال توسعه ، نتایج آن برای کشور های غربی و همچنین جستجوی پاسخی برای این معضل. تیتر نوشته او می گوید که این درست است که هنوز دوران «پسا آمریکایی» فرا نرسیده است (١)، اما هم اکنون غربی ها انحصار «تاریخ» را از دست داده اند و یا دست کم اروپائیان و سپس آمریکائیان قدرت و یا نفوذی را که از قرن شانزدهم در سراسرجهان داشته اند را از دست می دهند. لذا برای غربی ها عاجل است که چاره اندیشی کنند و سیاست هایی را برای مقابله با تغییرات ریشه ای حاضر اتخاذ نمایند ، چرا که در غیر این صورت ، زیر فشاراضطراب و نگرانی، سیاست های زورمدارانه و ساده انگارانه ای همچون سیاست های بوش را بر می گزینند که به شکست می انجامد.
در سال های اخیر شاهد بوده ایم که متفکرین بزرگ آمریکایی محافظه کار (همچون هانری کیسینجر) و یا نو محافظه کار (فرانسیس فوکویاما و روبرت کاگان) در مورد جهان نوین ابراز نظر کنند. کیسینجر یادآوری و فوکویاما (٢) از نو کشف کرده که دولت را نمی توان از میان برداشت و اقتصاد جای استراتژی را نگرفته است. اما با اینکه زکریا هوادار جنگ در عراق بود، عکس العمل های ممکن در مقابل این «صعود دیگران» را تعمیق می بخشد، به نظر وی « این امر نتیجه طعنه آمیز شصت سال عملکرد آمریکا در جهت گشایش و آمریکایی کردن جهان است». او همچنین با تهدیدات اسلامگرایان و «دولت های شرور» نیز مناسب با میزان واقعی آن ها برخورد می کند. او این تهدیدات را با فاصله و خونسردی به حساب می آورد. ارزیابی های او از نیرو های اقتصادی، مالی و تکنولوژیک در حال حرکت ـ یعنی مبادله آزاد و تصاعدی سرمایه، نو آوری فنی و سقوط قیمت حمل و نقل ـ به صورت اساسی خوشبینانه و لیبرال است.
البته او نیز از به هدر دادن و انهدام ذخایر و ثروت ها و قدرت گرفتن ناسیونالیسم در جهان، که باعث مشوش کردن ایالات متحده، که گویا هنوز عملکردی برای کل بشریت دارد، نگران است. او به قدرت نیرو های مخالف جهانی اذعان دارد، از جمله صعود قدرت برزیل، روسیه، هند، چین و مکزیک. وی به صورتی تا حدی تحریک آمیز و یا شاید عجولانه ، فرضیه جهانی که برای نخستین بار پس ازبیش از پانصد سال دیگر «غربی نیست» را جدی می گیرد ـ یعنی تقریبا شش قرن پس از زمانی که امپراطور چین به جهان گشایی های دریایی ناخدا زنگ هی پایان داد. یا دست کم جهانی که گویا دیگر صرفا غربی نیست.
اما این تحلیل او را به این سمت نمی کشاند که فکر کند دنیا ضدآمریکایی خواهد شد. او بیشتر جهان را «پسا آمریکایی» می بیند. زکریا به سوال « آیا می توان مدرن بود بدون آن که غربی بود ؟» به صورت محیلانه ای پاسخ می دهد. او معتقد است که مدرنیسم غربی چنان جهان را تغییر داده است که پایان انحصار قدرت غرب به معنای پایان مدرنیسم غربی نیست. و اگر ایالت متحده روزی عقب رانده شود به دلیل پیروزی اش می باشد.
زکریا از ادامه راه تاریخ و رقابت های بین کشور ها و ملت های بزرگ آگاهی دارد، وی تحلیل خود را در دوفصل پرشور و بسیار مستدل در مورد قدرت ها و ضعف های دو مورد مشخص ادامه می دهد : «حریف» (چین) و «متحد» (هند) و رابطه بین اژدها و گاو را توصیف می کند (دیگران، از جمله مارتین بولار، هند را در نماد فیل و ایالات متحده رادر نماد عقاب مطرح کرده اند (٣)). جای شگفتی نیست که زکریا که خود هندی تبار است، امتیازات هند را برجسته و امکان بالقوه هماهنگی و حتی اتحاد هند و آمریکا را مطرح سازد ـ او هند را به مثابه یکی از پرو پاقرص ترین هواداران آمریکا در جهان معرفی می کند. اما این گفته مانع از آن نمی شود که وی اذعان دارد که هنوز زمان زیادی لازم است تا هند به یک قدرت جهانی بدل شود و چنانچه رقابتی بین چین و هند مطرح باشد، قطعا چین در حال حاضر و برای مدتی طولانی برنده است. او به نظر من به درستی، سیاست چین نسبت به سایر ممالک جهان را سیاستی نسبتا باز و همراه با مراوده می داند که تنها وابسته به عملکرد های چینی ها نبوده بلکه در رابطه با واکنش به سیاست سایر کشور ها و درکنش و ترکیب سیستماتیک این سیاست ها با هم می باشد.
این تحلیل های روشن بینانه تناقص مسرت بخشی با سنگینی تحلیل های سیاه و سفید گونه و حماقت های ایدئولوژیک دستگاه اداری کنونی آمریکا و واژگان رایج جهانی شدن امروزین دارد.
اما ویژگی و قدرت اصلی نوشته های زکریا در دو فصل آخر به نمایش می آید : «قدرت آمریکا» و «هدف آمریکا»، فصل هایی که از خلال آن ها او سعی می کند برای این داده های جدید پاسخی بیابد. در مقابل زیر سوال رفتن و چالشی که امروز آمریکا با آن مواجه است، او برای واشنگتن سیاستی کاملا متفاوت با آنچه لندن در اواخر قرن نوزدهم در پیش گرفت تجویز می کند. پس از جنگ های بوئر (١٨٨٠ـ١٨٨١ ، ١٨٩٩ـ١٩٠٢) بریتانیای کبیر همه تلاش خود را برای حفظ استیلای سیاسی جهانی خویش بکار گرفته بود و در این راه از انزوا طلبی آمریکا بهره جسته بود. این شیوه دورانی نسبتا طولانی موثر واقع شد، اما نتوانست مانع از اضمحلال اقتصادی اجتناب ناپذیر آن گردد. تعجب زکریا از این نیست که امپراطوری انگلستان پس از دوران کوتاه دودهه استیلای اقتصادی سقوط کرد، او از این امر در شگفتی است که چگونه مدتها بعد از شکست سیاسی هنوز پر قدرت بود، چنانچه وینستون چرچیل توانست رئیس کنفرانس یالتا در سال ١٩٤٥ باشد، کنفرانسی که در واقع اجلاس سران شوروی و آمریکا بود.
ایالات متحده امروزین در این موقعیت قرار ندارد، بر عکس بریتانیای اوایل قرن بیستم، اقتصاد آن علی رغم ضعف هایش (بدهی و غیره ...) و علی رغم جنگ با عراق هنوز پر قدرت و بویژه در زمینه های صنعتی و فن آوری های آینده بالنده است : نانو تکنولوژی، بیوتکنولوژی ... به علاوه ایالات متحده نسبت به اروپا از سلاح مخفی دیگری نیز بهره می جوید که همانا رشد جمعیت بالا به دلیل مهاجرت است. جنگ عراق برای واشنگتن معادل جنگ های بوئر برای لندن نمی باشد.
اما به زعم زکریا، این سیاست ایالات متحده است که دارای اشکال می باشد. علاوه بر این امر که این کشور می بایست راهیابی به تحصیل و دستیابی به دیگر زیر ساختار ها را در داخل تسهیل نماید، لازم است که به جهان خارج، دیگر زبان ها و فرهنگ ها نیز توجه بیشتری نشان دهد. او با ملایمت ابراز تاسف می کند که : « هرگز آمریکائیان نتوانستند به درون دنیاهای دیگر خلق ها پای گذارند». و معتقد است امروز زمان آن فرارسیده که این کار را انجام دهند.
به نظر او، در جهان نوینی که همه کشور ها ـ چه آن ها که در حال توسعه اند و چه دیگر کشور ها ـ به میدان بازی جهانی راه می یابند و یا از نو وارد آن می شوند، سیاست آمریکا برای بار چهارم از سال ١٩٤٥ به بعد مسیر خود را گم کرده و دچار «اختلال» شده است (پس از پایان سال های ١٩٥٠، اوایل سال های ١٩٧٠ و اواسط دهه ١٩٨٠). او این پدیده را «سیاست هیچ کاری نکردن» می نامد. فرمولی که برای توصیف سیاست خارجی آقای جورج بوش بکار می برد به سادگی خود این سیاست است : «یک قطبی بودن + ١١ سپتامبر + افغانستان = یک جانبه بودن + عراق».
