۲۰ خرداد ـ ۱۰ ژوئن ـ سالروز کودتای قوچان، قتل نادرشاه و تغییر مسیر تاریخ خاور زمین

دهم ژوئن سال ۱۷۴۷ (۲۰خرداد و روزی چون امروز) در فتح آباد قوچان، نادرشاه در خوابگاهش به دست تنی چند از ژنرالهایش به قتل رسید و به این ترتیب ناپلئون شرق از این دنیا رفت- مردی كه آرزو داشت ایران را بار دیگر ابرقدرت جهان كند. نادر در سال ۱۷۳۶ میلادی توسط زعمای ایران، سران قبایل و كدخدایان و معتمدان نقاط مختلف كشور به شاهی انتخاب شده بود. وی نیروهای روسیه را به آن سوی داغستان فراری و عثمانی را گوشمالی داده و برجای خود نشانده بود، ورارود (آسیای میانه) را آرام، و گردنكشان ایران خاوری (پختون = پشتون ها) را تنبیه و دهلی را در سال ۱۷۳۹ (نوروز) به تصرف خود درآورده بود. نادر نه تنها حاكمیت ایران را بر سراسر خلیج فارس مسلم ساخته بود، بلكه سران مسقط و عمان را نیز به سوی خود جلب كرده و درصدد ساخت ناو جنگی و تصرف جزیره زنگبار در حاشیه آفریقا هم بود.
نادر دو سوم از ایام عمر خود را روی زین اسب گذرانید و لشكركشیهای لاینقطع و ضعف مزاج و خستگی جسمانی ناشی از آن وی را به تدریج بدخلق و خوی ساخته بود كه نتیجه اش اتخاذ تصمیمات سخت و نیز اعمال مجازاتهای شدید و فوری اطرافیان خود و مقامات از جمله افسران ارشد بود.
نادر كه آخرین آیین های نوروزی دورات حیات را در كرمان گذرانیده بود، نیمه خرداد در راه بازگشت به پایتخت، در فتح آباد قوچان اردو زده بود. در این اردوگاه كه در ۱۲ كیلومتری قوچان (خبوشان آن زمان) برپا شده بود، نادر دژبانی اردو را به احمدخان درانی، افسر ۲۵ ساله پشتون، سپرده كه این امر باعث ترس سایر افسران شد كه بر جان خود ایمن نبودند. به زودی ۷۰ افسر و عمدتا از قاجارها و افشارها «هم قسم» شدند كه نادر را بكشند. آنها شبانه (۱۰ ژوئن ۱۷۴۷) به چادر خوابگاه نادر نزدیك شدند، نگهبان چادر را خفه كردند، و وارد چادر شدند. نادر با شمشیر دست به دفاع زد ولی صالح خان دست نادر، و یك ژنرال قاجار سر او را قطع كرد و روز بعد، در آن اردوگاه عظیم جز جسد نادر چیزی بر جای نمانده بود، و این بود سرانجام یكی از بزرگترین مردان تاریخ.
جنازه نادر سپس در گوری كه خود قبلا در خیابان بالا در مشهد تدارك دیده بود دفن شد، و در آنجا بود كه مردم متوجه شدند نادر ریش خود را رنگ میزد تا كهولت او آشكار نشود.
نادر یادداشت های روزانه اش را در پایان روز به منشیاش «میرزا مهدی» دیكته میكرد تا فراموش نشوند. وی جز «پزشك»، هرگز از كمك اروپائیان استفاده نكرد. نادر نسبت به اروپاییان بسیار بدبین بود، از همین رو به جای خرید كشتی از اروپا، از مازندران از طریق مشهد چوب به بوشهر حمل كرد و ۱۹ كشتی جنگی توپدار ساخت. به ابتكار نادر بود كه توپهای سبك كه تا آن تاریخ در جهان سابقه نداشت ساخته شد و «زنبورك» نام گرفت. نادرشاه علاقه عجیبی به جمع آوری كتاب و اهداء آنها به كتابخانه ها داشت. وی صدها جلد كتاب خطی نفیس به كتابخانه رضوی مشهد هدیه كرده بود.
كودتای دهم ژوئن ۱۷۴۷ قوچان، نه تنها مسیر تاریخ ایران، بلكه سرنوشت مشرق زمین تغییر داد. اگر این كودتا رخ نداده بود، انگلستان بر آسیای جنوبی و بعداً خاورمیانه، و روسیه بر آسیای میانه و قفقاز دست نمی یافتند، افغانها (نامی كه انگلستان بر ایرانیان خاوری گذاشته است) از ایران جدا نمیشدند و مسأله ای به نام كشمیر به وجود نمی آمد و نقشه جغرافیایی آسیای جنوبی چیز دیگری بود و ....
نادر خرید صنعتی (تكنولوژیك) از اروپا را را روا نمی دانست و از این كار اجتناب داشت. وی بر خلاف صفویه، كوچكترین نظر مساعدی به اروپاییان نداشت و برای تارانیدن آنان از آبهای شرق بود كه درصدد ایجاد یك نیروی دریایی بزرگ كه بتواند جزایر اقیانوس هند از جمله زنگبار را از دسترس اروپاییان كه هدفی جز سلطه و استثمار شرق نداشتند دور سازد و برای این منظور مهندسان كشتی ساز هند را با كمك پارسیان مهاجر یافته و استخدام كرده بود. نادرشاه كه شدیداً به اروپاییان بدبین بود به سرزمین‌های مورد نظر اروپاییان در منطقه از جمله عمان قول حمایت نظامی داده بود. نادرشاه استقرار اروپاییان در بنادر اقیانوس هند و خلیج های منشعب از آن را كه به بهانه تجارت صورت می‌گرفت، وسیله‌ای برای دست اندازی به همه شرق تلقی می كرد و شدیداً از خرید اسلحه از اروپا كه آن را آغازی برای وابسته شدن و نیازمند و طفیلی دیگران شدن می‌دانست اجتناب داشت. برای اثبات «احساس میهن دوستی» نادر ذكر این دو دلیل كافی است: یكی حك كردن عبارت «نادر ایران زمین» بر سكه هایش و دیگری ورود وی به شهر دهلی در روز «نوروز». وی پس از شكست دادن ارتش هند، منتظر شد تا نوروز فرا رسد و در این روز ملی ایرانیان وارد دهلی شود.

××× دو هزار و هفتاد سال پیش از قتل نادر، اسكندر مقدونی نیز دهم ژوئن (سال ۳۲۳ پیش از میلاد) در بابل (جنوب غربی بغدادامروز) درگذشت و به این ترتیب دهم ژوئن سالگشت مرگ سه زمامدار برجسته جهان است. فردریك باربروسا (ریش قرمز) پادشاه امپراتوری مقدس (كاتولیكهای اروپا) نیز دهم ژوئن سال ۱۱۹۰ در جریان لشكركشی به خاور میانه (جنگهای صلیبی) در رود سالپ در جنوب غربی آناتولی (تركیه امروز) غرق شده بود.

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز