نیاز به تدبیر برای حل مشکل بنزین

جناب آقای وزیری هامانه وزیر محترم نفت ایران
سلام علیکم
احتراماً با توجه به مصاحبه رئیس جمهور محترم جناب آقای دکتر احمدی نژاد در مورخه ۹ تیر ماه با صدا و سیما که فرمود: «طرح سهمیه بندی بنزین نواقصی دارد و از مردم می‌خواهیم که با نظراتشان ما را یاری کنند» (نقل به مضمون).
مطلب ذیل حاصل مطالعه و تحقیق اینجانب است که به عنوان هدیه به تیم کارشناسی و تصمیم گیرنده تقدیم می‌کنم و ‌امید است مصالح نظام و مردم با هم دیده شود.
اما به نظر می‌رسد سهمیه بندی بنزین که به عنوان یکی از پر چالش‌ترین بحث جامعه‌امروز درآمده ریشه در کم تدبیری دارد که بخش عمده آن به سیاست‌های غلط گذشته و بخش دیگر آن به عدم اهتمام دولت محترم نهم برمی‌گردد. و نیز می‌دانم که بدنه وزارت نفت همان بدنه سابق است و دولت نهم نتوانسته در آن تغییرات انقلابی دهد. در هر صورت این طرح بدون کارشناسی است و یا حداقل از کارشناسی لازم برخوردار نیست و اثرات زیانباری را بر جامعه وارد کرده و یا خواهد کرد. اینجانب در مقاله مورخ ۱۰/۳/۸۶ که در چندین نشریه و سایت پرمخاطب (نظیر سایت بازتاب) منتشر شد، مفصل پیرامون برخی از موضوعات مربوط به این طرح مطلب نوشتم و آثار مخرب اقتصادی آن را بسیار زیانبارتر از طرح صرفه جویی! بنزین دانستم.
جناب آقای وزیری هامانه! به نظر اینجانب متضرراصلی در این طرح مردم هستند. چراکه مسئولان نیازی به خودرو ندارند وهرگاه اراده کنند چند خودروی دولتی در اختیار آنان است‌اما این مردم مجبورند کرایه ۲۰۰تومانی را یک دفعه ۵۰۰ تومان بپردازند و با گرانی سرسام‌آور سایر اجناس مواجه شوند.
حال آنکه حقوق ۲۸۰هزار تومانی بسیاری از شهر وندان به ۳۰۰ هزار تومان افزایش نیافت و این مردم مثل بسیاری از مسئولان از حقوق چند میلیون تومانی بهره‌مند نیستند و تنها سهم آنها از عدالت، کارمند پیمانکار شدن است که هر روز ممکن است عذرشان را بخواهند و از فردای آن سر کار نباشد.
از این بحث عبور می‌کنم تا اینکه به من بر چسب نزنند و نگویند از رگ عاطفی و احساس وارد شده‌ام.
با توجه به ارائه آمارهای ذیل (که همه از سایت مرکز آمار ایران است نه جای دیگر) ثابت می‌کنم در این طرح رعایت همه جوانب کار شناسی نشده است وشاید قرار است فشارهایی به ملت وارد شود که جبران برداشتهای ناصحیح از حساب ذخیره ارزی شود...
اگر عزیزان تیم کار شناسی سهمیه‌بندی بنزین، توجه و دقت بیشتری به آمار مر بوط را می‌داشتند متوجه می‌شدند که چنین مصوبه‌ای برای جامعه از بمب اتم بدتر و خطرناکتر خواهد بود.
