جامعه شناسی فمینیستی

▪ با توجه به گسترش حوزه های مطالعاتی فمینیست ها و تاثیر عمیق و سریع آن در لایه های مختلف علم و دانش بشری فکر میکنم دانستن چیزهایی در مورد فمینیسم – البته از زبان خود فمینیستها- برای هر فردی که تحصیلاتی در حد دیپلم داشته باشد به عنوان جزئی از اطلاعات عمومی بحساب آید. و شاید تنها در این صورت باشد که وقتی سراغ یک استاد دانشگاه متخصص هنر قرن بیستم می روی و حرف از هنر فمینیستی می زنی نگوید که« خوشبختانه زنان ما این قبیل انگ ها را به خود نمی پذیرند» و یا وقتی در مورد موضوع پایان نامه ای در حوزه ی فلسفه ی فمینیستی با استاد فلسفه ای حرف می زنی نگوید که « خانم فلسفه را به لجن نکشید» و یا وقتی با استاد جامعه شناسی سن میگویی نگوید «ما داریم سعی میکنیم جلوی ورود این چیزها را بگیریم آنوقت شما…» یا وقتیکه با زنان گوناگون از طبقات و با تحصیلات مختلف سخن میگویی علی رغم اینکه رادیکال ترین اعتقادات فمینیستی باور دارند به شدت عنوان/انگ فمینیست بودن را تکذیب نکنند.
فمینیستها به هیچ وجه زنانی بیمار، سرخورده، مرد بیزار و یا در مقابل مرد صفت نیستند، بهتر بگویم اگر اینگونه هم باشند الزاما به این دلیل فمینیست نشده اند و الزاما همه ی فمینیست ها اینگونه نیستند و در عین حال چه بسیار زنان بیمار، سرخورده، مرد – بیزار و… که همچنان بر باورهای سنتی درباره ی زنان پافشاری می کنند . فمینیسم در پیشرفته ترین الگوهای آن و درکلی ترین صورتش یک هدف بنیادی را دنبال می کند و آن دستیابی به « جهانی که نه تنها برای بعضی از زنان، بلکه برای همه آنها جای بهتری باشد…آن جهان، نه تنها برای زنان، که برای مردان هم جای بهتری خواهد بود.»
▪ فکر میکنم از همین ذکر مصیبت های ابتدایی مشخص است که قصد معرفی کتابی را دارم، ابتدا قصد داشتم کتاب فمینیسم نوشته ی خانم جین فرید من را که جمله ی انتهایی بند قبل به نقل از آن است در این پست معرفی کنم. کتاب کم حجم و جمع جوری که انصافا مطالب خلاصه وار و خوبی را تحویل آدمهایی که وقت کمی برای مطالعه دارند و احتمالا میخواهند چیزهای زیادی بدانند، یا بالاجبار مجبورند که بدانند می دهد. منتهی با جستجویی در صفحات وب متوجه شدم این کتاب – احتمالا بخاطر همان ویژگی فوق الذکر- در میان کاربران اینترنت کما بیش شناخته شده است. بنابراین به معرفی مختصر این کتاب بسنده میکنم و کتاب خوب و کمتر شناخته شده ی دیگری را در این پست معرفی میکنم
▪ “فمینیسم”، اثر جین فریدمن، ترجمه فیروزه مهاجر، انتشارات آشیان. این کتاب شامل مقدمه ای درباره ی اینکه ما یک فمینیسم داریم یا با فمینیسم های متعددی مواجه هستیم آغاز میشود و سپس در پنج فصل به معرفی کلی ترین مباحث فمینیسم می پردازد.فصل اول. مساوی یا متفاوت؟ معضل ابدی فمینیسم . فصل دوم. فمینیسم و امور سیاسی: نبرد برای حقوق شهروندی زنان. فصل سوم. اشتغال و اقتصاد جهانی. فصل چهارم. احساسات جنسی و قدرت و بالاخره فصل پنجم. قومیت و هویت:مشکل ذاتگرایی و چالش پسامدرن....
این کتاب مفید و مختصر برای دانستن مطالب اولیه درباره ی فمینیسم بسیار مناسب است. حتی خواندن آن برای کسانی که چیزهای بیشتری درباره ی فمینیسم می دانند اما این کتاب را ندیده اند میتواند مفید باشد.
▪ “جامعه شناسی زنان”،اثر پاملا آبوت/کلروالاس. این کتاب نخستین بار در سال ۱۳۸۰ چاپ شده است . اکنون چاپ چهارم کتاب مربوط به سال ۱۳۸۵ در بازار قابل دسترسی است. عنوان اصلی کتاب ” درآمدی بر جامعه شناسی: چشم اندازهای فمینیستی” نام داشته است، که خب تغییر عنوان آن از سوی ناشر یا مترجم محترم، و حذف عبارت فمینیسم، اگرچه منجر به پنهان ماندن محتوای کتاب از چشم مخاطب معمولی میشود، میتواند قابل درک باشد.
در مقدمه ی مترجم میخوانیم« کتابی که پیش رو دارید یک کتاب مقدماتی جامعه شناسی است که با نگرشی فمینیستی نوشته شده است. نویسندگان کتاب که سال ها در دانشگاههای انگلستان مقدمات جامعه شناسی را تدریس کرده اند نسبت به جامعه شناسی رسمی و رایج نگاهی انتقادی دارند و آن را نیز مانند سایر علوم مردمحور و بی توجه به زنان می دانند…»