ایالات متحده می بایست از حباب خود خارج شود و سیاستی نو برگزیند. اما کدام سیاست؟ زکریا تاکید دارد : سیاستی متفاوت با آنچه بریتانیا در آن زمان ها برگزید، سیاستی برعکس آن چه بوش اتخاذ کرده است که باعث انسجام مخالفین گشته و نه انفصال آن ها ؛ سیاستی بیشتر در راستای ... اوتو ون بیسمارک، صدر اعظم آلمانی ای که توانست در پایان قرن نوزدهم آلمانی را که به تازگی یکپارچه شده بود، تبدیل به واسطه درستکار در مبادلات اروپایی و هسته اصلی نظام اروپا سازد. هدف واشنگتن در عرصه جهانی می بایست همین باشد : با همه کشور ها روابطی بهتر از آنچه هر کدام با بقیه دارند برقرار سازد، «محور سیستم بین المللی». او چنین خلاصه می کند : «بیسمارک باش نه بریتانیا».
از سال ١٩٩١، آقای جیمز بیکر، از وزرای پرزیدنت بوش پدر ، نیز همین نقش را برای ایالات متحده تعریف می کرد : او از « سیستم مرکز و سخنگو» صحبت کرده بود(٤)، نظامی که هر کشوری در آن برای داشتن هر گونه رابطه خارجی می بایست از ایالات متحده بگذرد. من این سیستم را به چرخ دوچرخه ای تشبیه کرده بودم که ایالات متحده در آن محور و همه دیگر کشور ها شعاع های فلزی می باشند. به نظر زکریا ، ایالات متحده هنوز از امتیاز مهمی برای ایفای چنین نقشی برخوردار است : هنوز هم در تقریبا همه نقاط جهان، کشور ها سرکردگی عمومی واشنگتن را بر استیلای نزدیک تر غولی منطقه ای ترجیح می دهند. به این ترتیب، کشور های آسیا، خواهان هژمونی چین نیستند. البته عملی شدن این امر مستلزم آن است که ایالات متحده رفتاری متفاوت داشته و نقش ابرقدرت سلطه جو را کنار گذارد، با دیگران مشورت نماید و زمینه تشکیل ائتلاف بین کشور ها را فراهم آورد. متوجه می شویم که کتاب زکریا به طرزی ریشه ای دیدگاه دستگاه اداری کنونی آمریکا را نفی می کند. اما این امر چنان جا افتاده است و چالشی که در مقابل آمریکا قرار دارد چنان عاجل که تنها این نفی کافی نیست. زکریا توصیه های زیر را برای تعیین عملکرد در جهان نوین مطرح میسازد : توصیه هایی در جهت دولت آینده آمریکا که جا دارد اروپائیان نیز به آن ها توجه کنند.
١) انتخاب. داشتن سیاستی روشن در قبال چین، روسیه و ... ، امری که امروز وجود ندارد؛ و مثلا در رابطه با ایران انتخاب بین تغییر نظام و یا تغییرات سیاسی.
٢) ساختن . همچون روزولت، برپا کردن نهاد ها و سازو کار هایی باز و گسترده و موازینی که در چارچوب دیدگاهی بسته و منحصرا وابسته به منافع، زندانی نباشد.
٣) پیاده کردن و تشویق نظم جهانی مناسب با شرایط، چند جانبه گرایی وابسته به موقعیت ها. البته زکریا گوشزد می کند که حتی در این صورت، آمریکا باز هم می بایست با دیگران به مذاکره نشیند و به سازش هایی تن دهد.
٤) توجه به دم توازن که هر چه بیشتر قدرت های سیاسی مخالف جهانی از آن بهره می جویند، و فائق شدن به آن با شیوه های سنتی عملا غیر ممکن می شود و می بایست سیاست های عاقلانه تری را پیش گرفت. در خود ایالات متحده می بایست به مسلمانان امریکائی اطمینان بخشید و از آن ها بهره جست و نه آن که به آن ها مظنون شد و آن ها را تاراند.
