حزب عدالت و توسعه و مهارت دیپلماسی ترکیه

ترکیه‌ای‌ها بدون آن‌که اختلافشان با ایران را در مسائل منطقه‌ای بروز دهند و یا با مصر مقابله کنند، و به ستیز با عربستان بپردازند گام به گام وارد منطقه خاورمیا نه فلسطین و خلیج فارس می شوند .
نمود مهارت دیپلماسی ترکیه در نقش‌آفرینی جدیدش را هنگامی می‌توان دید که آنها اکنون به خوبی از اختلاف میان ایران با اعراب و به ویژه مصر بهره می‌برند. ترکیه‌ای‌ها بدون آن‌که اختلافشان با ایران را در مسائل منطقه‌ای بروز دهند و یا با مصر مقابله کنند، و به ستیز با عربستان بپردازند گام به گام وارد منطقه خاورمیا نه فلسطین و خلیج فارس می شوند .
رجب طیب اردوعان نخست وزیر رژیم لاییک ترکیه در اجلاس اخیر " داووس "
( مجمع اقتصاد جهانی)، در میز گردی به اظهارات رییس رژیم صهیونیستی علیه حماس به شدت اعتراض کرد و این درگیری لفظی به جایی رسید که اردوغان به شیمون پرز رییس رژیم اشغالگر قدس گفت: " شما آدمکش هستید "
و سپس به عنوان اعتراض ازاین جلسه خارج شد.و بدینسان نخست وزیر ترکیه در بین مردم مسلمان ترکیه محبوب ترودر میان توده های عرب به صورت ناجی درآمد .
در مراجعت اردوعان به ترکیه هزاران تن از مردم این کشور در نیمه های شب در فرودگاه حاضر شدند و از او را بسان قهرما ن استقبال کردند و فریاد برآوردند :
" ما به تو افتخار می کنیم و همیشه در کنارت خواهیم بود. "
البته اردوغان کاری پیش بینی نشده ولی ممکن و دارای ابعاد بزرگ و تبعات متفاوت در منطقه کرد . او به برخی سران عرب منطقه درسی داد که در سینه تاریخ محفوظ خواهد ما ند موضع او با رژیم جنایتکار صهیونیستی همچو آتش در زیر خاکستر با یک حرکت قهرآمیز آشکار شد و نشان داد که برخی سران غیر عرب از برخی سران مزدور عرب ، مسلمان تر هستند .
از سوی اکثر رسانه های گروهی کشور ترکیه عملکرد اردوعان در " داووس " مورد حمایت قرار گرفت و نوشتند که : " درس عالی اردوغان به شیمون پرز " بعنوان یک " سیلی تاریخی " در خاطره جهان ماندگار خواهد ماند " .
نخست وزیر ترکیه در دیدار با مردم کشورش با اعتماد به نفس تاکید کرد که: " ما بر مسند خود محکم خواهیم ایستاد . ما مقاومت کرده و در این موضع باقی خواهیم ماند زیرا ، این همان چیزی است که مردم ترکیه انتظار آن را دارند. " برای اکثریت مردم مسلمان ترکیه فجایع صهیونیستها در فلسطین مساله بسیار مهمی است و نباید بسادگی از آن گذشت در ترکیه حتی برخی مطرب ها ی شهیر نیز در برنامه های تلویزیونی شبکه های خصوصی پر بیننده ( پخش به صورت زنده ) رژیم صهیونیستی و جنایات غزه را محکوم کردند . به دلیل سکوت مرگبار مدافعین دروغین حقوق بشر در مورد فجایع غزه به نظر مردم ترکیه اردوغان کار درستی کرده و واقعیت را بیان نموده ا ست. خروج اردوغان از جلسه مذاکره با شیمون پرز ما حصل به اوج رسیدن انتقادهایی است که ترکیه نسبت به تهاجم و عملکرد رژیم صهیونیستی در نوار غزه داشته است. اردوغان قبلا نیز عملیات تهاجمی به نوار غزه از سوی رژیم اشغالگر قدس را محکوم کرده بود و آن را " جنایت علیه بشریت " خوانده بود. او هم چنین خواستار معلق کردن عضویت اسرائیل در سازمان ملل متحد شده بود. ترکیه علی رغم روابط دیپلماتیک با رژیم صهیونیستی ، و قرار داد های اقتصادی و نظامی اعمال ضد بشری حاکمان اسراییلی را محکوم کرده و با برخورد ی دیپلماتیک و عرفی ، جامعه مسخ شده جهانی را نیز در بهت فرو برده است. تحلیل گران معتقدند : برخوردی اینگونه با رژیم صهیونیستی از لحاظ افکار عمومی جهانی موضعگیری جدیدی محسوب می شود و پیام اردوغان می تواند نوید دهنده ایجاد عدالتی نسبی و یا صلحی با اقتدار در خاورمیانه با شد .