الف) نگاهی به آمار:
۱) تولید نفت خام:
در سال ۲۰۰۴ کل تولید نفت خام کشور‌های عضو اوپک ۲۹.۵۷۷.۰۰۰ بشکه در روز بوده است که این تولید در کشور عزیز ما رقم۳۸۳۴۰۰۰شبکه در روز (یعنی۷.۶۶۸.۰۰.۰۰۰) بوده است یعنی درصد تولید نفت ایران به کل کشور‌های عضو اوپک تقریبا ۱۳ درصد می‌باشد.(۱)
۲) صادرات نفت:
کل صادرات نفت کشور‌های عضو اوپک ۲۱.۵۸۹.۰۰۰بشکه وایران ۲.۶۸۴.۰۰۰ بشکه بوده است که نسبت در صد آن تقریبا ۵/۱۲ (دوازده ونیم)در صد می‌باشد.(۲)
۳) مصرف گاز طبیعی:
مقدار گاز تحویل شده به شرکت گاز ۱۰۸۲۸۸ میلیون متر مکعب بوده که از این مقدار ۱۵۸۳۷ میلیون متر مکعب سوزانده شده است که ۹۲۴۵۱ میلیون متر مکعب مازاد می‌تواند به مصارف مختلف از جمله صادرات بینجامد.(۳)
۴) مقدار واردات فراورده‌های نفتی:
جمع کل فراورده‌های نفتی در سال ۱۳۸۴ مقدار ۹۱۶۲ میلیون لیتر بوده (۴) که از این حجم مقدار ۹۰۵۶ میلیون لیتر اختصاص به بنزین موتور داشته است که این رقم در مقایسه با سال۱۳۸۲ = ۵۵۱۸ میلیون لیتربوده که از آن ۵۵۱۵ میلیون لیتر به بنزین اختصاص داشت.
این رشد ۶۰ درصدی سوخت به دلیل تولیدات بی رویه غیر قابل قبول بوده و مسئولان عزیز می‌بایست دقت می‌کردند که منابع تولید بنزین چقدر است و بعد خودروهای جدید را وارد بازار میکردند. ما مخالف تولید نیستیم. همین الآن هم تولید ادامه داشته باشد،‌ اما بین تولید و تأمین سوخت رابطه‌ای وجود دارد که نباید فراموش شود. نهایتا آن را باید صادر کرد نه وارد بازار داخلی.
۵) تولید انواع فراورده‌ها:
در سال ۱۳۸۴ تولید کل فراورده‌های نفتی ۲۵۰۹۸۷ متر مکعب در روز بوده (۵) است که از آن ۴۱۳۳۳ متر مکعب در روز بنزین موتور تولید شده است.
۶) صادرات مستقیم نفت خام و فراورده‌های آن:
در سال ۸۴ مقدار ۹۶۱.۱۵۵ هزار بشکه نفت خام صادر شد که سهم صادرات فراورده ایی مقدار ۳۸ هزار بشکه بوده است.(۶)
۷) ظرفیت تصفیه نفت خام:
نفت خام با توجه به ۹ پالایشگاه موجود در کشور در سال ۸۴ مقدار ۵۳۳.۵۳۵ بشکه بوده است.(۷)
۸) ظرفیت تولید نفت خام:
در سال ۱۳۶۵ مقدار ۷۹۵ میلیون بشکه، در سال ۸۲ مقدار ۱۵۳۳ میلیون بشکه و در سال۸۴ مقدار ۱۴۹۳ میلیون بشکه بوده است.(۸)
ب) تجزیه و تحلیل آمار ارائه شده:
تولید سالانه نفت خام ما ۲۷۹ میلیارد و ۸۸۲ میلیون لیتر بوده است که متأسفانه بیش از ۷۰ درصد تولید بصورت خام صادر می‌شود. و تنها کمتر از ۳۰ درصد به فراورده‌های مختلف تبدیل می‌شود. و این در حالی است که مصرف بنزین (هر چند که آمار مشخص وجود ندارد و از روزانه ۴۵ تا ۷۸ میلیون لیترگفته‌اند!) اگر یک مصرف متعارفی را در نظر بگیریم، مقدار ۵۵ تا ۶۵ میلیون لیتر در روز معقولانه خواهد بود. که در کل سال ۲۱۹۰۰ میلیون لیتر می‌شود. که با افزایش قیمت پلکانی و توسعه و تجهیز پالایشگاه‌های داخلی به جای بذل و بخشش‌های احساسی (که در قسمت بعدی توضیح خواهم داد)‌ امکان‌پذیر خواهد بود.
در واقع پالایش تقریبا ۸ دهم درصد (نه ۸ درصد) از نفت خام به عنوان بنزین می‌تواند جوابگوی تأمین سوخت بنزینی کشور باشد. ‌اما چه شده است که هنوز نمی‌توانیم ۸ دهم درصد نفت خاممان را پالایش کنیم؟ اگر با توجه به منابع داخلی توان راه‌اندازی پالایشگاه را نداریم چرا در جذب سرمایه گذار خارجی ناموفق بوده‌ایم؟...
● کم توجهی به انرژی گاز:
از مقدار ۱۰۸۲۸۸ میلیون لیتر مکعب (۱۰۸ میلیاردو ۲۸۸ میلیون لیتر) گاز تحویلی به شرکت ملی گاز ایران تنها ۱۵۸۳۷ میلیون لیتر متر مکعب آن صرف سوزاندن شده است. سؤال این است که: اگر۹۲۴۵۱ میلیون لیتر مکعب گاز باقیمانده صادر شود چه مقدار ارز وارد کشور خواهد شد؟ و چه مقدار آن صرف انرژی سوخت خودروهای کشور قرار گرفته است؟
متأسفانه برای فروش گاز نیز اقدامات جدی صورت نگرفته و از طرفی حوضچه‌های مشترک بسیاری هست که به دلائلی ! در دریای خزر، خلیج فارس و مناطق مرزی نظیر خوزستان توسط رقبا بهره برداری (به غارت! می‌رود) می‌شود‌اما همچنان مسئولان محترم نفت به انجام عملیات لازم بی توجه بوده‌اند. و این یک درد جداگانه است.
اما فروش گاز با رانت‌های مختلف از هر متر مکعب ۵/۱۷ (هفده و نیم) دلار شروع شده است. حال آنکه روسیه گاز خود را به اروپا تا ۲۳۵ دلار فروخته است. اگر بتوانیم گاز را با قیمت مناسبی در بازارهای دنیا بفروشیم، میتوانیم سالانه معادل تقریبی ۱۶ هزار میلیارد تومان (معادل ۹ درصد بودجه کل کشور) ارز وارد کنیم.البته عده‌ای از کارشناسان نفت بر این باورند که برای تولید بیشتر نفت لازم است که به میادین نفتی گاز تزریق شود که در این صورت نمی‌توانیم گاز صادر کنیم.‌اما به نظر می‌رسد بخشی از گاز را نیاز داریم که تزریق کنیم و مقدار زیادی گاز باقی می‌ماند که باید بهینه مدیریت شود.
هزینه مصرف کل بنزین در کشور (مصرف روزانه ۷۱ میلیون لیتر در سه ماهه اول ـ یعنی پیک مصرف ـ که با هزینه تولید هر لیتر ۱۸۰ تومان محاسبه گردد، سالانه به ۴۶۶۴ هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز می‌باشد) معادل فروش ۲۹ درصد گاز خواهد بود که از این مبلغ، ۲۰۷۳ هزار میلیارد تومان آنرا مردم (با خرید لیتری ۱۰۰ تومان) تأمین میکنند و تنها به مبلغ ۲۵۹۱.۵ هزار میلیارد تومان یارانه نیاز می‌باشد.از طرفی آقای حسینی، مخبر کمیسیون انرژی مجلس در مورخه ۲۲ خرداد ۸۶ گفته است:«اگر ۵۰۰ هزار دستگاه تاکسی که در کشور در حال تردد می‌باشند گاز سوز شوند، روزانه ۱۵ میلیون لیتر بنزین صرفه جویی می‌شود».(۹)
حال اگر اکثر خودروهای کشور دو گانه سوز شوند چه مقدار صرفه جویی خواهد شد؟
متأسفانه از کل خودروهای کشور (تاکسی، شخصی، اتوبوس و...) تنها ۲۶۳.۵۳۸ دستگاه تا کنون گاز سوز شده است.(۱۰)
مطلب دیگر اینکه آقای علیرضا بابایی ـ سرپرست شرکت ملی مهندسی و ساختمان نفت ایران ـ در مورخه۱۷ بهمن۸۴ گفته است:
«با سرمایه گذاری ۱۴ میلیارد دلاری در اجرای طرح‌های احداث و توسعه پالایشگاه‌ها و تأسیسات جانبی آن در پنج سال آتی، ظرفیت پالایش کشور به ۲ میلیون و۵۰۰ هزار بشکه در روز افزایش می‌یابد که میزان تولید بنزین از ۱۶ درصد به ۳۵ درصد (از ۴۰ به ۱۴۰ میلیون لیتر در روز) افزایش می‌یابد».(۱۱)
اگر چه می‌دانم برای جبران مافات حداقل ۴ تا ۵ سال وقت لازم است تا چند پالایشگاه و صنایع پائین دستی راه‌اندازی شود‌اما گزارش کار دولت در این دو سال چه بوده است؟ و از طرفی می‌دانم که مجلس محترم و اصولگرا همکاری خوبی نداشته است. زیرا در بحث پیش پا افتاده‌ای نظیر تغییر ساعت بانک‌ها وقت بسیاری را صرف می‌کند و در مقابل دولت کوتاه نمی‌آید، ‌اما همین مجلس با توجه به روند روبه رشد تولید خودرو و افزایش ۶۰ درصدی مصرف سوخت از سال ۸۲ به ۸۴ دولت را مکلف نمی‌کند که به تأسیس پالایشگاه همت بگمارد!
سؤال اینجاست که: بعد از گذشت دو سال هیچگونه افزایش تولید بنزین که اتفاق نیفتاد شاهد این وضعیت نابه سامان نیز هستیم.
مبلغ مورد نظر آقای بابایی حتی کمتر از فروش یک سال گاز خواهد بود. آیا نمی‌ارزید که دولت ۱۴ میلیارد دلار (معادل ۱۳۳۰۰ هزار میلیارد تومان) هزینه می‌کرد که‌امروز شاهد بی نظمی، رشد بی رویه قیمت‌ها و صدها مشکل اجتماعی و‌امنیتی دیگر نمی‌بودیم؟
به جای اینکه رئیس جمهور محترم در سفرها کمکهای آنی کند می‌بایست آن مبالغ را با مدیریت و برنامه ریزی در این‌امور سرمایه گذاری و هزینه کند.
پولهای اندکی (بین ۴۰ تا ۱۰۰ هزارتومان) که از طریق کمیته امداد به مردم داده می‌شود (بعد از سفرهای رئیس جمهور ما) و یا دلالت بعضی از آن در‌ اموری که اولویت ندارد، دردی از مردم را دوا نمی‌کند، ‌اما اگر روی هم ریخته شود، چرخ‌های توسعه به صدا در می‌آید. هم دولت از چالش خارج می‌شود و هم جامعه به سمت آسایش حرکت می‌کند.
اما چند نکته را خدمت وزیر محترم عرض میکنم تا معلوم شود که سهمیه‌بندی بنزین با این نرم غیر کارشناسی بوده است:
۱) در این سهمیه بندی فرق خودروهای ۴،۶و ۸ سیلندر در چیست؟
۲) مناطق گرمسیر (که ناچارند از کولر استفاده کنند حتی در مواقعی که خودرو متوقف است) چه فرقی با مناطق خوش آب و هوا دارد؟
۳) کسی که می‌خواهد از اهواز یا بوشهر برای تابستان خانواده‌اش را به مسافرت شمال یا مشهد مقدس ببرد (که ناچار باید مسیر زیادی را طی کند) با کسی که از راهه‌ای نزدیک به این تفرجگاه‌ها مسافرت می‌کند، چه تفاوتی دارد؟
۴) چه مقدار از بنزین را خودروهای دولتی می‌سوزانند که تاوان آن را مردم باید بدهند؟
۵) وقتی گفته می‌شود «چون بنزین ارزان است آن را قاچاق می‌کنند»، سوال این است که: مبارزه با قاچاق کار کیست؟ و قاچاق کار کیست؟
۶) آیا معقول است که مردم با بشکه‌های ۲۰ لیتری قاچاق بنزین کنند یا افراد و شبکه‌هایی در درون سیستم یا با همکاری سیستم و با تانکر اقدام به قاچاق می‌کنند؟
۷) چرا روی جایگزین بنزین (مصرف گاز) دولت محترم همه توانش را نمی‌گذارد؟ تا از قِبَل آن، مازاد بنزین را بتوانیم صادر کنیم.
