چالش های امنیت غذایی در جهان

با وجودی كه سال های ۲۰۰۴ و ۲۰۰۵ از جمله ایام امید بخش به لحاظ افزایش توجه جهانیان به مقوله بسیار مهم كاهش گرسنگی به شمار میرفتند، ولی باز هم جهان همچنان با گسترش این پدیده شوم مواجه است. به ویژه این كه نرخ گرسنگی پنهان در جهان به واسطه كمبود ریز مغذی ها )micronutrient( به مقوله ای نگران كننده مبدل شده است. این در حالی است كه مسایلی همچون مصرف افراطی مواد غذایی و به دنبال آن بروز برخی از بیماری های مزمن، به خانواده های فقیر نیز سرایت كرده است. با وجود اقدامات انجام گرفته، كاهش گرسنگی در جهان در یك دهه گذشته پیشرفت اندكی داشته است. برای مثال، كشور های در حال توسعه در خلال دهه ۹۰ میلادی، تنها موفق به كاهش یك درصد از جمعیت مبتلا به سوء تغذیه خود شدند. البته چین از دهه ۹۰ بدین سو به موفقیت های چشمگیری در زمینه كاهش گرسنگی نائل آمده است، لیكن گرسنگی در بسیاری از كشور های در حال توسعه رو به افزایش است. بر اساس گزارش سازمان ملل متحد، در فاصله سال های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۵ شمار كودكانی كه در كشور های آفریقایی از كم وزنی مفرط رنج می برند، افزایش داشته است، اگرچه این شاخص در سایر كشور های در حال توسعه كاهش یافته است. كارشناسان معتقدند كمبود ریز مغذی ها كه یكی از عوامل اصلی كم وزنی مفرط كودكان است، یكی از اصلی ترین مشكلات بهداشتی جهان را تشكیل می دهد، زیرا كمبود ویتامین A و كم خونی ناشی از كمبود آهن و روی، احتمال مرگ زود هنگام كودكان و مادران، كاهش بهره هوشی كودكان و تنزل قابل توجه كیفیت زندگی، بهره وری و رشد اقتصادی را در كشور های در حال توسعه به شدت افزایش داده است. این در حالی است كه كم خونی ناشی از كمبود آهن، حدود ۷۰ درصد از مادران غیرباردار در هند و بیش از ۵۰ درصد از زنان منطقه صحرای آفریقا را رنج می دهد. كمبود ویتامین A نیز بر سیستم ایمنی ۴۰ درصد از كودكان زیر پنج سال كشور های در حال توسعه اثر گذاشته و به طور معمول سالانه به مرگ یك میلیون كودك در این كشور ها می انجامد. در برخی از كشور ها، این آمار ها بسیار ناامیدكننده تر هستند كه از آن میان می توان به آمار ۴۰ درصدی كودكان هندی كه از كمبود ویتامین A پیش از رفتن به مدرسه رنج می برند، اشاره كرد.
●عوامل تاثیرگذار بر وضعیت غذایی جهان
۱) سیاست جهانی: از زمان تصویب اهداف توسعه هزاره موسوم به MDGs در سپتامبر سال ۲۰۰۰، طرح و اجرای اصلاحات اقتصادی به منظور كاهش فقر، به یكی از مباحث بسیار مهم توسعه جهانی مبدل شده است. در همین راستا، در سال ۲۰۰۵، طیف گسترده ای از اقدامات جهت كاهش فقر و گرسنگی از جمله توسعه كشاورزی و تولید مواد غذایی در مناطق روستایی - كه گرسنگی در این مناطق كاملاً آشكار است - مورد توجه قرار گرفتند.
بر همین اساس، سازمان ملل متحد در راستای پروژه اهداف توسعه هزاره، چندین راهكار و دستورالعمل جدید منتشر كرد كه برای نمونه می توان به گزارش “راهكار های كاهش و به نصف رسانی نرخ گرسنگی در جهان” اشاره كرد. در این گزارش، اولویت های ذیل برای اقدام مؤثر و كارآمد در جهت كاهش نرخ گرسنگی به ۵۰ درصد وضعیت موجود، پیشنهاد شده است:
۱) ایجاد و توسعه فضای مناسب و كارآمد.
۲) تلاش برای افزایش بهره وری بخش كشاورزی.
۳) بهبود وضعیت تغذیه افراد آسیب پذیر و گرسنه.
