سمی با قدرت کشندگی بسیار

تاکنون هفت مورد همه‌گیری وبا در جهان اتفاق افتاده است که یکی از آن موارد هم همه‌گیری وبا در ایران در ویبریوکلرا دههٔ ۴۰ تاکنون بیش از ۱۵۰ نوع در دنیا شناخته شده است که گونه‌های متنوع بیماری را نشان می‌دهد.
پس از همه‌گیری‌های سال‌های ۱۹۹۲ و ۱۹۹۳ مشخص شد که نوعی ویبریوکلرای سم‌زا سبب همه‌گیری‌های شدید می‌شود. بیماری در فصل گرما و هنگامی‌که درجه حرارت آب از ۲۰ درجهٔ سانتی‌گراد بیشتر می‌شود، افزایش می‌یابد. در شرایط همه‌گیری، امکان ابتلای کودکان بالای دوسال بیش از بزرگسالان است و کودکان زیر دو سال به‌دلیل مصونیت شیرمادر از این بیماری در امان هستند.
از سال‌های ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۳ نوع وبای امگابا در کشور ما شایع بوه و متأسفانه در سال جاری وبای ایناوا شیوع پیدا کرده این نوع همه‌گیر برای متخصصان و پزشکان تعجب‌آور به‌نظر می‌رسد.
با ورود دو تن از پاکستانی‌های مبتلا به ایناوا این بیماری در قم و کرج شایع شد. پزشکان در حال بررسی دربارهٔ این مسئله هستند که چه اتفاقی سبب بروز این نوع وبا در کشور شده است: علل محیطی، منطقه‌ای یا پنهان بودن بیماری در کشورمان. در حالی‌که مرکز بهداشت استان قم خبر فوت سه تن بر اثر وبا را تکذیب کرده است، منابع رسمی وزارت بهداشت و درمان ضمن تأیید مرگ‌ومیر بر اثر وبا، از گسترش این بیماری در نقاط مختلف کشور و اقدامات متعدد این وزارتخانه برای مقابله با آن خبر می‌دهند.
دکتر محمود سروش، رئیس ادارهٔ بیماری‌های منتقله از آب و موادغذائی وزارت بهداشت، در این‌باره می‌گوید: ”آزمایش روی آب و سبزیجات در قم نشان داده که سبزی آلوده به میکرب باعث همه‌گیر شدن این بیماری شده است. در کرج نیز بررسی‌ها نشان می‌دهد که سبزیجات از عوامل هسته‌ای در بروز و شیوع میکرب این بیماری بوده‌اند. تا پیش از این، آب را عامل هسته‌ای وبا می‌دانستیم. در سیستان و بلوچستان به محض بروز بیماری منبع آلودگی را پیدا می‌کردیم و به مبارزه با میکرب می‌پرداختیم. لولهٔ شکسته یا آب منابع آلوده نوع اگابا را ایجاد می‌کند. اما نوع جدید ایناوا در هر کسی به‌علت خاصی بروز پیدا می‌کند. یک‌نفر با کاهو و دیگری از طریق سبزیجات آلوده مبتلا می‌شود. تا این ۱۰۵ مورد اینابا داشته‌ایم. فقط در بوشهر یک مورد کودک مبتلا به اگابا بوده است.“
دکتر سروش دربارهٔ وبای ایناوا توضیح می‌دهد: ”این بیماری به‌صورت تک‌گیر ولی دونده است و موجب کم‌آبی بدن می‌شود. در ۹۴ مورد وبای اگابا سال گذشته یک مورد مرگ داشتیم. اما امسال با ۱۰۵ مورد بیماری، سه مورد مرگ داشته‌ایم که در قم، کرج و همدان اتفاق افتاده‌اند. طبق بررسی‌هائی که در دنیا انجام شده این نوع وبا مرگ‌ومیر بیشتری دارد. که البته اگر مردم به توصیه‌های پزشکان و کارشناسان توجه کنند این اتفاق نخواهد افتاد. و اگر به توصیه‌های ما توجه شود، هیچ‌کس حتی وبای نوع کلاسیک بنگالی که خطرناک‌ترین نوع آن است را هم نخواهد گرفت. بیماری ترس ندارد. آگاهی مهم‌ترین سد دفاعی در برابر هر نوع بیماری است.“
وی شست‌وشوی دست‌ها قبل و بعد از دستشوئی رفتن را یکی از راه‌های بااهمیت و ساده برای مقابله با وبا می‌داند و اضافه می‌کند: اگر کسی دست‌هایش را بعد از توالت رفتن نشوید و با دست مرطوب با کسی دست بدهد احتمال انتقال میکرب‌های انگلی موجود در دستگاه گوارش او به افراد دیگر افزایش پیدا می‌کند. شست‌وشوی دست‌ها قبل و بعد از غذا خوردن هم باید به‌صورت یک عادت درآید. میوه‌ها باید به دقت شسته شوند ولی سبزیجات به‌دلیل حساسیتی که دارند باید با دقت بیشتری پاک شوند. استفاده از دستکش موقع پاک‌کردن و شست‌وشوی سبزیجات به ایمنی در مقابل نفوذ میکرب به بدن کمک می‌کند.
