اقتصاد غیر رسمی: چارچوبی برای تحلیل مساله شغل های کاذب

مساله اقتصاد غیر رسمی همواره از مسایلی بوده که در سالهای اخیر نه تنها در ایران بلکه در سطح بین المللی ذهن کارشناسان را به خود مشغول داشته است. در روزهای گذشته یکی از مقامات مسوول اظهار نظری در باب شغل های کاذ ب نمود که باعث شد تا برخی از دوستان به بررسی ابعاد مساله بپردازند. فارغ از اینکه اظهار نظر صورت گرفته و نقد بر آن تا چه اندازه میتواند محل مناقشه باشد بد ندیدم که برای روشن تر شدن موضوع به معرفی برخی از واژه های اقتصادی برای خوانندگان محترم بپردازم تا چارچوب تحلیلی بهتری را در اختیار داشته باشند. هر چند که لازم است بر این نکته تاکید بنمایم که بدلیل نو بودن موضوع ، امکان خدشه به برخی از نکاتی که ذکر میکنم وجود دارد ولی در جای خود مبحث جالب و قابل تاملی است.
حتما همه ما در خیابان و کوچه و بازار ، کسانی که بدون مجوز دولتی دستفروشی میکنند را مشاهده کرده ایم و احتمالا از آنها خرید نیز نموده ایم . به نظر شما چه تفاوتی میان این شخص و یک مغازه دار وجود دارد؟ مشخص است . کسی که مغازه دار است ، هم حق بیمه پرداخت میکند و هم مالیات میدهد ولی یک دستفروش تنها میفروشد و هیچیک از هزینه های ذکر شده (غیر از رسیک ماموران شهرداری که موضوع بحث ما نیست ) را ندارد. طبعا هم دستفروش و هم مغازه دار ، هردو خدمات میدهند و ارزش افزوده ایجاد مینمایند ولی خدمت ارایه شده توسط دستفروش در حسابهای ملی ثبت و ضبط نمیگردد.
این مساله در مورد مسافرکش ها هم تا حدی مصداق دارد . کسانی که بدون مجوز دولتی اقدام به حمل و نقل بار و یا مسافر مینمایند در واقع ارایه خدمت میکنند ولی این ارایه خدمت در جایی ثبت نمیشود.
مثال دیگر حمل و نقل کالای قاچاق در کشور میباشد. کسانی که کالایی را از خارج کشور وارد کشور میکنند در واقع در حال ارایه کالا و خدمت به بخشی از جامعه هستند ولی بدلیل غیر قانونی بودن فعالیت آنها، فعالیت این گروه در جایی ثبت نمیشود.
ما در ادبیات علم اقتصاد چند مفهوم داریم که بررسی هریک از آنها بی مناسبت نیست.
۱) اولین مفهوم ، مفهوم اقتصاد غیر رسمی(informal economy ) است. معمولا اقتصاد غیر رسمی به فعالیت بخشی فعالیت عاملان اقتصادی گفته میشود که ارزش افزوده فعالیت شان در هیچ حسابی وارد نمی شود . به عنوان مثال فعالیت قاچاق (به عنوان یک فعالیت غیر قانونی ) و خدمات واکسی ها و یا مسافر کش ها (به عنوان یک فعالیت نه لزوما غیر قانونی-با کمی اغماض ) جزو این دسته حساب میشود.
۲) مفهوم دیگر ، مفهوم بخش غیر رسمیinformal sector) ) میباشد . بخش غیر رسمی در واقع زیر مجموعه ای از اقتصاد غیر رسمی و کو چکتر از آن است. مانند فعالیت کسانی که در خیابان واکس میزنند.
۳) مفاهیی مانند اقتصاد موازی( (parallel economy، اقتصاد گزارش نشده، اقتصاد غیر قابل مشاهده ، اقتصاد سایه ای همگی جزو مفاهیمی هستند که تقریبا مترادف با اقتصاد غیر رسمی میباشند و در ادبیات این حوزه کاربرد دارند.
۴) کتابی تحت عنوان اقتصاد غیر رسمی در سالهای اخیر ترجمه شده که حاوی نکات جالبی نیز هست. توماس (نویسنده این کتاب) اقتصاد غیر رسمی را به چند دسته تقسیم بندی نموده است:
▪ بخش غیر رسمی
▪ بخش خانوار:
شامل خدمات زنان خانه دار و امثال آن (با توضیحاتی که در کتابهای اقتصاد کلان هست)
▪ بخش غیر منظم :
شامل مواردی است که ماهیتا قانونی هستند ولی افراد در راستای حداکثر نمودن منافع خود فعالیت را بصورت غیر قانونی انجام میدهند. مثلا ورود بنزین به کشور از مرزهای در نظر گرفته شده قانونی است اما ممکن است که کسانی بصورت غیر قانونی از نقاطی دیگر وارد کشور کنند . فعالیت این افراد در بخش غیر منظم تعریف شده است.
▪ بخش غیر قانونی:
مانند قاچاق مواد مخدر
۵) تا آنجا که اطلاع دارم نظام حسابهای ملی سال ۱۹۹۳ ، اقتصاد غیر رسمی را به دودسته تقسیم بندی نموده است:
▪ تولید غیر قانونی :
در مورد تولیداتی که در کشورها ماهیتا غیر قانونی هستند مانند تولید مشروبات الکلی در ایران
▪ تولید پنهان:
شامل مواردی است که در آن فعالیت ماهیتا قانونی است ولی تولید بدلایلی مانند فرار از مالیات و پرداخت بیمه و ... بصورت غیر قانونی انجام میشود.
۶) ممکن است کسانی سوال کنند که بخش و یا اقتصاد غیر رسمی چگونه قابل محاسبه است؟ واقعیت آن است که در سطح بین الملل و در ایران تلاش هایی در این مورد انجام شده مثلا این کار و این کارتلاش هایی (شاید مقدمانی) در این زمینه هستند.
۷) چرا اقتصاد غیر رسمی در جامعه گسترش میابد؟ معمولا در پاسخ به این سوال عواملی مانند ناامنی های شغلی، تورم های بالا که باعث کاهش سرمایه گذاری میشود، مالیات بالا ، عدم حمایت های دولتی در کشورهای در حال توسعه از بخش خصوصی و امثالهم همگی از عواملی هستند که باعث گسترش اقتصاد و بخش غیر رسمی در جامعه میشوند.

http://www.kelkesina.blogfa.com
نوشته شده توسط مهدی ایجی