مقاومت گرایی انقلابی و بازسازی قاعده بازی

متعاقب این امر و در پی تصمیم روز شنبه گذشته شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی مبنی بر گزارش مسیله هسته ای ایران به شورای امنیت، محمد البرادعی، مدیر کل آژانس در نامه ای به کوفی عنان، دبیر کل سازمان ملل خواست گزارش پرونده هسته ای ایران را به شورای امنیت ارایه کند. به این ترتیب مسیله هسته ای ایران سرانجام به طور رسمی به شورای امنیت سازمان ملل ارسال شد و رییس این شورا نیز روز چهارشنبه اعلام کرد که مفاد نامه ارسال شده به آژانس بین المللی انرژی اتمی را میان اعضای این شورا توزیع کرده است.
به این ترتیب، مدار جدیدی در حوزه سیاست خارجی و امنیتی ایران ایجاد شد. ارسال پرونده هسته ای به شورای امنیت می تواند پیامدهای مختلفی داشته باشد. عده ای بر این اعتقادند که چنین روندی تهدیدات امنیت ملی ایران را افزایش داده است. در حالی که گروهی دیگر، نگاه کاملاً متفاوتی دارند. گروه های اصول گرا در جمهوری اسلامی ایران، مقاومت را عامل اصلی پیروزی در سیاست خارجی می دانند. آن ها هرگونه عقب نشینی را به مثابه گامی در جهت افزایش فشارهای نظام بین الملل تلقی می کنند.
در قطعنامه شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی که ۴ فوریه ۲۰۰۶ علیه ایران به تصویب رسیده از مدیرکل آژانس خواسته شده بود که به شورای امنیت سازمان ملل گزارش کند که شورای حکام انجام یک سری اقدامات از جمله تجدیدنظر در کار احداث رآکتور آب سنگین، تعلیق تمامی فعالیت های مرتبط با غنی سازی اورانیوم از جمله تحقیقات و توسعه این فن آوری و تصویب پروتکل الحاقی و اجرای کامل آن را از ایران درخواست کند. ایجاد چنین شرایطی بیانگر آن است که قدرت های بزرگ بر اساس قاعده خاصی رفتار می کنند. آن ها معادله قدرت را به عنوان محور رفتاری خود می دانند. به همین دلیل است که علیرغم ادبیات دیپلماتیک کشورهایی مانند چین و روسیه، شاهد تصویب قطعنامه شورای حکام علیه منافع و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران هستیم. ادبیات دیپلماتیک قدرت های بزرگ، ماهیت دو گانه دارد. اگرچه دیپلماسی به مفهوم بهره گیری از چنین ادبیاتی برای رسیدن به منافع اقتصادی و استراتژیک است، اما می توان بر این امر تأکید داشت که ابتکار عمل در دیپلماسی با قدرت های بزرگ در اختیار جمهوری اسلامی ایران نخواهد بود. خاویر سولانا به گونه ای صریح اعلام کرد که تردیدی ندارد که چین و روسیه، اتحادیه اروپا را تنها نخواهند گذاشت.
۱ - رویکرد به اقدامات دبیرکل سازمان ملل
دبیرکل سازمان ملل متحد روز پنج شنبه حل مسیله هسته ای ایران را از طریق مذاکرات خواستار شد. عنان در مصاحبه با خبرنگاران در نیویورک با تأکید بر اینکه آژانس هنوز گزارش خود را درباره برنامه هسته ای ایران تکمیل نکرده است، تمام طرف های دخیل در مناقشه هسته ای ایران را به خویشتن داری دعوت کرد. وی همچنین تداوم مذاکرات درباره مسیله هسته ای ایران را خواستار شد.
دبیرکل بر این اعتقاد است که می توان بحران های بین المللی را از طریق حداکثرسازی تلاش دیپلماتیک مدیریت نمود. وی امیدوار است تا روش های جدید برای متقاعد سازی ایران به ادامه فعالیت های دیپلماتیک شناسایی شود. اما وی تلاش دارد تا قاعده بازی را بر اساس الگویی تنظیم نماید که مدیریت آن را قدرت های بزرگ عهده دار گردند. این روند نمی تواند مطلوبیت مؤثری را برای جمهوری اسلامی ایران ایجاد کند. اگرچه برای متعادل سازی این روند دبیرکل سازمان ملل گفته است که با توجه به زمان باقی مانده که تا پایان ماه فوریه است آژانس و ایران همچنان فرصت دارند تا این مسیله را از طریق کانال های دیپلماتیک حل و فصل کنند.
اعطای فرصت به ایران به تنهایی کافی نیست. اگرچه زمان (Time) به عنوان یکی از عناصر مدیریت بحران تلقی می شود. اما موضوع هسته ای دارای پیشینهٔ طولانی است. نمی توان از طریق الگوهای تکرار شده به نتایج امنیتی جدیدی دست یافت. هم اکنون نهادهای بین المللی باید نسبت به حقوق تضییع شده ایران تلاش بیشتری به انجام رسانند. بی توجهی نسبت به حقوق ملی ایران هیچ گاه نمی تواند معادله بحرانی موجود را بازسازی و ترمیم نماید. دبیرکل سازمان ملل ابراز امیدواری کرده است که ایران فعالیت های هسته ای اش را مجدداً به حالت تعلیق درآورد تا زمینه برای ادامه مذاکرات فراهم شود. ایران تاکنون تلاش های متعددی برای نشان دادن حسن نیت خود به انجام رسانده است. این امر بیانگر آن است که انگیزه های دیپلماتیک ایران برای حداکثر سازی همکاری های بین المللی انجام گرفته است. به این ترتیب نمی توان در حسن نیت ایران برای فعالیت های قانونی تردیدی داشت. دبیرکل باید تلاش هایی را به انجام رساند تا حسن نیت قدرت های بزرگ را نیز به وجود آورد. بازی دیپلماتیک نیازمند مشارکت، همکاری و مصالحه گرایی است. دبیرکل نمی تواند تکالیف ایران را افزایش دهد، بدون اینکه حقوق هسته ای ایران تأمین گردد.
۲ - رویکرد و اقدامات روسیه در پرونده هسته ای ایران
سرگی ایوانف، وزیر دفاع روسیه اعلام کرده که امید بسیاری به مذاکرات آینده کشورش با ایران دارد. این مذاکرات قرار است در اواسط ماه فوریه بین مقامات جمهوری اسلامی ایران و روسیه انجام شود. مشابه چنین مذاکراتی طی سال های گذشته انجام شده است. مقامات ایرانی همواره تلاش داشته اند تا از الگوی نگاه به شرق برای ایجاد موازنه با کشورهای اروپایی بهره گیرند. در حالیکه روند یاد شده نتایج مؤثری را برای ایران به وجود نیاورده است.
سفر وزیر دفاع روسیه و همچنین مقامات انرژی اتمی این کشور صرفاً در شرایطی می تواند مطلوبیت لازم را ایجاد نماید که گزینه ایرانی نیز مورد توجه قرار گیرد. بازی با الگوی کشورهای غربی نمی تواند به تعادل منجر گردد. اگرچه در این مورد، ایوانف افزوده است که شورای امنیت سازمان ملل متحد، در جریان اوضاع مربوط به برنامه های هسته ای ایران قرار خواهد گرفت. در شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز در اوایل ماه مارس تصمیم خود را در این خصوص اتخاذ خواهد کرد. وی بر این باور است که علیرغم زمان اندکی که این مذاکرات دارد، اما همچنان این امید وجود دارد که اوضاع از کنترل خارج نشود و ایران پیشنهاد روسیه را بپذیرد.
روش مدیریت بحران روسی مبتنی بر اقدامات مرحله ای برای متقاعد سازی ایران به انجام فرآیندی است که غربی ها آن را اعتماد سازی می دانند. هم اکنون، اعتماد سازی به پایان رسیده است. مقامات ایرانی تلاش دارند تا فعالیت های هسته ای خود را بر اساس پادمان معاهده منع تکثیر سلاح های هسته ای پیگیری نمایند. در این شرایط، روسیه باید به گونه مؤثر در حمایت از ایران ایفای نقش نماید.
اگرچه مقامات روسی بارها اعلام کرده اند که این کشور تمایل دارد تا مسیله هسته ای ایران در چارچوب آژانس بین المللی انرژی اتمی حل و فصل شود، اما در شرایط موجود، تحقق چنین هدفی نیازمند ابتکار عمل بیشتری از سوی روسیه است. آن ها باید از الگوی حمایتی استفاده کنند، یعنی این که از مواضع ایران حمایت به عمل آورده و در این روند، تعادل و موازنه مؤثری به وجود آورند.
۳ - رویکرد اتحادیه اروپا در مورد پرونده هسته ای ایران
خاویر سولانا، شاخص ترین چهره امنیتی و دیپلماتیک اروپا است. سولانا که دارای تابعیت اسپانیایی است، فعالیت ها مؤثری در نهادهای امنیتی و دیپلماتیک بین المللی داشته است. وی هم اکنون مسیول سیاست خارجی اتحادیه اروپاست و بر گزینه اعمال فشار علیه فرآیندهای دیپلماتیک ایران تأکید دارد.
در این ارتباط، جک استراو، وزیرخارجه انگلیس گفته است که برخی عناصر در ایران، تبلیغات منفی انجام داده اند که سه کشور اروپایی به دنبال محروم کردن ایران از یک برنامه غیرنظامی هسته ای بوده اند. وی همچنین افزوده است که انگلستان هرگز اعلام نکرده که ایران تحت هیچ شرایطی نمی تواند غنی سازی کند. اما لازم است تا تضمین های عینی بدهد که هدف های نظامی ندارد و این امر چندین سال طول خواهد کشید.
نگرش استراو از پیچیدگی بیشتری برخوردار است به طور کلی مقامات دیپلماتیک انگلستان از چنین پیچیدگی هایی برخوردارند آن ها تلاش می کنند تا معادله دیپلماسی را ادامه داده اما قواعد بازی را در چارچوب الگوی سنتی خود به کار گیرند. در این ارتباط، انگلیسی ها از دیپلماسی یک گام عقب ، دو گام به جلو، بهره می گیرند. زمانی که جمهوری اسلامی ایران مقاومت می کند، در آن شرایط تلاش می کنند تا راه های جدیدی برای مذاکره باز شود. در حالی که هر گونه انفعال ایران با پیشروی انگلیس در حوزه دیپلماتیک و امنیتی انجام می گیرد.
۴ - رویکرد و نگرش چین در پرونده هسته ای ایران
شینگ وزیرخارجه چین گفته است که کشورش برای از بین بردن سردی روابط در برنامه های مظنون هسته ای ایران متعهد است با جامعه جهانی همکاری کند. وی افزود که چین درباره مسیله هسته ای ایران بسیار نگران است. مقامات چینی نگرانی خود را تاکنون به گونه های مختلفی ابراز داشته اند. آن ها تلاش می کنند تا روندی را در پیش گیرند که بازار اقتصادی ایران را حفظ کنند.
هم اکنون روابط اقتصادی ایران و چین به میزان قابل توجهی افزایش یافته است. این روابط سالیانه در حدود ۶ میلیارد دلار است. طبعاً جمهوری اسلامی ایران، بازار خوبی برای کالاهای چینی است. و به همین دلیل است که چین باید اقدامات مؤثر و سازنده تری در حمایت از پرونده هسته ای ایران انجام دهد.
مقامات چینی اعلام کرده اند که این کشور هیچ گاه از اعمال تحریم علیه ایران به عنوان یک موضع اصولی حمایت نخواهد کرد و رویکردی خفیف تر را در مواجهه با برنامه هسته ای ایران ترجیح می دهد. اتخاذ چنین مواضعی نمی تواند مطلوبیت لازم را برای ایران داشته باشد. چینی ها از این طریق در صدد طولانی سازی روندی هستند که محدودیت های استراتژیک را علیه ایران اعمال می کند. این الگو اگرچه به گونه ای مقایسه ای از مطلوبیت نسبی برای ایران برخوردار است، اما واقعیت های ژیواستراتژیک نشان می دهد که الگوی یاد شده در طولانی مدت منجر به غافلگیری ایران در برابر مجموعه های بین المللی خواهد شد. مقامات ایرانی انتظار دارند تا چین، مواضع مؤثر و سازنده ای را در برخورد با ایران اتخاذ نمایند.
۵ - مقاومت گرایی استراتژیک در ایران
محمود احمدی نژاد، رییس جمهوری ایران در مراسم ۲۲ بهمن تلاش نمود تا الگوی جدیدی از سیاست امنیتی ایران را به نمایش گذارد. در این ارتباط، وی در صدد برآمد تا قاعده بازی را در مورد موضوعات امنیتی جمهوری اسلامی ایران به ویژه پرونده هسته ای تغییر دهد. احمدی نژاد با تکرار واژه های مردم گرایانه، نشان داد که الگوی جدیدی در سیاست امنیتی ایران را به نمایش گذاشته است. در این ارتباط می توان شاهد معادله ای بود که آن را مقاومت گرایی مردم گرایانه می نامند.
ویژگی اصلی چنین الگویی را می توان در روابط سازنده براساس حمایت های مردمی و اجتماعی دانست. کشورهای انقلابی نیازمند حمایت مردمی هستند. انقلاب بدون مردم، مفهومی نخواهد داشت. بنابراین سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران نیز صرفاً در شرایطی از کارآمدی برخوردار خواهد بود که جلوه هایی از مردم گرایی انقلابی ایجاد شود. بدون وجود چنین شرایطی، مقامات رسمی کشور نمی توانند در برابر تهدیدها و فشارهای بین المللی مقاومت کنند.
راهپیمایی ۲۲ بهمن را می توان نمادی از مقاومت گرایی انقلابی جامعه ایران دانست. مردم با شعارهای خود تلاش نمودند تا روند جدیدی که در دیپلماسی ایران ایجاد شده را مورد حمایت قرار دهند. دیپلماسی امنیتی در کشورهای انقلابی بر اساس حمایت های اجتماعی به نتایج مؤثر منجر می شود. بنابراین بهره گیری از حمایت مردمی باید به عنوان پشتوانه دیپلماسی امنیتی محسوب شود. زمانی که فشارهای بین المللی به گونه ای فزاینده اعمال می شود، تنها راه نیل به اهداف امنیتی از طریق حمایت مردمی است.
طاهره ترابی

منبع : روزنامه همشهری