مهندس محمدجواد دست‌آموز، رئیس ادارهٔ بهداشت آب و فاضلاب، و معاون شیمیائی مرکز سلامت کار وزارت بهداشت، در این‌باره می‌گوید: ”وبا بیماری‌ای است که وقتی در جامعه شایع می‌شود مقابله با آن فعالیتی فرابخشی را می‌طلبد. فقط وزارت بهداشت ملزم به اجراء وظایف نیست. خیلی از ارگان‌ها هستند که باید دست‌به‌دست هم بدهند و برنامهٔ فراگیری را دنبال کنند. در شرایط محیطی هر نوع اتفاقی می‌افتد و منجر به انتقال عوامل بیماری به فرد سالم می‌شود. اگر هر کسی بهداشت فردی، موادغذائی و اجتماعی را رعایت کند، می‌تواند به بهترین نحو مانع از شیوع بیماری شود.
عوامل بیماری در مدفوع فرد هست و می‌تواند از این طریق انتقال پیدا کند. اگر فرد مبتلا به ظروف یا وسایلی دست بزند، فرد سالم هم با دست زدن به این وسایل و زدن دست به غذا و یا دهان خود میکرب را به بدن خود انتقال می‌دهد.
همچنین خوردن آب مشکوک یا موادغذائی‌ای خوب شسته نشده باشند، امکان ابتلا به بیماری را افزایش می‌دهد. شنا در استخرهای آلوده هم یکی دیگر از راه‌های انتقال بیماری است، زیرا میکرب وبا خیلی سریع به بدن انتقال پیدا می‌کند و احتمال وجود آن در هر استخری هست. میزان کلر موجود در آب استخر قدرت لازم برای مقابله با این میکرب را ندارد.“
وی در مورد سالم بودن آب آشامیدنی می‌گوید: ”آب شبکه‌های آشامیدنی تحت نظارت مأموران سازمان آب قرار دارد و مردم می‌توانند با خیال راحت از آن استفاده کنند ولی اگر در منطقه‌ای به‌طور تصادفی شکستگی لوله رخ بدهد، امکان آلودگی آب وجود دارد که البته این موارد مقطعی است. اصل بر این است که آب آشامیدنی لوله‌کشی را بهداشتی محسوب کنیم و آب‌های پارک‌ها، مخزن‌های آب، چشمه‌ها و منابعی را که آب راکد در آنها مانده غیربهداشتی بدانیم. متأسفانه این فرهنگ بین مردم نهادینه نشده و حتی گاهی افراد از جاهائی که تابلوی ”آب آشامیدنی نیست“ وجود دارد، آب می‌خورند. در طول این مدت بارها از طریق رسانه‌ها به مردم تذکر داده‌ایم که تا وقتی بحث بیماری مطرح است از خوردن سبزی، سالاد و کاهو در اماکنی که از شیوهٔ تهیه و آماده‌سازی مواد اطلاعی ندارند، اجتناب کنند.“
دست‌آموز در بخشی از صحبت‌هایش اشاره می‌کند: ”انتقال وبا از طریق آب و غذا به‌طور مستقیم صورت می‌گیرد و آشنائی مردم با میکرب بیماری‌زا، راه‌های انتقال آن، روش‌های پیشگیری و درمان از مسائلی است که به آنها در مقابله با این بیماری کمک می‌کند. کنترل دقیق آب، نظارت بر موادغذائی، آموزش لازم به کسانی که در امر تهیه و توزیع موادغذائی هستند و کنترل نهائی از سوی مسئولان ناظر در وزارت بهداشت از راهکارهای مؤثر در پیشگیری از وبا و نیز درمان آن هستند.
