اعمال سیاست موازنه منفی مصدق

دکتر محمد مصدق با بیانیه کامل و جامع خود در جبهه ملی، ارادت و حمایت بیشتر احزاب را جلب کرد، به این دلیل در ماه های پیش رو چهار سازمان مهم به جبهه ملی پیوستند وحمایت سازمان یافته ای را پشت سر مصدق ایجاد کردند، حزب ایران، حزب زحمتکشان، حزب ملت ایران، جامعه مجاهدین اسلام. حزب زحمتکشان را بقایی دموکرات سابق و خلیل ملکی روشنفکر مارکسیست تشکیل داده بودند، حزب ملت ایران که توسط داریوش فروهر تاسیس شده بود و جامعه مجاهدین اسلام که توسط آیت الله کاشانی رهبری می شد، هرچند مصدق پیوسته به مردم رجوع می کرد ترکیب نخستین کابینه اش به طور چشمگیری محافظه کارانه بود هشت پست از جمله وزارتخانه های مهم کشور و امور خارجه را به کارمندان عالی رتبه هوادار جبهه ملی سپرد اما چهار پست دیگر ازجمله وزارت جنگ را به طرفداران دربار وا گذاشت. این امر موجب نارضایتی وخصومت فدائیان اسلام شده و کوشیدند حسین فاطمی معاون ویژه نخست وزیر را به قتل برسانند.
مصدق از ابتدای تشکیل دولت درگیر مسائل خارجی بود و درباره شکایت انگلیس از ایران در اواخر سال ۱۳۳۰ درگیر یک بلوای بزرگ دیپلماتیک گردید. با این حال به خاطر انتخابات مجلس هفدهم دوباره توجه خود را به داخل افزایش داد. لایحه اصلاحات انتخابات را تقدیم مجلس کرد اما تصویب نشد و رقبای جبهه ملی علاوه بر سلطنت طلبان وارتش به مالکان محافظه کار وخوانین عشایر افزایش یافت. در شهرستان ها چون بیشتر مخالفان جبهه ملی در حال تصاحب کرسی ها بودند مصدق بعد از به حد نصاب رسیدن رای ها انتخابات را متوقف کرد. مجلس هفدهم در بهمن ۱۳۳۰ افتتاح شد و از ۷۹ نماینده سی نفریا عضو جبهه ملی بودند یا همراه جبهه ملی بودند. ۴۹ نماینده دیگر که اغلب مالک بودند به فراکسیون های سلطنت طلب و طرفدار انگلیس تقسیم می شدند. جبهه ملی با تکرار شعاری که حزب توده در اوایل دهه ۲۰ باب کرده بود اعلام کرد «ایران فقط تهران نیست و شهرستان ها نیز جزئی از ایرانند» و با این کارسعی کرد رضایت مخالفان را در شهرستانهای دیگرجلب وحمایت آن ها را بگیرد.
پس از ۵ ماه مشاجره پارلمانی در ۲۵ تیر سال ۱۳۳۱ مصدق با توسل ناگهانی به حق قانونی نخست وزیر خواستار شد وزیر جنگ را خود تعیین کند و چون شاه مخالفت کرد درگیری های پارلمانی به درگیری و جنجال ملی عظیمی بدل شد و مصدق استعفا کرده با مردم به طور مستقیم صحبت کرد. این گونه مصدق برای اولین بار از دربار برای تن ندادن به مشروطیت انتقادمی کرد و خواهان اجرای صددرصد قانون اساسی شده بود. نمایندگان مخالف خوشحال از استعفا، خواهان نخست وزیری قوام شدند اما مردم به تحریک جبهه ملی و حزب توده به خیابان ها ریخته و در طرفداری از مصدق تظاهرات کردند. شاه نخست کوشید با توسل به ارتش با بحران مقابله کند اما پس از ۵ روز تظاهرات عمومی خونریزی وعلائم اختلاف در ارتش عقب نشست. در نتیجه این تظا هرات شاه از مصدق خواست کابینه جدیدی تشکیل دهد واین قیام مردم به قیام ۳۰ تیر در تاریخ معروف شد و این گونه می توان قدرت مردمی را در تغییر خواست شخص اول مملکت به وضوح دیده و متوجه قدرت عمومی شویم وبه خاطر این حساسیت مردم، شاه همه قدرتی را که در چند سال اخیر کسب کرده بود تا مرداد ۳۲ کاملا از دست داد.
مصدق با کمک مجلس نام وزارت جنگ را به وزارت دفاع تغییر داد و قرار شد فقط تجهیزات دفاعی خریداری شود و قانون حکومت نظامی را در مورد مخالفان سیاسی خود اعمال کرد.در روستاها انجمن های ده به وجود آورده و... چون مخالفان در مجلس شورای ملی کم کم جرات مقابله یافتند نمایندگان جبهه ملی استعفای دسته جمعی دادند و پارلمان از حد نصاب اکثریت ساقط و در نتیجه مجلس ملی هفدهم را منحل کردند. مصدق با حمایت حزب توده در مرداد ۱۳۳۲ رفراندوم ملی ترتیب داد تا انحلال مجلس قانونی شده وخود شخص اول مملکت شود. پس از انتخابات نخست وزیر مقام اول حکومتی وشاه به مقامی تشریفاتی بدل شد و بدین وسیله در مبارزه قانون اساسی بر ضد شاه که تا کنون ناکام مانده بود پیروز شد. مصدق شیلات را از دست شوروی در آورده ملی اعلام کرد و بدین سان سیاست موازنه منفی را اعمال نمود. به نظر می آمد ایران چون بسیاری از کشورهای آسیایی راه جمهوریت، بی طرفی و رادیکالیسم طبقه متوسط را در پیش گرفته بود.

نویسنده : مهری گروسی

منبع : روزنامه مردم سالاری