براستی رجب طیب اردوغان در جایگاه ،سیاستمدار نظامی لاییک،چرا و چگونه خطاب به سران رژیم صهیونیستی با تحکم گفت :
"شما آدمکش هستید " ! ؟
ا لبته برخی تحلیلگران (۱) را اعتقاد بر این است که موضعگیری بدیع اردوعان علیه رییس حکومت جا نی و اشغالگر قدس می تواند از دستاورد های انقلاب اسلامی ایران باشد . حرکتی که ملتهای منطقه را چنان آگاهی داده است که نخست وزیر نظام لائیک جمهوری بر خلاف پیشینگان لاییک این نظام با صهیونیزم در گیر گردد . مسلما جهت تبیین و تحلیل موضعگیری مذکور پژوهش و بررسی مواردی بشرح زیر ضروری است
۱) اسلامگرایی در جمهوری لاییک
پس ازآغاز ز دوره ریاست جمهوری عبد الله گول که با تعهد به حفظ دموکراسی و سکولارسیم در سخنرانی های وی پاسخ های خوبی به مخالفانش داد که سعی داشتند با سوء استفاده از موقعیتش ( اسلامگرایی ) وی را رییس جمهوری جلوه دهند که قصد دارد دولت سکولار ترکیه را از بین برده و تشکیلاتی اسلامی را جایگزین آن نماید. در واقع، دولت سکولار ترکیه با پیشینه ای بالغ بر هشتاد سال اکنون با پیروزی حزبی روبرو گردیده ا ست که دولت، نهاد ریاست جمهوری و مجلس ملی کشور را اداره می کند. از این روی بود که رییس ارتش ترکیه اظهار داشت : ارتش اجازه نمی دهد رژیم سکولار در ترکیه تغییر یا بد ..
با وجود اینکه حزب عدالت و توسعه اذعان نموده است که سکولاریسم روش مناسبی برای اداره کشور است، اما عقیده دیگری درباره این حزب وجود دارد. بر طبق این عقیده حزب عدالت و توسعه به سبب " گرایشهای اسلامی " می خواهد سیاست داخلی و خارجی ترکیه را تغییر دهد. مخالفان حزب عدالت و توسعه معتقدند که با وجود اینکه این حزب با سایر احزاب و گروه های اسلام گرایی که در سایر کشورهای اسلامی وجود دارند متفاوت است ولی عقاید آنها می تواند بر سیاست های داخلی و خارجی کشور ترکیه تاثیر بگذارد. برخی از این تاثیرات می تواند به بانوان اجازه داشتن پوشش اسلامی در برخی اماکن ، آزادی برای فعالیت های مذهبی و برقراری ارتباطات فعال با کشورهای اسلامی( بویژه ایران ) در سیاست خارجی ترکیه باشد.
۲) سیاست خارجی ترکیه و کشورهای اسلامی
اکنون می توانیم پیش بینی کنیم که ارتباط ترکیه با کشورهای خارجی چگونه تدوین خواهد یافت در واقع ،طبق قانون اساسی ترکیه، نخست وزیر سیاست خارجی کشور را مشخص می کند. بنابراین رجب طیب اردوعان، ، مجری سیاست خارجی کشورش است . اما باید به این نکته توجه کنیم که عبدالله گول به عنوان رییس جمهور و عضو حزب عدالت و توسعه از نخست وزیر حمایت می کند. در واقع حزب عدالت و توسعه اکنون نقش مهم تری در سیاست خارجی ترکیه در رابطه با کشورهای اسلامی دارد. این سیاست را اردوعان و عبدالله گول وزیر امور خارجه سابق و رییس جمهور فعلی آغاز کرده بودند.
