صندوق کودکان ملل متحد

جنگ جهانی دوم قربانیان زیادی داشت كه از جمله آنان، كودكان و زنان بودند. وضعیت فاجعه‌بار كودكان و فكر حمایت از آن‌ها و جلوگیری از تكرار چنین وضعیتی، منجر به این شد كه مجمع عمومی در دسامبر ۱۹۴۶ به توصیه شورای اقتصادی و اجتماعی، صندوق بین‌المللی سازمان ملل متحد را جهت حمایت از كودكان در اروپا و چین و كشورهایی كه درگیر جنگ شده بودند تأسیس نماید. با گذشت چند سال، در دسامبر ۱۹۵۰ بنا به تصمیم مجمع عمومی، مأموریت صندوق به سوی ارائه كمك‌های لازم، برای كودكان كشورهای در حال توسعه تغییر جهت داد. در نهایت در اكتبر ۱۹۵۳ مجمع عمومی برآن شد تا این سازمان را به عنوان «ركن دائمی» نظام ملل متحد قرار دهد. در همین راستا، نام آن را به «صندوق كودكان ملل متحد» تغییر داد.
صندوق كودكان ملل متحد با توجه به مسئولیت ها و فعالیت‌های آن از بابت بقا، حمایت و ارتقای جایگاه اجتماعی و آموزشی كودكان و زنان در سطح جهان، به ویژه كشورهای كم توسعه و عقب‌مانده، در میان اركان فرعی سازمان ملل متحد، از حیث فعالیت درحوزه توسعه انسانی و پایدار جایگاه خاصی دارد.
●ساختار سازمانی یونیسف
یونیسف یكی از اركان دائمی سازمان ملل متحد است. لازم به یادآوری است كه سازمان ملل متحد علاوه بر شش ركن اصلی، دارای اركان فرعی متعددی است كه هریك از آن‌ها وابسته به یكی از اركان اصلی هستند. این اركان فرعی كه عموماً شرایط لازم برای تبدیل شدن به سازمان‌های تخصصی را دارند به دلایل سیاسی كه ناشی از سیاست و منافع قدرت‌های بزرگ است، تغییر وضعیت نیافته‌اند، علت مخالفت كشورهای بزرگ، آزادی عمل و قدرت مستقلی خواهد بود كه این سازمان‌ها به دست خواهند آورد و مشكلاتی كه این آزادی می‌تواند برای كشورهای مذكور پدید آورد.
اركان فرعی به موجب قطع‌نامه‌های صادره از سوی مجمع عمومی تأسیس می‌شوند، این اركان تنها در صورتی ایجاد می‌شوند كه اختیارات آن‌ها در چارچوب اختیارات صریح یا ضمنی مجمع قرار گیرد. یونیسف به عنوان یك «آژانس عملیاتی» از ساختاری برخوردار است كه می‌تواند به صورت مستقل سیاست‌های لازم را جهت اجرا تصویب نماید. این ساختار به دلیل حضور كشورهای كوچك و ضعیف و قدرت رأی آن‌ها، مورد رضایت كشورهای قدرتمند نیست و مشكلاتی را در راستای فعالیت‌های سازمان ایجاد می‌كند.
●یونیسف در ساختار سازمانی خود دارای سه ركن است:
۱) هیئت اجرایی؛
۲) دبیرخانه؛
۳) دفاتر منطقه‌ای.
هیأت اجرایی: این ركن از نمایندگان ۴۱ دولت عضو و با توجه به توزیع جغرافیایی و نمایندگی دولت‌های اصلی اهداكننده و دریافت‌كننده كمك تشكیل می‌شود. انتخاب آن‌ها بر عهده شورای اقتصادی و اجتماعی است و توزیع جغرافیایی اعضا تقریباً ثابت است.
دبیرخانه: یك مدیر اجرایی به عنوان رییس دبیرخانه از سوی دبیر كل سازمان ملل متحد و با مشورت هیئت اجرایی انتخاب می‌شود. مدیر اجرایی مسئول اداره و اجرای برنامه‌های هیئت اجرایی یونیسف است.