۸) در سهمیه بندی بنزین آیا مدیران برای استفاده مشکلی خواهند داشت؟
۹) قول می‌دهم روزانه یک ونیم لیتر بنزین برای خودروهای شخصی میران نه تنها کافی بلکه زیاد هم هست؟
زیرا آنان چند وسیله در اختیار دارند ـ و اگر خیلی باتقوی باشند ـ حد اقل یک وسیله نقلیه به شکل تمام وقت در خدمت آنان خواهد بود.
در پایان دو گونه مقایسه را غلط می‌دانم:
الف) مقایسه شرائط فعلی با زمان جنگ. زیرا همه شرائط و افکار عمومی و صدها پارامتر دیگر در این دو زمان با هم متفاوت است و هر نوع قیاسی، قیاس مع الفارق است.
ب) مقایسه با سایر کشورها که بنزین در آنجاX مقدار است و... نیز غلط است. زیرا برای مقایسه نمی‌توانیم روی یک فاکتور انگشت بگذاریم. اگر می‌خواهیم مقایسه کنیم می‌بایست وضع بیکاری، شغل، در آمد، خانه، ازدواج، بهداشت، بیمه، جاده و... را با هم بنگریم. و برای آن جدولی تهیه کنیم و بعد ببینیم معدل کدام بیشتر خواهد بود.
آقای وزیر! ایران قابلیت‌های بی‌شماری دارد و من در این نامه فقط از زاویه نفت و سوخت با شما صحبت کردم. انشاءالله در آینده قابلیت‌های بی شماردیگری را خطاب به شخص رئیس جمهور محترم مطرح خواهم کرد و باب درد دلی از‌امت حزب الله را باز خواهم کرد.
آخرالامر عرض می‌کنم:
۱) در این سهمیه‌بندی باید تجدید نظر شود و تفاوت‌های گفته شده لحاظ شود.
۲) توجه جدی به جایگزین بنزین (گاز) و دوگانه سوز کردن خودروها. (حداقل تمام وسایل عمومی و خودرو‌های دولتی)
۳) توجه به صنایع پایین دستی و توجه به توسعه پالایشگاهها. به عبارتی اعتبارات لازم را با توجه به جدول اولویت هزینه کنیم.
۴) به مدت یکسال طبق معمول سوختگیری با کارت هوشمند انجام شود و با توجه به آن معلوم شود:
الف) مقدار سوخت خودروهای عمومی چقدر است؟
ب) الف) مقدار سوخت خودروهای دولتی چقدر است؟
ج) الف) مقدار سوخت خودروهای شخصی چقدر است؟
د) در نهایت مقدار قاچاق! و حیف ومیل آن نیز معلوم خواهد شد.
آنوقت به یک اطلاعات جامع خواهیم رسید که می‌تواند مبنای محاسبه باشد.
باور بفرمایید در نظام جمهوری اسلامی هر کس بداند از خودش توانمندتر و شایسته‌تر وجود دارد اما شرایط را برای حضور او فراهم نکند تصدی او مشروعیت ندارد و روز قیامت مورد باز خواست سنگینی قرار خواهد گرفت. دنیا بهترین مکان برای جبران است.
والسلام
مسلم سلیمانی

منابع:
۱- مرکز آمار ایران، ردیف۱۳-۲۲
۲- مرکز آمار ایران، ردیف۱۴-۲۲
۳- مرکز آمار ایران، ردیف۱۹-۲۲
۴- مرکز آمار ایران، ردیف۸-۶
۵- مرکز آمار ایران، ردیف۵-۶
۶- مرکز آمار ایران، ردیف۳-۶
۷- مرکز آمار ایران، ردیف۲-۶
۸- مرکز آمار ایران، ردیف۱-۶
۹- سایت ایسکانیوز
۱۰-سایت شرکت بهینه سازی مصرف سوخت ـ شرکت ملی نفت ایران
۱۱- سایت آفتاب