نویسندگان در مقدمه با اقرار به اینکه وجود دانشی بی طرف اساسا ممکن نیست بر موضع نقادانه ی فمینیستی خود تاکید میکنند و همچنین به رسم پسندیده ی نویسندگان بلاد فرنگ گرایش فکری خود را در همان مقدمه مشخص می کنند؛ آنها از میان گرایش های گوناگون فمینیستی خود را منتسب به فمینست های سوسیالیست معرفی می کنند. این کتاب که ۳۷۰ صفحه دارد شامل ۹ فصل است که هریک به بخش های متعددی تقسیم شده است. کتاب با اتکا به آمار و ارقام های اوایل دهه ۱۹۹۰ در انگلستان بیان شده است و بدیهی است که این امر همواره باید مد نظر خواننده قرار داشته باشد.
▪ در آغاز کتاب نویسندگان به اثبات مردمحوری موجود در جامعه شناسی می پردازند و سه راه را برای رهایی از آن و دستیابی به جامعه شناسی زنان پیش می نهدند: ادغام.جدایی طلبی و یا بازسازی مفاهیم...
در فصل بعدی و تحت عنوان دختران و زنان جوان، مراحل رشد و آموزش دختران و پسران مورد بررسی قرار می گیرد و نگرش های فمینیستی درباب آموزش در نحله های مختلف فمینیستی مطرح میشود. در این فصل گفته میشود که سرنوشت زنان و دختران متاثر از ایدئولوژی های زنانه است و اینکه خود می پذیرند وظیفه ای جز مادری و همسری ندارند.
فصل چهارم به مسئله ی خانواده و خانوار می پردازد که در آن انتقادات موشکافانه ی فمینیست ها متوجه نقش زن در خانه و خانواده میشود و نهایتا خانواده به عنوان جایگاه اصلی ستم بر زنان شناسانده میشود، چراکه از ساختاری عمیقا مرد محور برخوردار است.
فصل بعدی به بحث زنان و بهداشت و مراقبت اختصاص یافته است که زنان را به عنوان کارکنان اصلی خدمات بهداشتی و مراقبان تندرستی اجتماع- بطور رسمی و غیر رسمی- معرفی میکند و از ساختار مردمحور ِ درمانگرا در مقابل ساختار زنانه ی تیمار دار و تندرستی محور انتقاد می کند. بحث بعدی که در فصل ششم بررسی میشود مسئله ی زنان و اشتغال است که جز مباحث اولیه و پر اهمیت فمینیست هاست. نگاه به کار بدون دستمزد زنان در خانه به عنوان فعالیتی طبیعی و فقدان ارزش و منزلت کارهایی که موصف به زنانگی هستند در مقابل کارهای سنتا مردانه در این فصل بررسی شده است
فصل بعد به بررسی مسئله ی زنان و جرم و بزهکاری می پردازد و آنرا را از دو رویکرد مورد بررسی قرار داده است. بخش اول به مسئله ی جرم زنان و کارهای نظری در این حوزه به منظور تقاضا برای باز تعریف مفاهیم و نظریات جرم شناسی اختصاص یافته است و در بخش دوم مسئله ی خشونت علیه زنان مطرح شده است.
فصل هشتم زنان و سیاست مورد بررسی قرار میگیرد . بحث مشهور فمینیست ها درباره ی قلمرو های عمومی و خصوصی ، نحوه ی مشارکت سیاسی زنان، سیاست ورزی زنانه و مانند آن مباحث محوری این فصل هستند و در نهایت مسئله ی تولید دانش فمینیستی و فعالیت های نظریه پردازان فمینیست در جهت تولید نظریات جایگزین- در اینجا بویژه در جامعه شناسی- مورد ملاحظه قرار گرفته است.
در پایان کتاب معرفی مختصر و مفیدی از نگرش های فمینیستی مختلف- رادیکال،لیبرال، مارکسیست و سوسیالیست- مطرح شده است و فرهنگ اصطلاحات و واژه های فمینیستی به آن افزوده شده است.
▪ اگرچه این کتاب مربوط به سال ۱۹۹۰ است و طبعا از آن زمان تاکنون پیشرفت های چشمگیری در حوزه ی جامعه شناسی و فلسفه ی فمینیستی به وقوع پیوسته است بطوریکه ما شاهد ظهور نظریات گوناگون فلسفهی-جامعه شناسی دربارهی نحوه ی شناخت زنان و چگونگی ایجاد نظام شناختی زنانه نگر هستیم، و در ضمن آمارهای ارائه شده در کتاب کم اهمیت تر جلوه گر میشوند، اما کماکان این کتاب یکی از کتاب های خوب و مفیدی است که در زمینه ی فمینیسم در بازار کتاب ایران موجود است. کتابی که حاوی اطلاعات مفید و مختصری از آراء فمینیست ها در زمینه های مورد بررسی است.
▪ جامعه شناسی فمینیستی دانشی است برای زنان، و نه فقط یا لزوما درباره ی زنان، دانشی که به اعتراض و رویارویی با استیلای مردان که نابرابری زنان را در اجتماع نهادینه می سازد بر میخیزد… این مبارزه مستلزم چالش با دانشی که جهانشمول معرفی میشود است و اثبات این نکته که دانش موجود از چشم اندازی زنانه به جهان می نگرد است. نگاه به جهان از چشم انداز زنان که تاکنون از ورود به عرصه ی تولید دانش محروم بوده اند ضروری است. این دیدگاه شناخت درست تری از جهان عرضه خواهد کرد چون در پی توضیح چیزی بر می آید که دانش مرد سالار از تشخیص وجود آن عاجز است …

مریم نصر اصفهانی

منبع : critic