انقلابی های آرام

تاکنون مطالب بسیاری درباره امکانات و توانایی های چیپ های حافظه فلش (Flash Memory) نگاشته شده است که بدون شک بسیاری از آنها را خوانده اید. در این نوشتار سعی داریم گذری کوتاه بر نوع نگاه تکنولوژی حافظه های غیرفرار (Non-Volatile) داشته باشیم و به درون جامعه نقبی بزنیم و ببینیم که این چیپ های فلش به عنوان نماینده تام الاختیار حافظه های غیرفرار چه جایگاهی در میان مصرف کنندگان دارند. چنانچه فرصت داشته باشیم ، قدری نیز درباره آینده این موجودات سخن خواهیم گفت.
● حافظه های غیرفرار
خیلی خلاصه بگویم که هر نوع حافظه ای که برای نگهداری داده ها نیازمند پشتیبانی انرژیک نباشد در دسته حافظه های غیرفرار قرار می گیرد. قطعات حافظه DRAM مورد استفاده در کامپیوترها به عنوان قطعات حافظه موقت (RAM) شناخته شده ترین نوع حافظه های فرار (Volatile Memory) قلمداد شده و چیپ های حافظه فلش نیز در زمین حافظه های غیرفرار معروف ترین است، البته تا حالا!
دیسک های CD و DVD، هارددیسک ها، کاغذ و نوار مغناطیسی در دسته غیرفرارها قرار می گیرند، چرا که برای نگهداری داده ها نیازی به انرژی پشتیبان ندارند. در یک دسته بندی دقیق تر می توانیم عنوان الکترومغناطیسی را نیز به تعریف بالا بیفزاییم تا از شر کاغذ و دیسک های دیگر خلاص شویم. حافظه های فلش از دسته حافظه های غیرفراری هستند که در آنها اطلاعات به صورت الکتریکی نگاشته، خوانده و نگهداری می شوند. سبکی وزن، کوچکی حجم، سرعت تبادل قابل توجه داده ها، سرعت فوق العاده دسترسی به داده ها، مقاومت خوب در برابر ضربه و میدان های مغناطیسی و سرعت توسعه دانش مربوط به این چیپ ها باعث شده که این موجودات کوچک بسیاری از حوزه ها را با سرعتی خیره کننده در نوردند و درکمتر از یک دهه چنان جایگاهی بیابند که نه تنها در توان هیچ یک از منابع ذخیره سازی فرار و حتی غیرفرار نیست بلکه در تخیلات جد و آباء ایشان نیز نمی گنجید. در ادامه خواهیم گفت که این جناب فلش چه کرده است که درباره آن این چنین سخن می گوییم.
● درباره فلش ها
می گویم فلش ها و نه فلش، بدان علت که دوگونه فلش با نام های NAND و NOR در جهان قابل تولید هستند و هر دو نیز توسط دانشمندی ژاپنی از اهالی Toshiba معرفی شده اند. این دو گونه فلش در دو حوزه متفاوت وارد می شوند، هرچند نزدیکی محدودی بین آنها وجود دارد، اما جمع این دو بسیاری از امور ذخیره سازی را به خوبی پوشش می دهد. به گوشی موبایل خود نگاه کنید. در تولید این گوشی ها و به عنوان حافظه موقتی خبری از حافظه های DRAM نیست، بلکه از گونه NOR حافظه های فلش به عنوان حافظه موقت استفاده شده است. در همین گوشی ها امکان استفاده از کارت های حافظه مانند Micro SD یا MMC مهیا شده که براساس گونه NAND حافظه های فلش تولید شده است. اگر درس مدار منطقی و کتاب جناب مانو را پاس کرده باشید به خوبی اصطلاح NAND و NOR را به یاد خواهید آورد و شاید تعجب کرده باشید که چگونه می شود فقط با یک نوع ترانزیستور این غوغا برپا شده باشد!
گونه NOR حافظه های فلش براساس شیوه آدرس دهی الکتریکی فعالیت کرده و امکان دسترسی تصادفی به داده ها همانند حافظه های DRAM را شبیه سازی می کند. به همین علت از آنها در سیستم های قابل حمل به عنوان جایگزین حافظه های موقت با دسترسی تصادفی (RAM) استفاده می شود با این تفاوت که امکان نگهداری داده پس از قطع جریان الکتریکی نیز مهیاست.
NAND به عنوان گونه دیگر حافظه های فلش براساس شیوه آدرس دهی مکانیکی عمل می کند و امکان دسترسی ترتیبی به داده ها همانند هارددیسک ها را فراهم می سازد. تمامی کارت های حافظه اعم از SD، MMC، Memory Stick، xD Picture، Compact Flash، قطعات حافظه های فلش USB و دیسک های جدید SSD تماماً براساس چیپ های فلش NAND ساخته می شوند. نوع دسترسی ترتیبی و امکان ذخیره سازی هارددیسک مانند است که جایگاه عجیب و غریبی به این چیپ ها اعطا کرده است. در ادامه بدین موضوع می پردازیم.
● و اما IBM
اینکه ماجرا چه ربطی به این غول بی شاخ و دم دارد از اینجا آغاز می شود که IBM در سال های پایانی دهه نود میلادی موجودی یک اینچی به نام Microdrive را وارد بازار کرد. این موجود از لحاظ جسمی هم اندازه، اما پرظرفیت تر از کارت های حافظه CF، در سال ۱۹۹۴ توسط SanDisk معرفی شده بود. کارت های حافظه Microdrive از یک هارددیسک یک اینچی تشکیل شده بودند و مزیت های فراوانی بر گونه های نوبرانه و تست نشده کارت های حافظه فلش مانند CF داشتند. وجود این موجود ذخیره ساز تغییرات جالبی در نوع محصولات بازار پدید آورد. در واقع امکان داشتن دستگاهی که اطلاعات آن قابل استفاده در حین حمل باشد تحقق یک رویا بود! دستگاه های پخش موسیقی Apple iPod mini، Creative MuVo، تلفن های هوشمند hp و گوشی های تلفن همراه Nokia N۹۱ از این حافظه استفاده می کنند. هرچند ظرفیت این قطعه به ۱۲ گیگابایت محدود است که حافظه های جدید فلش چند وقتی است که آن را پشت سر گذاشته اند.
به بیان دیگر در سال جاری کمتر دستگاهی خواهید دید که از Microdrive استفاده کند. هرچند استفاده از این نوع ذخیره سازی مشکل چیپ های فلش را ندارد و امکان اتلاف داده در حین ثبت نیست، اما تبعیت از مشکلات ذاتی هارددیسک ها باعث شده که چیپ های فلش جایگزین این قطعات شوند.
نکته اینجاست که هارددیسک های یک اینچی Microdrive باب جدیدی در همراهی و تبادل داده ها گشود و حافظه های فلش نیز همان راه را با سرعت و کیفیتی دیگر ادامه می دهند.
● و اما فلش ها
حرکتی که فلش ها آغاز کردند در همان مسیری است که IBM ترسیم کرده است، اما کیفیت این حرکت تفاوت های فراوانی با حرکت آغازین دارد. اگر IBM و امثالهم، امکان حمل داده ها و اطلاعات محدود را در اختیار بشر قرار دادند، حافظه های فلش به گونه ای وارد زندگی بشر شده اند که زندگی بدون اطلاعات قابل تصور نباشد. به اطراف خود نگاه کنید، در اغلب گوشی های تلفن همراه، پخش کننده های موسیقی و فیلم، حافظه های قابل حمل USB، دوربین های عکاسی دیجیتال، خودروهای جدید، یخچال های دیجیتال، تلفن های رومیزی دیجیتال و خلاصه هرجا که تفکر دیجیتالی وارد شده، بدون شک ردپایی از چیپ های فلش وجود دارد.
فلش ها تمامی شؤونات زندگی بشر را تحت تاثیر خود قرار داده اند. نکته جالب این است که این حضور چندان به چشم نمی آید. به همین دلیل عنوان انقلابی های آرام را انتخاب کردم، انقلابی به این دلیل که زندگی را شکلی دیگر داده که بدون آن قابل تحمل نیست، و آرام از آن رو که تمامی این جنبش ها را به سهولت و نه در یک برهه کوتاه که در طی یک دهه هدایت کرده است.
فلش ها یکی از پایه های اصلی و اساسی جامعه های اطلاعات محور هستند. هرچند ارائه کنندگان این تئوری چندان با این رأی موافق نباشند، اما اگر نبودند امثال چیپ های فلش، بستر نزدیکی به تحقق رؤیای جامعه اطلاعات محور را، بدین معنا که تولید، تبادل و استفاده از اطلاعات این گونه شایع شود، فراهم ساخته اند.
همواره دوران های گذار از انسان مهاجر به انسان کشاورز و از انسان کشاور به انسان صنعت کار با بحران همراه بوده است. جالب است که بحران به وجود آمده در دوران گذار از سده صنعت محور به هزاره اطلاعات محور چنان خاموش است که انگار بحرانی نیست و شاید این را بتوان بر گردن امثال فلش ها انداخت.