دفاتر منطقه‌ای: این دفاتر به نهادهای مختلف دولت‌های عضو در تدارك، اجرا و ارزیابی برنامه‌هایی كه یونیسف در اجرای آن همكاری دارد، یاری می‌دهند. دفاتر منطقه‌ای یونیسف در مناطق زیرمستقر می‌باشند: آسیای شرقی و پاكستان (بانكوك ـ تایلند)، آفریقای شمالی و آسیای غربی (امان ـ اردن)، جنوب و آسیای مركزی (دهلی‌نو ـ هندوستان)، آفریقای شرقی و جنوبی (نایروبی ـ كنیا)، آفریقای مركزی و غربی (ابیجان ـ ساحل عاج)، كشورهای آمریكایی و حوزه كارائیب (بوگوتا – كلمبیا).
●جایگاه و اهمیت یونیسف
برای درك اهمیت یونیسف، فقط لازم است نگاهی به وضعیت كودكان در مناطق و كشورهای مختلف، به ویژه كشورهای جنگ‌زده بیندازیم. فقر، گرسنگی، بی‌سوادی، جنگ و ناامنی، و بیماری‌های مختلف از جمله ایدز، در كشورهای فقیر آفریقا، آمریكای لاتین و ناامنی شدید در كشورهای جنگ‌زده‌ای چون، بوسنی، كوزوو، افغانستان، عراق، سودان، رواندا و اخیراً لبنان، به خوبی نشان می‌دهد كه كودكان و زنان اولین قربانیان هستند.
از جنگ جهانی دوم تاكنون، به ویژه پس از پایان یافتن جنگ سرد، میلیون‌ها كودك و زن براثر مناقشه‌های قومی، مذهبی و داخلی و جنگ‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، دچار رنج و محنت شده‌اند. وضعیت اسف‌باری كه در روندا، سودان، افغانستان، عراق و لبنان حاكم است و در بوسنی و كوزوو حاكم بوده است، شرایطی را در جامعه جهانی به وجود آورده است كه برنامه و بودجه‌های بین‌المللی را خواستار است. اگر حمایت‌ها و اطلاع‌رسانی سازمان‌هایی مانند یونیسف نباشد شرایط بدتر هم می‌شود، اهمیت و جایگاه یونیسف و دیگر سازمان‌های بین‌المللی فعال در این حوزه، علاوه بر كمك‌های مستقیم، بررسی وضعیت و آگاه ساختن جامعهٔ بین‌المللی از مناطق بحرانی و خطرزا برای كودكان و زنان است.
كودكان به دلیل آسیب‌پذیری بالا و عدم توانایی حفظ حیات خویش به تنهایی، در حوادث و جنگ‌ها اولین كسانی هستند كه قربانی می‌شوند. گذشته از این، اگر كودكان، از شرایط آموزشی و بهداشتی مناسب دور بمانند و با وضعیت ناسالمی رشد كنند، در آینده می‌توانند یكی از عوامل عقب‌ماندگی جوامع باشند. كودكانی كه با فقر، بی‌سوادی و سطح فرهنگی نامناسب رشد می‌كنند، در آینده جامعه‌ای را تشكیل می‌دهند كه پتانسیل و فاكتورهای انسانی توسعه را ندارند. امروزه، توسعه صرفاً با منابع مالی و سرمایه‌ای یا علم و تكنولوژی پیشرفته به دست نمی‌آید، بلكه نیروی انسانی تحصیل‌كرده، سالم، متوازن و سازگار با توسعه هم نیاز است. پیشرفت به افراد و انسان‌هایی نیاز دارد كه فرهنگ و خصیصه‌های فرهنگی رشدیافته و مدرنی داشته باشند. مطمئناً با كودكانی كه در فقر، گرسنگی و جنگ بزرگ شده‌اند نمی‌توان چنین جوامعی را ساخت.