کسی‌که در یک مرکز تهیهٔ موادغذائی اشتغال دارد باید کارت معاینهٔ بهداشتی داشته باشد. این کارت به افرادی داده می‌شود که کاملاً مورد معاینات پزشکی قرار گرفته و از نظر سلامت بدنی تأیید شده باشد.“
معاون شیمیائی مرکز سلامت کار وزارت بهداشت دربارهٔ تولیدکنندگان موادغذائی می‌گوید: ”تولیدکننده‌های موادغذائی و دست‌اندرکاران صنایع غذائی هم مشمول این مورد می‌شوند. در کارخانه‌ها نیز کارگرها و کارفرمایان باید مسائل بهداشتی را رعایت کنند.تأکید ما هم بیشتر بر مواد غذائی‌ای است که بدون حرارت فرآوری می‌شوند. زیرا موادی که طی مراحل تهیه حرارت داده می‌شوند، مثل رب گوجه‌فرنگی، طبعاً عاری از هرگونه میکربی هستند. بنابراین، تولید موادخام و عرضهٔ آن در کنسروسازی‌ها باید با نهایت دقت و طبق اصول بهداشتی انجام گیرد.“
دست‌آموز در توضیح وضعیت مزارعی که از آب فاضلاب‌های خام آبیاری می‌شوند، می‌گوید: ”خیلی از نقاط هست، در حاشیهٔ شهرها در قم، در جنوب تهران، و اسلام‌شهر تعدادی از کشتزارها با آب فاضلاب خام آبیاری می‌شوند. موادمختلف بیماری‌زا و مبکربی در این فاضلاب‌ها وجود دارد که روانهٔ زمین کشاورزی می‌شود. مواد شیمیائی، فلزات سنگین و سموم هم در این فاضلاب‌ها هست که بسیار خطرساز است. وقتی این مواد وارد زمین می‌شود تخم‌های پاتوژن انگل‌ها و مواد بیماری‌زا روی سطح سبزی‌ها می‌چسبد. اگر این محصولات در فاصلهٔ زمانی کوتاه مصرف شود، مسلماً فرد را بیمار می‌کند. بنابراین باید شست‌وشو به‌درستی و با دقت انجام بگیرد تا تخم انگل‌ها از سطح سبزی‌جات جدا شود. عوامل بیماری‌زا وارد بافت گیاه نمی‌شوند و فقط روی سطح آن می‌مانند اما سموم، مواد شیمیائی و فلزات سنگین که از فاضلاب‌ها روانهٔ زمین یا مزرعهٔ سبزی‌کاری می‌شوند، به ریشهٔ گیاه می‌رسند. سبزی‌هائی که از این طریق آلودگی شیمیائی داشته باشند اگر مصرف شوند این آلودگی‌ها در بدن انسان می‌مانند و وقتی وجود آنها به‌حد قابل ملاحظه‌ای برسد علائم بالینی بیماری بروز پیدا می‌کند که اغلب بیماری‌های خطرناکی را موجب می‌شود. مصرف آب فاضلاب خام برای سبزی‌ یا هر نوع کشتی مورد تأیید ما نیست. البته بعضی از موادغذائی مثل گندم مشکلی ایجاد نمی‌کنند. ولی سبزی‌ها حساسیت بیشتری دارند. اگر تحت شرایط خاصی، تصفیه‌های لازم روی آن انجام گیرد و ضوابط بهداشتی و ضوابط محیط زیست رعایت شود، می‌توان از آب‌ فاضلاب تصفیه شده برای کشت محصولات درختی استفاده کرد. ولی حت با وجود تصفیه هم نمی‌شود آب فاضلاب خام را برای آبیاری صیفی‌کاری استفاده کرد.“
رئیس ادارهٔ بهداشت آب و فاضلاب در پایان صحبت‌هایش می‌افزاید: ”در واقع وزارت بهداشت باید پس از اطلاع و بررسی، این مسائل را به وزارت کشاورزی اطلاع بدهد. محیط زیست، که متولی سالم‌سازی فاضلاب‌ها و تصفیهٔ آنهاست، باید از رها کردن فاضلاب در مزارع صیفی‌کاری جلوگیری کند. همکاری مداومی بین سازمان‌ها لازم است تا این‌گونه اقدامات زیانبار و غیربهداشتی مورد پیگرد و نظارت قرار بگیرند. یک زمین و یک نفر یا یک هکتار و دو هکتار مزرعه نیست که بشود به‌راحتی سرکشی کرد. این مسئلهٔ ملی باید مورد نظارت چند وزارتخانه و نهاد مرتبط قرار بگیرد. ما سال‌هاست برنامه‌هائی را برای حل این معضل عنوان کرده‌ایم و راهکارهائی ارائه داده‌ایم. ولی هنوز به نتیجهٔ مطلوب نرسیده‌ایم. راهش این است که این مسئله را معضلی ملی و مرتبط به همهٔ مردم بدانیم. مقامات بلندپایهٔ کشور باید با مدیریت و سیاست‌گذاری در این زمینه ما را یاری کنند تا بتوانیم برنامه‌های خود را اجراء کنیم.“