٥) به یاد داشت که تنها مشروعیت است که قدرت را تضمین می کند، و نه برعکس آن و این امر به برداشتی بستگی دارد که هر خلق از تاریخ خود دارد.
بالاخره و به ویژه باید از ترس رهایی یافت. زکریا به کنایه می گوید : «آمریکابه ملتی پریشان از نگرانی مبدل شده است، وحشت از تروریسم و دولت های شرور، از مسلمان ها، از مکزیکی ها، از شرکت های خارجی، از مبادله آزاد، از مهاجرین و نهاد های بین المللی». به نظر او این وضعیت پر تناقض است : «بزرگترین قدرت تاریخ جهانی توسط نیرو هایی که از کنترل او خارج شده اند تحت محاصره قرار گرفته است». او یاد آور می شود که استفاده از ادبیات ترس تنها مختص بوش نیست. در سال ١٩٣٣ روزولت اعلام کرد : « از تنها چیزی که باید ترسید، خود ترس است.»
جالب است که یک آمریکایی چنین طرز تفکری داشته باشد : و بدون شک اتفاقی نیست که زکریا یک هندی تبار مسلمان است که شهروند ایالات متحده شده و از وجود دیگر کشور ها و بغرنجی های آن ها آگاهی دارد، مسلما همچون باراک اوباما. زکریا هنوز از استقبال فوق العاده ای که جامعه آمریکا در سال ١٩٨٢ از او کرد قدر دانی می کند و یاد آور می شود که این ظرفیت پذیرش پادزهر قوی ای است در مقابل سیاست های منفی آمریکا که گاه پیشی می گیرند.
البته برای زکریا حفظ منافع حیاتی ایالات متحده و سرکردگی آن در دستور روز است، اما به صورتی معقولانه و به شیوه بیسمارکی ـ روزولتی و با استفاده از «قدرت زیرک» پرفسور ژوزف نی از دانشگاه هاروارد (٥). جای تعجب نیست که اروپائیان از این که «اروپا» در این تفکر جمعی غایب است ، متاسف باشند، اما این امر تقصیر خود آن هاست. اگر ایالات متحده پس از روی کار آمدن رئیس جمهور تازه، در این جهت گیری نوین گام نهد، و مجددا برخوردی عاقلانه و جاه طلبانه داشته باشد، هشت سال گذشته تنها عکس العمل نهایی ابر قدرتی خواهد بود که برای اعمال سرکردگی خود تمایل به پذیرش دیگران و درک آن ها نداشت. اروپائیان که نظریاتشان در رابطه با همین جهان بسیار در هم و برهم و بی حاصل است، و از آن هم بد تر برخی از آن ها که حتی فرانسه هم جزوشان است ، جذب سیاه وسفید گرایی بوش و نو محافظه کاران شدند، بهتر است ازچنین نظریات موشکافانه ای الهام گیرند تا قرار ملاقات های مهم سال ٢٠٠٩ را از دست ندهند.

نویسنده
Hubert VEDRINE
هوبر ودرین وزیر امور خارجه فرانسه در دولت ژوسپن
برگردان: مرمر کبیر
١ ـ Fareed Zakaria, The Post-American World, W. W. Norton, New York, ۲۸۸ pages, ۲۰۰۸, ۲۶ dollars.
٢ ـ مراجعه کنید به مقاله «شکاف میان نو محافظه کاران آمریکایی » هوبر ودرین ، لوموند دیپلماتیک سپتامبر ٢٠٠٦ http://ir.mondediplo.com/article۹۷۲.html
٣ ـ Martine Bulard, Chine-Inde, la course du dragon et de l’éléphant, Fayard, Paris, ۲۰۰۸.
٤ ـ سیستمی که در عین حال تمرکز مکالمات و طرف پاسخگوست
٥- ژوزف نی بنیانگذار مفهوم «قدرت ملایم» است.او مفهوم «قدرت زیرک» را نیز رایج کرده که به تعادل بین قدرت نظامی و قوه جاذبه اشاره دارد. مراجعه کنید به « A smarter, more secure America », Center for Strategic and International Studies, Washington, novembre ۲۰۰۷.
http://www.csis.org/component/option,com_csis_pubs/task,view/id,۴۱۵۶/type,۱/