به عنوان مثال افغانستان، كشوری است كه علاوه بر فقر مالی و علمی، دچار فقر فرهنگی نیز هست، یعنی این كه بی‌سوادی و سطح پایین فرهنگی در افغانستان، جامعه‌ای را شكل داده است كه بنیادی‌ترین عامل توسعه، یعنی نیروی انسانی مناسب را ندارد. این شرایط افغانستان، به دو سه دهه اخیر بر می‌گردد كه هیچ گاه شرایط خوبی برای آموزش و پرورش كودكان در افغانستان فراهم نشده است و فضای مناسب برای توسعه و ارتقای فرهنگی به دلیل ناامنی و جنگ از دست رفته است. یونیسف از طریق شبكه وسیع میدانی خود در كشورهای در حال توسعه و عقب‌مانده، در قالب هدف‌های ملی توسعه، در زمینه بهداشت، تغذیه، آموزش و پرورش، محیط زیست، بهداشت محیط و آب، ارتقای جایگاه اجتماعی و فرهنگی كودكان و زمان، رسیدگی به كودكان بی‌پناه و در معرض خطر ناامنی جنسی، جلوگیری از گسترش بیماری‌های خاص مانند ایدز و حمایت از مبتلایان به این گونه بیماری‌ها و آسیب‌ها و دیگر زمینه‌های واجد اهمیت برای كودكان، برنامه‌هایی را با همكاری دولت‌ها، گروه‌های محلی و فعالان اجتماعی به اجرا در می‌آورد.
یونیسف سعی می‌كند برنامه‌های خود را از طریق مشاركت محلی و همكاری جویانه به پیش برد و به تفاوت‌های فرهنگی و زمینه‌های اجتماعی امور اهمیت دهد. تشویق و حمایت از برنامه‌های ملی، منطقه‌ای و محلی از جمله راهبردهایی است كه یونیسف در پیش می‌گیرد. تأكید فعالیت‌ها بر برنامه‌های كم هزینه، مبتنی بر جامعه محلی است كه در آن مردم و گروه‌های كوچك محلی، مشاركت دارند تا از آن طریق، توانایی‌ها و مهارت‌هایی را در حوزه‌های بهداشت، آموزش و فرهنگ كسب نمایند.
در حالی كه كمك به ایجاد امكانات ارائه خدمات مداوم به كودكان و مادران در كشورهای كم‌توسعه، مسئولیت اصلی یونیسف را تشكیل می‌دهد، اما این سازمان به اقدام سریع در جهت برآوردن نیازهای آنان در وضعیت‌های اضطراری نیز همت می‌گمارد. فعالیت‌های یونیسف، كه با اداره امور انسان‌دوستانه، كارگزاری‌های دیگر سازمان ملل متحد و سازمان‌های غیردولتی متعهد همكاری نزدیك دارد، بر تدارك مراقبت‌های بهداشتی، تغذیه، تأمین آب سالم و بهداشت محیط، آموزش و پرورش پایه‌ای و بازتوانی روانی كودكان رنجور از آسیب‌های روحی معطوف است. یونیسف در مواقع اضطراری با «صندوق برنامه اضطراری» و تخصیص منابع تا رسیدن كمك‌های تأمین‌شده از سوی كمك‌دهندگان، اقدام می‌كند.
●گستره اقدامات یونیسف
یونیسف به نوعی یك سازمان تخصصی است، یعنی این كه صرفاً در حوزهٔ نیازهای كودكان و مادران كه مرتبط با كودكان است فعالیت می‌كند و سخنگو و حامی كودكان است و اجرای عهدنامه حقوق كودك (Convention on the Rights of the Child) را ترویج می‌كند.
یونیسف در راستای حفظ حقوق اساسی و منزلت و ارزش كودكان بدون درنظر گرفتن رنگ، جنس، زبان، مذهب و نژاد به وجود آمده است. كودكان به دلیل عدم رشد كامل بدنی و فكری، نیازمند حمایت می‌باشند. بدین خاطر، یونیسف بر اساس حقوق كودكان كه در اعلامیهٔ ژنو ۱۹۲۴ آمده، اعلامیه‌ جهانی حقوق بشر، كنوانسیون حقوق كودك (۱۹۸۹) و منشور سازمانی خود، از همه سازمان‌ها و نهادهای فعال در سطح جهان و مقامات ملی و محلی كمك می‌گیرد تا از تضیع حق كودكان جلوگیری نماید.یونیسف با عنایت به مسئولیت‌هایش بر اساس اساس‌نامه‌اش، در اولین اقدام به دنبال بررسی وضع كودكان و مادران در جامعهٔ جهانی، در حوزه‌هایی چون تغذیه، مسكن، بهداشت و خدمات پزشكی می‌باشد. این كه كودكان در نیازهای اساسی چه شرایطی دارند؟ آیا امكان زیست و حیات دارند؟ متأسفانه بررسی‌ها و آمار یونیسف در این موارد، حاكی از آن است كه شرایط زیستی كودكان، در برخی مناطق جهان فاجعه‌بار است و خیلی از كودكان به دلیل عدم دسترسی به آب و غذای مناسب و بیماری جهان خود را از دست می‌‌دهند. البته لازم به یادآوری است كه آمارهای یونیسف در این حوزه، از اختلاف عمیق و نابرابری‌های وحشتناك خبر می‌دهد، به طوری كه كودكان در اروپا با چاقی و عوارض ناشی از مصرف بالای مواد غذایی مواجه هستند؛ در صورتی كه در آفریقا، به ویژه كشورهایی چون كنگو و سودان، كودكان از حداقل نیازهای غذایی محروم هستند و در شرایطی زندگی می‌كنند كه هیچ گونه شباهتی به حیات انسانی ندارد.
حوزهٔ بعدی یونیسف به پرورش كودكان بر می‌گردد: این كه آن‌ها نیازمند محبت، سرپرستی والدین و فضای خانواده سالم و امنیت اجتماعی هستند تا این كه بتوانند در شرایط فرهنگی و اجتماعی مناسب پرورش یابند و انسان‌های مفید و مؤثر باشند، این كه كودكان با نهاد خانواده می‌توانند پرورش بهتری بیابند، یكی از شعارهای یونیسف است. البته یونیسف در این مورد با فرهنگ‌های مختلف رو به رو است و سعی می‌كند در فرآیندی كلی، برنامه‌های تشویقی و آگاه‌سازی جهانی را در باب اهمیت نهاد خانواده در پرورش كودكان سالم پیش ببرد.
سازمان ملل متحد، سواد را آشنایی با اینترنت و حداقل یك زبان خارجی دانسته است. اگر كسی این توانایی را نداشته باشد بی‌سواد است. فلذا یونیسف در مورد وضعیت آموزشی كودكان، به ویژه در كشورهای فقیر و جنگ‌زده، آمارهایی را ارائه می‌دهد، این كه جنگ، فقر و ناامنی باعث می‌گردد كودكان از تحصیل و آموزش دور بمانند. بررسی سطح سواد در كشورهای مختلف در میان كودكان كه باید حداقل مدارج ابتدایی را طی كنند یكی از فعالیت‌های یونیسف است و همكاری با سازمان‌های دیگر از جمله یونسكو و سازمان‌های ملی و محلی در این مورد از دیگر فعالیت‌های یونیسف است.
یكی دیگر از حوزه‌های فعالیت یونیسف بررسی وضعیت كودكان از حیث ظلم، تجاوز، شقاوت و مبادله است.
هر سال تعداد زیادی از كودكان در معرض خطرهای مذكور قرار می‌گیرند و مورد سوءاستفاده‌های جنسی، خرید و فروش و اذیت و آزار قرار می‌گیرند. آسیب‌پذیری كودكان در این موارد بسیار بالا است. سوءاستفاده جنسی و خرید و فروش كودكان به ویژه در اروپا و آمریكا افزایش یافته است، كودكان كشورهای فقیر دزدیده یا خریده شده و برای سوءاستفاده جنسی یا خرید و فروش اعضای بدن آن‌ها به كشورهای ثروتمند منتقل می‌شوند. این مسئله ناشی از تنزل فرهنگی در جوامع و گسترش بی‌مسئولیتی در خانواده‌ها است. خطراتی كه كودكان قربانیان اصلی آن هستند. یونیسف گرچه در این راستا نمی‌تواند كاری اساسی انجام دهد، اما هشدارها و آمارهایی ارائه می‌دهد كه خطرات را گوشزد می‌كند و دولت‌ها و نهادهای بین‌المللی را به مبارزه با این گونه آسیب‌ها فرا می‌خواند و به نوعی به عنوان سخنگوی كودكان در معرض خطر عمل می‌كند.
یونیسف اولویت‌های خود را برای كودكان را مطابق با آسیب‌پذیری آن‌ها تعیین می‌كند. از این رو، تقریباً تمام منابع آن در فقیر‌ترین كشورهای در حال توسعه هزینه می‌شود و بیش‌ترین سهم به كودكان واقع در سال‌های قرین خطر ابتدای زندگی، یعنی تا پنج سالگی، تعلق می‌گیرد. هر سال نزدیك به ۱۴ میلیون كودك واقع در این رده سنی، به ویژه آسیب‌پذیر بر اثر بیماری‌های عفونی و سوء تغذیه و شرایط غیربهداشتی از بین می‌روند و میلیون‌ها كودك دیگر نیز به دلیل فقر شدید، بیماری و فقدان آموزش و پرورش مناسب از رشد باز می‌مانند.
یونیسف، با همكاری سازمان بهداشت جهانی، از برنامه ایمن‌سازی گسترش یافته‌ای كه هر سال به تخمین از مرگ بیش از ۳ میلیون كودك و رنج غیرقابل وصف ناشی از ابتلای به شش بیماری سرخك، فلج‌اطفال، سل، دیفتری، سیاه سرفه و كزاز جلوگیری می‌كند، پشتیبانی به عمل می‌آورد.
هر سال حدود یك میلیون كودك در سطح جهان با ویروس ایدز متولد می‌شوند. یونیسف برنامه‌های آموزش ایدز را مورد پشتیبانی قرار می‌دهد و به خانواده‌ها و جوامعی كه با این بیماری دست به گریبانند، كمك می‌كند تا با آن مقابله كنند.
یونیسف برنامه‌هایی خاص در حمایت از مادران نیز دارد از جمله این كه مسئولان و كاركنان مراقبت‌های بهداشت در كشورهای درحال توسعه را به نحوی آموزش می‌‌دهد كه آن‌ها درجهت تشویق مادران به اتخاذ نخستین، بهترین، ارزان‌ترین و طبیعی‌ترین روش در پرورش و حفاظت كودكان خود عمل كنند، یونیسف همچنین حمایت از تغذیه با شیر مادر را در مراكز بهداشتی جوامع محلی و بیمارستان‌ها هدف قرار داده است.
یونیسف در سطح سیاسی نیز فعال است و سعی می‌كند با تشكیل كنفرانس‌های بین‌المللی، نیازهای كودكان را در صدر دستور كار سیاسی دنیا قرار دهد. یونیسف كشورها را تشویق می‌كند و آن‌ها را یاری می‌دهد تا برنامه‌های مرتبط با كودكان را در سطح ملی اجرا نمایند. این سازمان همچنین از دولت‌ كشورهای در حال توسعه می‌خواهد كه بودجه خدمات اجتماعی پایه‌ای خود را افزایش دهند و خود نیز كمك‌های برابری را با بودجه ملی تخصیص می‌دهد. هدف یونیسف حل ریشه‌ای محرومیت‌ها و ارتقای جایگاه كودكان در برنامه‌های سیاسی،‌ اقتصادی و اجتماعی ملی است.
یونیسف به عنوان یكی از اركان‌ فرعی مجمع عمومی سازمان ملل متحد یك نهاد بین‌المللی است كه كودكان را تحت حمایت قرار می‌دهد و به همین دلیل با اكثر كشورهای جهان همكاری دارد. این سازمان به دلیل ساختار سازمانی خود، كم‌تر به قدرت‌های بزرگ وابسته است. همین ماهیت تقریباً مستقل یونیسف باعث گردیده است اعتبار مناسبی در سطح جهان بیابد. یونیسف به دلیل این كه بیش‌تر منابع‌ مالی خود را از كمك‌های داوطلبانه دریافت می‌كند دارای محدودیت‌هایی نیز هست. آنچه در مورد رابطه جمهوری اسلامی ایران با یونیسف اهمیت دارد استفاده از تجارب بین‌المللی این سازمان و كمك گرفتن از برنامه‌های تحقیقاتی آن است، این كه ایران بتواند در این سازمان فعال باشد و از فعالیت‌های آموزشی، بهداشت، دیگر برنامه‌ها سود ببرد. چرا كه كشور ما به عنوان یك كشور در حال توسعه، مطمئناً نیازمندی‌هایی در حوزه فعالیت یونیسف دارد و با مشكلات و آسیب‌هایی نیز در زمینه كودكان مواجه است.