۳) ارتباط ترکیه و کشورهای عربی
با وجود اینکه حکومت سکولاریسم است ولی به سبب پیشینه تاریخی اش ( امپراطوری عثمانی حدود هفتصد سال مرکز خلافت مسلمانان بود ) هنوز بخشی از دنیای اسلام محسوب می شود. ترکیه عضو کنفرانس سران اسلامی است و سعی می کند ارتباطش را با برخی از کشورهای مسلمان مانند عربستان سعودی و مصر بهبود و توسعه بخشد .در واقع اردوعان در تلاش است تا سیاست خارجی ترکیه را نسبت به کشورهای عرب و همچنین اسرائیل تغییر دهد . وی معتقد است : ارتباط تک بعدی ترکیه با اسرائیل و آمریکا استراتژی عاقلانه‌ ای برای کشورش نیست و ارتباط ترکیه به عنوان یک کشور مسلمان با کشورهای مسلمان دیگر از ارتباط با اسرائیل بسی مهم تر است . او به نظرات و تمایلات مردم مسلمان ترکیه توجه کرده و نشان داد که ترکیه در برقراری و توسعه مناسباتش بمثابه یک کشور مستقل عمل خواهد کرد . البته این سیاست از جانب آمریکا و کشورهای اروپایی نیز مورد تایید قرار گرفت چرا که آنها نیز از داشتن یک متحد کلیدی در میان کشورهای عرب و مسلمان شدیدا استقبال می کنند. ! البته محافظه کاران "حزب عدالت و توسعه " از سویی شروع به حمایت از فلسطینیان کرده و کاهش میزان ارتباط با اسرائیل نمودند و از سویی نیز اردوعان و عبدالله گول که در دوران فعالیتهای حزبی در هر اعتراضی علیه اسرائیل شرکت می کردند بیان کردند که نمی خواهند ارتباطشان را با اسرائیل را قطع کنند اما رفتار دولت اسرائیل در فلسطین را تایید نکرده و حتی محکوم نیز می کنند. اردوعان در سفری به سوریه تلاش کرد تا نقش میانجی را بین تلاویو و دمشق ایفا کند . وی از اهمیت ارتباط با مصر به علت نقش مصر در فرایند صلح بین اسرائیل و کشورهای عرب آگاه است.چرا که مصر تنها کشور مسلمانی است که اسرائیل را به رسمیت می شناسد، بنابراین ترکیه و مصر می توانند صلح در خاورمیانه صلح و یا سازش نسبی را رهبری کنند. اما ترک ها می دانند که عربستان سعودی خواهان آن است که برای کشورهای عرب نقش پدر را ایفا نماید بنابراین توجه متناسب به عربستان سعودی نیز لازم است . عبدالله ابن عبدالعزیز پادشاه عربستان سعودی به ترکیه سفر کرد. او اولین پادشاه عربستان سعودی بود که پس از ۴۰ سال به ترکیه سفر می کرد. در حقیقت پیش از این ارتباط بین دو کشور به سبب ساختارهای حکومتی وبرخی ملاحظات ترکیه با اسرائیل کاهش یافته بود. اما پس از قدرت گیری محافظه کاران و سفر اردوعان به عربستان سعودی ترکیه تمایلش را به برقراری ارتباط و مناسبات گسترده تر با عربستان سعودی ا براز کرد . در واقع برخی از اهداف مشترک باعث نزدیکی این دو کشور به هم می شود. هردو این کشورها با آمریکا ارتباط نزدیکی دارند و متحد آمریکا در منطقه هستند، یکی از این دو کشور بطور مستقیم با اسرائیل ارتباط دارد و دیگری نیز در صدد برقراری ارتباط با اسرائیل است. عربستان سعودی و ترکیه ، هردو خواستارند نقش مهم تری در برقراری صلح در خاورمیانه ایفا نمایند . از نظر اقتصادی نیز به جزو موارد مربوط به انرژی ترکیه می تواند پلی بین کشورهای غربی و عربستان سعودی