● در کنار انسان ها
فلش ها همواره در کنار انسان ها هستند و تغییر کوچکی در زندگی داده اند که اثرات آن در آینده ای محتوم مشخص خواهد شد. فلش ها فعل می کنند را به می شوند تبدیل کرده اند. به بیانی دیگر اگر قرار بود که رفتار روزانه دانشمندان یا گفتگوهای دانشمند یا فرهیخته ای ثبت شود، انسان ها باید تمامی جزئیات را پیگیری کرده و ثبت می کردند. اما فلش ها بستری را فراهم ساخته اند که بسیاری از این اتفاقات در آن ثبت می شوند.
امروزه حجم اطلاعات بالا رفته و فلش ها همراه انسان ها شده اند. در واقع فلش ها پافراتر نهاده و از همراه گذشته اند. با کمی احتیاط در این اتمسفر و به ضرس قاطع در آینده، فلش ها را جزئی از خود خواهیم دانست. چیپ های فلش هم اکنون به عنوان حافظه دیگر انسان قلمداد می شوند.
فلش ها زحمت یادآوری را از دوش انسان ها برداشته اند چرا که طبیعی است که در این وانفسای اطلاعات و بگیر و ببند های سریع، انسان وا بماند. این حافظه های جانبی غیرفرار هستند که بدون آب و غذا از یک سگ هم بهتر پارس می کنند؛ دم تکان می دهند و بازهم مسؤولیت های جدیدتری برعهده خواهند گرفت!
فلش ها چند خصیصه جالب دارند که آنها را محبوب انسانها می کند:
▪ اول اینکه بی جیره و مواجب هستند.
▪ دوم اینکه قابلیت همراهی با تغییر اطلاعات را داشته و همانند دیسک های CD یا DVD خشک و بی روح نیستند.
▪ سوم اینکه به راحتی حمل می شوند.
▪ چهارم اینکه شرایط دسترسی به نیازهای فرافکنانه انسان مانند موسیقی، فیلم، کتاب دیجیتال، ارتباط و غیره را فراهم می سازند.
▪ پنجم اینکه برون گرا هستند بدین معنا که می توانید اطلاعات خود را بدون مشکل و نگرانی یک نوع به انواع دیگر منتقل کنید.
▪ ششم اینکه سازگار هستند بدین صورت که شکل آنها درحال رنگ باختن است و مبدل ها وکابل های متفاوت امکان استفاده از انواع مختلف را فراهم ساخته اند. در این صورت می توان گفت که مهم نیست از چه نوع حافظه فلشی استفاده می کنید، مهم این است که فلش را به عنوان همراه انتخاب کرده اید.
● تکنولوژی هدف دار
در این نوشتار نه مروج تئوری توطئه هستم و نه دوست دارم از فلش ها غول بی شاخ و دومی بسازم که آن سرش ناپیداست اما تکنولوژی حافظه های غیرفرار هر از چند گاهی افسار از دست صاحب خود می رباید و به بیانی علمی تکنولوژی هدف داری هستند. فلش ها جذاب هستند و سودی سرشاری نصیب تولیدکننده می کنند. ببینید چه شده که غول سازنده هارددیسک Seagate به صرافت ایجاد بخش طراحی و تولید حافظه های SSD افتاده است! فلش ها هدف دار هستند بدین معنا که تولیدات نوع بشر را حمل کرده ودسترسی به  آنها را ممکن می سازند. هدف داری تکنولوژی حافظه های غیرفرار مانند دیگر محصولات تکنولوی اطلاعات است که زمینه های فکری بشر را تغییر می دهند، چرا که برخلاف دیگر تکنولوژی ها اطلاعات را مدیریت می کنند.
● و اما بعد...
شاید عجیب باشد که چرا در این بخش به پیامدهای این تکنولوژی در جامعه و نسبت آن با انسان سخن گفتیم. به زعم ما نمی توان صنعت خود را با این تکنولوژی ها عجین کرد و به پیامدها فکر نکرد. این نوع تکنولوژی ها هم آسان کننده هستند و هم هدایت کننده و مخاطب این نوع محصولات باید بداند که کارکرد دستگاه های اطلاع محور با کارکرد کلنگ و چغندر تفاوت دارد.
اینکه گفته می شود تکنولوژی بدون فرهنگ وارد کشور ما می شود به همین موارد اشارت دارد. در این صورت حافظه های غیرفرار تازه در ابتدای مسیر خود قرار دارند. عرفی شدن تکنولوژی های جدیدتری چون FeRAM MRAM وبه خصوص NanoRAM به طور حتم اتفاقات دیگری را به دنبال خواهد داشت، چرا که امکانات و توانایی آنها بسیار فراتر از حافظه های فلش است. شاید این چنین شود که تکنولوژی های جدیدتر، عملکرد انقلابی آرام داستان من را اصلاح کنند.

منبع : ماهنامه تحلیلگران عصر اطلاعات