وی در پاسخ به این‌که آیا مورد خاصی هم که فاضلابی با ضایعات شیمیائی روی زمین‌های کشاورزی رها شده باشد، می‌گوید: ”در نهر فیروزآباد، ضایعات شیمیائی تعداد کثیری کارخانه و کارگاه تولیدکنندهٔ فلزات سنگین، موادشیمیائی و آزمایشی بیمارستان‌های مختلف وارد میظشود. کارگاه‌های صنعتی، فرزکاری، رنگ‌کاری، دباغی و... به مقدار زیادی مواد شیمیائی در خود دارند که طبعاً در صورتی‌که فاضلاب آنها وارد مزارع شود، مشکلاتی را ایجاد می‌کند. در مرحلهٔ اول باید این فاضلاب‌ها تصفیه شوند و دیگر این‌که صاحبان مزارع و کشاورزان از این آب‌ها استفاده نکنند.“
معاون مدیریت بیماری‌های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در مورد اپیدمی وبا در شهرها و روستاها به مردم هشدار می‌دهد و اضافه می‌کند: ”صددرصد مناطق روستائی دارای آب آشامیدنی سالم نیستند و نوشیدن آب چشمه‌ها یا پارک‌هائی که تابلوی ”آب آشامیدنی نیست“ در آنجا نصب شده احتمال شیوع بیماری را دوچندان می‌کند.“
دکتر زهرائی همچنین تأکید می‌کند: ”مردم باید در صورت ابتلا به اسهال از خوددرمانی بپرهیزید و حتماً به پزشک مراجعه کنند. به‌نظر می‌رسد گرم کردن غذای سرد برای از بین بردن میکرب و اجتناب از خوردن موادی که در تماس مستقیم حشرات موذی مثل مگس هستند، از موارد ضروری برای حفظ سلامتی به شمار می‌رود.“
دکتر علیرضا اسماعیل‌زاده، مدیر پیشگیری و مبارزه با بیماری‌های مرکز بهداشت قم، وبا را از ترسناک‌ترین و باسابقه‌ترین اپیدمی‌های دنیا می‌داند و اضافه می‌کند: ”به‌دلیل قدرت بالای ابتلا و مرگ و میر زیاد، این بیماری هنوز از نگرانی‌های عمدهٔ بهداشتی عمومی و تهدیدی جدی و بین‌المللی به شمار می‌رود. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که گروه خونی O بیش از دیگران و گروه خونی AB کمتر از بقیه در معرض خطر این بیماری هستند. در حال حاضر بررسی‌ها نشان می‌دهد که قم منشأ انتقال و سرایت این بیماری به نقاط دیگر کشور بوده است. این استان به‌دلیل دسترسی نداشتن به منابع آب کافی و تردد جغرافیائی، زمینهٔ پخش بیماری‌های روده‌ای را دارد. از مهم‌ترین عوامل شیوع بیماری در قم، مهاجرت اتباع بیگانه به آن است.“
طبق اظهارات دکتر علیرضا اسماعیل‌زاده ۹۰ درصد بیماران علائم بالینی نداشته یا اسهال خفیفی داشته‌اند که پس از یک دورهٔ ۱۲ ساعته تا ۶ روزه و معمولاً یک تا دو روزه بیماری با آغاز اسهال آبکی سریع و بدون درد و دل‌پیچه که به سرعت حجیم شده و غالباً نیز با کمی استفراغ همراه بوده، شروع شده است.
در مراحل بعدی بیماری، ضعف، فقدان نبض، گود رفتن چشم‌ها، چروک شدن پوست، خواب‌آلودگی و کما به تدریج در فرد بروز پیدا می‌کنند.
این مقام مسئول در مرکز بهداشت قم درمان وبا را با جایگزینی سریع و مکفی مایعات میسر می‌داند و اضافه می‌کند: ”اگر مایعات به حد کفایت از طریق سرم به بدن فرد برسد، میزان مرگ‌ومیر معمولاً کمتر از یک درصد خواهد بود.“
دکتر محمدمهدی گویا رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های وزارت بهداشت، نیز از قدرت کشندگی این نوع وبا اظهار نگرانی می‌کند و می‌گوید: ”قدرت سرایت بیماری خیلی شدید نیست ولی اگر کسی برای درمان دیر اقدام کند ممکن است جان خود را از دست بدهد.“

منبع : مجله بهکام