باشد. ترکیه نیز تمایل دارد با کشورهای حاشیه خلیج فارس مناسبات سیاسی و مبادلات فراگیر اقتصادی برقرار کند که در این راستا بسط مناسبات با عربستان سعودی بهترین فرصت و زمینه برای این امر مهم است . سفر اخیر عبدالله گول رییس جمهور ترکیه به عربستان سعودی که طی ۳۰ سال اخیر نخستین سفر و گامی جدید تلقی گردید زمینه های ارتقاء جدی مناسبات سیاسی اقتصادی را بیش از بیش فراهم ساخت . جمهوری ترکیه آگاه گردیده است که بازار کشورهای حاشیه خلیج فارس بهترین گزینه برای آنها ست . برخی از صاحبنظران دیپلماسی عقیده دارند (۲) در صورت تداوم حکومت حزب عدالت و توسعه در ترکیه ( حتی برای یک نوبت پنجساله دیگر ) بسیاری از نهاد های اجتماعی (بویژه اسلامی )ترکیه دچار تغییرات مهمی خواهد گردید.ترکیه ای که توسط مسلمانان دموکرات (حزب عدالت و توسعه) اداره شود کشوری قدرتمند در میان کشورهای ا سلامی خواهد گردید.گویا محافظه کاران حاکم برجمهوری لاییک ترکیهوحکومت پادشاهی عربستان به عنوان دو قطب مهم درمیان کشورهای مسلمان مطرح و قلمدادگردیده ا ند.
۴) ترس اعراب از نزدیکی ایران و ترکیه
در نوشته‌های اخیر برخی از رسانه‌های عربی به هر شکل ممکن، سعی در بیان خطری به نام ایران و تلاش‌هایشان برای تفرقه میان اعراب دارد؛ موضوعی که حتی در میان اعراب نیز بر آن اجماع نیست.طرح مطالبی در خصوص نقش ایران، اعراب و ترکیه در خاورمیانه (۳) و نیز درج مطلبی تحت عنوان "آیا خلافت عثمانی بازگشته است؟ (۴) " در مطبوعات عربی نشانگر سعی درپررنگ کردن شکل‌گیری جریان جدید ضد عربی با محوریت ایران و ترکیه دارد و در عین حال تلاش دارد، تا غیرمستقیم به طرح اختلافات بین دو کشور غیر عرب بپردازد. در یکی از نشریات سعودی چنین مطلبی درج گردیده است(۵) : " ایران از شرایط کنونی که ترکیه پدید آورده، بسیار خشنود است، زیرا پس از اقدام اردوعان از هجمه به سوی ایران، مبنی بر این‌که به مسأله اختلاف فلسطینیان با اسرائیل دامن می‌زند، کاسته شده است. در ظاهر به نظر می‌رسد ایران و ترکیه در پی ایجاد یک خط جدید در جهان اسلام بدون نقش‌آفرینی اعراب هستند، اما ایران باید بداند که ترکیه به خوبی آگاه است که بدون هم‌پیمانی قدرتمند در جهان اسلام و یک بلوک قدرتمند اسلامی در منطقه، نمی‌تواند روابط با اسرائیل را ترک کند.از سوی دیگر، ترکیه برای عضویت در اتحادیه اروپا به شدت نیازمند تقویت روابط با کشورهای اروپایی است که آنها هم حامی اسرائیل هستند . .ایران در حال یارگیری میان اعراب است و می‌کوشد میان آنان شکاف ایجاد کند، به ویژه با روی کار آمدن " اوباما " دریافته است که چون وی می‌خواهد حتی بدون پیش‌شرط با ایران مذاکره کند، از این مسأله در برخورد با اعراب سوءاستفاده می کند . برخی نمایندگان مجلس شورای اسلامی، پس از برخورد های نامناسب اخیر اماراتی ها با ایرانیان در دبی موضوع تغییر محور تجاری ایران از امارات به ترکیه را مطرح ساختند (۶) که به نظر می‌رسد جریان‌های عربی ضد ایران از شکل‌گیری روابط نزدیک دو قدرت منطقه‌ای (ایران و ترکیه) احساس خطر کرده‌اند.