همان طور كه قبلاً ذكر شد یونیسف یك آژانس عملیاتی است، در توضیح فعالیت‌های آن می‌توان توضیح داد كه نوع فعالیت یونیسف بیش‌تر به بیرون از سازمان معطوف است و بر عمل بدون واسطه «در محل»‌ استوار است. در زمینه فعالیت‌های هنجاری، سازمان اعضایش را دعوت به اقدام می‌كند اما در مورد فعالیت‌های عملیاتی، رأی و یا از طریق ارگان‌های عملیاتی خود دست به اقدام می‌زند. بدیهی است كه سازمان، فعالیت‌های خود را در محدوده صلاحیت‌ها و اختیارات شناخته شده و امكانات موجود انجام می‌دهد. دامنه فعالیت‌های یونیسف می‌تواند از مدیریت مستقیم فعالیت‌های علمی و تحقیقاتی، اجرای برنامه‌های توسعه‌ای پایه‌ای اجتماعی و كمك‌های مستقیم باشد. جمهوری اسلامی می‌تواند بر اساس برنامهٔ توسعه‌ای خود روابطی متنوع را ایجاد كند و خلاء اهداف توسعه‌ای خود را در حوزه برنامه‌های پایه‌ای با توجه به تجارب بین‌المللی یونیسف پوشش دهد. لازم به یادآوری است كه ایران با یونیسف همكاری دارد و این سازمان برنامه‌هایی را در ایران اجرا می‌كند، اما چشم‌انداز همكاری وسیع‌تر، باز است.
ایجاد روابط منطقی با سازمان‌های بین‌المللی و فعال بودن در حوزهٔ اجتماعی فعالیت‌های بین‌المللی، برای كشور در حال توسعه‌ای مانند ایران، یك ضرورت است. جهان امروز، توسعه را بدون روابط جهانی در یك كشور ممكن نمی‌داند. این امر در همه سطوح صادق است، فلذا همكاری با سازمان‌های معتبری مانند یونیسف و یونسكو می‌تواند زمینه ارتباطات جهانی ایران را افزایش دهد و در تبادل اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جایگاه ایران را در جامعه بین‌المللی ارتقا دهد.
مدل توسعه در جهان امروز، مبتنی بر كار با نظام بین‌الملل و داشتن همكاری و روابط دوجانبه و چند جانبه است و سازمان‌هایی مانند یونیسف، محافل مناسبی برای همكاری بین‌المللی هستند؛ به خصوص این كه از دایره كشورهای قدرتمند به نوعی دور هستند و مانند سازمان‌هایی چون WTO ، بانك جهانی و شورای امنیت بنگاه قدرتمندان نیستند.
روابط مستحكم و حضور فعال ایران در این سازمان‌ها موقعی اهمیت افزون‌تری می‌یابد كه جمهوری اسلامی را دارای اهداف و برنامه‌هایی در این سطح بدانیم كه انتقاداتی را به جهان غرب در حوزهٔ مسائل اجتماعی، فرهنگی و به ویژه در مسائل پرورش كودكان و نهاد خانواده وارد می‌كند. ایران بر آن است كه غرب، به ویژه اروپا و آمریكا در مورد زنان و كودكان دچار مشكلات و مفاسدی است و این را در مورد زنان جدّی‌تر مطرح می‌كند. بدین خاطر باید سخن خود را از طریق سازمان‌های مستعد همكاری مانند یونیسف، یونسكو یا حتی مجمع عمومی بر زبان آورد تا بتواند تأثیر بیش‌تری داشته باشد. گذشته از این كه خود نیز می‌خواهد از تجارب و دستاورد دیگر كشورها در راستای اهداف توسعه خود، استفاده كند.

نویسنده: حبیب اسدی
منابع
۱‌ـ موسی‌زاده، رضا، سازمان‌های بین‌المللی، نشر میزان، تهران، چاپ پنجم، ۱۳۸۴.
۲ ـ دورموای، دانیل، حقوق سازمان‌های بین‌المللی، ترجمه دكتر كمال‌الدین هریس‌نژاد، نشر جامعه پژوه، تبریز، ۱۳۷۹.
۳ ـ سازمان ملل متحد، واقعیت‌های اساسی درباره سازمان ملل متحد، مترجم قدرت‌ا... معمارزاده، تهران، كتاب سرا، ۱۳۷۴.
۴ ـ مصفا، نسرین و دیگران، راهنمای سازمان ملل متحد: مؤسسات تخصصی و وابسته و رابطه جمهوری اسلامی ایران با آن‌ها، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، ۱۳۷۴.
منبع: مركز اطلاع رسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی

منبع : خبرگزاری فارس