۴) كاهش آسیب پذیری گرسنگان واقعی از طریق ایجاد شبكه های امدادرسانی.
۵) افزایش درآمد فقرا.
۶) بازارسازی برای محصولات و تولیدات فقرا.
۲ ) تجارت: امدادرسانی و ارسال كمك های انسان دوستانه تنها راه چاره دستیابی به اهداف پروژه MDGs سازمان ملل متحد نیست، بلكه ایجاد فرصت های تجاری مناسب برای كشور های در حال توسعه، از اهمیت بیشتری برخوردار است. البته نشست سازمان تجارت جهانی در دوحه قطر كه با تصویب سیاست هایی چون كاهش حمایت داخلی از كشاورزان كشور های عضو سازمان OECD و افزایش دسترسی كشور های در حال توسعه به بازار های مصرف همراه بود، نتایج چشمگیری برای كشاورزان كشور های در حال توسعه به بار آورده است. با این حال، همچنان توافقات نهایی در خصوص كاهش یارانه های كشاورزی و سایر اقدامات حمایت گرایانه در كشور های OECD كه كشاورزان خرده پای كشور های در حال توسعه را دچار دردسر می كند، وجود ندارد. به نظر می رسد رویكردی سه جانبه به شرح ذیل می تواند به توسعه و گسترش یك نظام تجارت عادلانه از طریق برگزاری یك سیستم قانونمند، قوی و پایدار كمك نماید.
۱) كشور های توسعه یافته و صنعتی جهان باید دسترسی به بازار های مصرف خود را برای كشاورزان كشور های در حال توسعه و فقیر آسان تر نمایند.
۲) كشور های در حال توسعه نیز باید به نوبه خود محدودیت های تجاریشان را كاهش دهند.
۳) كشور های ثروتمند جهان می بایست برای برقراری ارتباط كشاورزان فقیر با بازار های مصرف خود از هیچ مساعدتی دریغ نورزند. البته سیاست های ایمنی و امنیت غذا می بایست به تجارت فرآورده های دامی نیز كه یكی از فرصت های قابل توجه درآمدزایی برای كشاورزان فقیر به شمار می رود، اختصاص یابد. هرچند در حال حاضر بخش قابل توجهی از تجارت جهانی فرآورده های دامی به واسطه بیماری های دامی و ترس از شیوه امراض اپیدمیك، محدود شده است.
۳ ) تغییر نظام غذایی زنجیره ای: در حال حاضر هر دو بخش خصوصی و دولتی در تغییر و تحولات مرتبط با وضعیت غذایی جهان و همچنین نظام تحقیقات و نوآوری آن به طور یكسان مشاركت دارند. در یك دهه اخیر زنجیره نظام غذایی به دلیل گسترش شهرنشینی و به دنبال آن ایجاد الگو های غذایی جدید و شكل گیری مصرف كنندگان تازه، رشد قابل توجهی را به ویژه در كشور های در حال توسعه تجربه كرده است. به جرات می توان گفت كه سوپرماركت ها، با نرخ رشد فروش سالانه بیش از ۲۰ درصد، به یكی از عناصر مهم زنجیره توزیع غذا در كشور های در حال توسعه مبدل شده اند. دیگر اعضای این زنجیره، صنایع تامین كننده مواد اولیه كشاورزی، كشاورزان، صنایع تبدیلی و تاجران هستند. از سوی دیگر، به دلیل افزایش تقاضای شهرنشینان برای مصرف غذا های آماده و فرآوری شده، تولید این غذا ها در كشور های در حال توسعه رشد چشمگیری داشته است. به موازات، صنعت فرآوری به شدت توجه خود را به كشاورزان خرده پا و مصرف كنندگان فقیر به عنوان مشتریان جدید معطوف نموده است، به طوری كه در برخی از مناطق نظیر شرق آسیا، كشاورزان خرده پا در این زنجیره متغیر، جایگاه مهمی را كسب كرده اند. یكی دیگر از تحولات جالب توجه زنجیره جدید این است كه شركت هایی كه در این زنجیره مشاركت دارند، به صورت روزافزون در سطح محلی متمركزتر، در زنجیره غذایی یكپارچه و منسجم تر و در عملیات خود، جهانی تر عمل می كنند.

منبع : ماهنامه اقتصاد ایران