۵) رقابت منطقه ای ایران و ترکیه
بنا برسوابق و تجارب ایرانیان معتقد ند که دولت سکولار ترکیه در اثر ارتباط گسترده با اسرائیل و آمریکا ، به صورت متحد آمریکا در منطقه قرار گرفته است . اردوعا ن این دیدگاه را تا حدودی تغییر داد و ثابت کرد که ارتباط ترکیه با کشورهای همسایه بر پایه منافع ملی کشور است و ترک ها در مناسبات خارجی شان به آمریکا یا سایر کشورها زیاد وابسته نیستند. جمهوری ترکیه نسبت به ارتباط و مناسبات گسترده با ایران خود را علاقه مند نشان می دهد .جمهوری اسلامی ایران نیز به علت مشکلات ارتباطی با آمریکا و برخی پپامد های اقتصادی ( نفت ) و سیاسی ( خروج از انزوا) تحریم ها خود را به ترکیه نزدیکترکرده است تا از این طریق حمل و نقل منابع فسیلی (گاز طبیعی ) به کشورهای اروپایی انجام شود. ترکیه نیز به سرمایه گذاری در نفت و گاز طبیعی ایران علاقه مند است بنابراین به نظر می رسد سطح مناسبات روابط و تجارت ایران و ترکیه ا فزایش خواهد یافت (به مبلغ ۱۰ میلیارد یورو در سال ۲۰۰۹) . پیروزی عبدالله گول و حزب عدالت و توسعه در ترکیه دولت ایران را به حکومت سکولار ترکیه نزدیک کرده است و به نظر می رسد که مناسبات سیاسی ایران و ترکیه نیز توسعه چشمگیری خواهد یافت . ولی باید به این نکته توجه کنیم که ترکیه به عنوان بهترین نوع حکومت دموکراتیک در میان کشورهای اسلامی مطرح و تبلیغ شده است. ترکیه با آمریکا و سایر کشورهای غربی و حتی اسراییل مناسبات نزدیک دارد عضو پیمان ناتو است و ... اما با وجود همه این موارد یک حزب اسلامگرا ی دموکرات در آن به قدرت رسیده است. در مقابل ایران به عنوان یک کشور اسلامی بنیاد گرا با آمریکا و ( برخی) کشورها ی غربی ارتباط ( نزدیک) ندارد. در واقع کشورهای اسلامی ای که می خواهند با آمریکا و غرب ارتباط نزدیکی داشته باشند ترکیه را به عنوان الگو انتخاب خواهند کرد . و این به معنی آن است که ایران رقیب قدرتمندی به نام جمهوری ترکیه در میان کشورهای اسلامی دارد.
در مسیر حوادث ناگوار و فجایع خون بار غزه ، به تأ سی و حمایت از عکس العمل های خروشان مردم مسلمان ترکیه ، اعتراض های بلند و گاه خشم آلود دیپلماسی آنکارا ، بیش از حد متعارف مورد توجه افکار عمومی جهانی قرار گرفت .صدای اعتراض حکومت ترکیه نسبت به بی احترامی اسراییل ، رسا بود ، نخست وزیر ترکیه با فریاد واعتراض علیه رژیم اسراییل ، ناگهان در منطقه خاورمیانه همانند قهرمانی مطرح گردید. در قبال سکوت و یا بسنده نمودن به شعارهای سیاسی رهبران عرب موضعگیری ترکیه ، بسان سمبل مقاومت علیه اسراییل ، تلقی گردید . مسلماً در ارزیابی اقدامات جسورانه آنکارا ، فعالیت های دیپلماتیک ترکیه در تدوین معادلات سیاسی خاورمیانه را نباید نادیده گرفت . در این راستا لازم است اعتراض های ترکیه به اسراییل مورد بررسی قرار گیرد . جدا از موضوع کمک های انسانی به مردم غزه( از سوی مردم و دولت ترکیه ) در خصوص این مسئله که ترکیه در جلوگیری از کشتار و خونریزی ها در غزه تا چه میزان موفق و مؤثر بوده است . دلیل و مدرکی در دست نیست . در بررسی محتوای انتقادها و اعتراض های خشم آلود آنکارا ، مشاهده می گردد که همة آن ها فاقد محرکه و ضمانت اجرایی است و از نظر حقوقی مسئولیتی متوجه ترکیه و اسراییل نمی کند. (۷)
(البته این بدان معنی نیست که تلاش ها و خواست های فردی نخست وزیر ترکیه در راستای توقف مظالم علیه فلسطینی ها نیست .) چنانچه در کمیت و کیفیت قراردادهای نظامی ترکیه - اسراییل ، شامل آموزش خلبانان اسراییلی در پایگاه هوایی واقع در استان قونیه و نیز مناسبات اقتصادی وتجاری ،روابط سیاسی فی مابین ، هیچگونه تغییراتی حادث نگردید. ! گویی اعلام محکومیت ها و ایراد بیانات تحریک آمیز دولتمردان آنکارا علیه اسراییل ، صرفاً در راستای ارضای افکار عمومی ترکیه بوده ونمایشی سیاسی تبلیغی ( داخلی ) است . البته سخنان خشم آلود رجب طیب اردوعان ، نخست وزیر ترکیه بیشتر از هنرپیشگان سیاسی داخلی و خارجی ، بر افکار عموم مردم منطقه تأثیر گزارد و به نوعی می توان گفت ، اگر چه آنکارا نتوانست در توقف خونریزی ها موفقیتی کسب کند ولی نزد افکار عمومی مردم منطقه محبوب واقع گردد. ضمن آنکه اردوعان و حزبش در آستانه انتخابات سراسری شهرداری که در تعیین تداوم و یا سقوط حکومت تاثیر بسزایی دارد توانست از افکار عمومی داخلی نیز امتیازهای فراوانی کسب نماید .رژیم های عرب منطقه که هیچ اقدام جدی علیه اسراییل به عمل نمی آورند. وحتی شریک جنایاتش نیز می گردند ، ارتقاء تأثیرات ایران در منطقه مذکور را بسیار نگران کننده تلقی می کنند. و مدت هاست علی رغم سکوت ظاهری ، از این امر به شدت احساس ناراحتی و نگرانی می کنند.
پس از پیروزی در لبنان ایران بطور مستقیم خطر شیعه را به منطقه تزریق نمود (۸) و سعی کرد به محوطه استراتژی آمریکا وارد شود. محور آمریکا اسراییل - برخی رهبران عرب با تمسک وتوسل به ارتقاء تأثیرات شیعه در منطقه و نیز به استناد ارتقاء‌نفوذ ایران در میان فلسطینی ها ، حکم اعدام سیاسی حماس را صادر کردند. البته کسب موقعیتی برای ترکیه ، در راستای ایجاد مانع برای ایران در فلسطین از نظر آنان بلامانع و حتی مغتنم نیز شمرده می شود.
بدیهی است نزد اهل تسنن جهان عرب ، میدان داری یک کشور ا هل تسنن اسلامی ( ترکیه. م) در فلسطین بر میدان داری (‌نفوذ ) ایران شیعی ترجیح دارد.
ضمن آن که مسلماً میدان دارای ترکیه درنقش های عضو ناتو ، نامزد ورود به اتحادیه اروپا و کشوری که با آمریکا و اسراییل روابط و مناسبات عمیق و استراتژیک دارد ، مشخص و محدود خواهد بود. آری به دلیل آگاهی آنان از نگرانی های ترکیه در خصوص ارتقاء‌تأثیر و نفوذ ایران در میان فلسطینی ها بودکه موضعگیری ها وا ظهارا ت جسورا نه آنکارا ، تا حدودی با صبر و ملایمت و تفا هم مواجه و ارزیا بی گردید.

منابع:
( ۱ ) : سید فرهاد قریشی - خبرگزاری ج.ا.ایران
(۲) : م . ظیهر نژاد - دیپلماسی ایران
(۳) : غسان الامام _ روزنامه الشرق الاوساط
(۴) : مشاری الزیدی - همان
(۵) : روزنامه شرق الاوساط
(۶) : سایت خبری تابناک
(۷): روزنامه ینی شفق مورخ ۱/۱۱/۱۳۸۷ - ترکیه
(۸) : آکیف امره _ سایت مطبوعات ترکیه www.gazeteler.com/tr)
نویسنده:احمد مرجانی نژاد

منبع : خبرگزاری فارس