عربستان و چین؛ تولید کننده و مصرف کننده نهایی بازار نفت

هفته نامه گلوبال مارکتز در سرمقاله شماره ۲۲ سپتامبر (اول مهر)، بازار نفت را از نگاه جدیدی مورد بررسی قرار داده است و بر نقش مهم عربستان سعودی و چین به عنوان تولید کننده و مصرف کننده نهایی در آن، تاکید کرده است.
بازار نفت به سوی ترکیب ناممکن وجود تنها یک خریدار انحصاری و یک فروشنده انحصاری در حال حرکت است. تنها فروشنده نهایی مهم عربستان سعودی و تنها خریدار نهایی مهم چین است. اگر بخواهیم دقیق تر سخن گفته باشیم باید بگوییم که یک بازار آزاد که خریداران و فروشندگان بسیاری در آن فعالند وجود دارد، اما تنها ریاض است که در صورت تمایل می تواند فروش نفت را افزایش دهد و تنها چین است که از منابع ملی کافی برای تامین تقاضای در حال افزایش نفت خود برخوردار است.
این دو خریدار و فروشنده کلیدی نفت جهان، برای بازار آزاد احترام چندانی قائل نیستند، ترجیح می دهند خود اقدام به تعیین بهای نفت کنند و آن را با قراردادهای مدت دار گره بزنند.
اما دیدگاه های بسیار تمرکزگرا و دولتی عربستان و چین اکنون دیگر از مد افتاده قلمداد نمی شوند. نظام بازار آزادی که برگرفته از مدل اقتصادی آنگلوساکسن است در حال حاضر از بحران مالی که "وال استریت" و "شهر لندن" گریبانگیر آنند، رنج می برند. پاندول پیوسته در نوسان اقتصاد تغییر جهت داده و با عقب گرد از سمت آزاد سازی به سوی کنترل دولتی در حرکت است.
چین و عربستان سعودی ده ها سال با اقتصادی که به سوی جهانی شدن و آزاد سازی ره می سپارد ، همزیستی داشته اما هیچگاه اصول آن را نپذیرفته اند. سرمایه داری چین که توسط دولت هدایت می شود، با سرامایه داری بازار تفاوت فراوان دارد. چین شهروندان خود را از طریق قدرت خودسرانه کنترل می کند و حاکمیت قانون در آن در درجه دوم اهمیت قرار دارد.
عربستان سعودی نیز به عنوان نوعی پادشاهی مطلقه مورد حمایت وهابیت، با دموکراسی فاصله زیادی دارد.
تا آنجا که به نفت مربوط می شود دولت چین خود بهای خرده فروشی بنزین را تعیین می کند و ضرر و زیان ناشی از تعیین قیمت را از طریق بازگشت دادن مالیات هایی که پالایشگاه های دولتی پرداخت کرده اند، جبران می کند. چین به جای اعتماد به بازار، از طریق خرید دارایی در بخش بالادستی کشورهای تولید کننده نفت، نفت خام خود را تامین می کند.
شرکت دولتی سعودی آرامکو نیز از طریق تعیین مابه التفاوت نفت خود در برابر شماری از نفت های شاخص بازار، بهای نفت خود را تثبیت می کند و آن را با مقررات دقیق در مورد مقصد به فروش می رساند.
اصرار بر کنترل عرضه و تقاضا در ریاض و پکن، حداقل در ده سال گذشته از طریق رقابت تعدیل شده است. چین مجبور بوده است با آمریکا برای عرضه اضافی نفت خام و فرآورده ها رقابت کند. عربستان سعودی نیز مجبور بوده است تولید غیر اوپک، بویژه تولید اتحاد شوروی سابق، را زیر نظر داشته باشد. اما کاهش شدید تقاضای نفت در آمریکا سبب شده است چین به تنها خریدار نهایی تبدیل شود. همچنین درحالی که تولید نفت خام در کشورهای غیر اوپک در حال کاهش است و بیشتر اعضای اوپک با حداکثر ظرفیت نفت تولید می کنند، قدرت عربستان سعودی در بازار در حال افزایش است. بر این اساس توازنی که وجود داشت از بین رفته و به موازنه جدیدی نیاز است.
افزایش تقاضای جهانی نفت که تولید کنندگان و مصرف کنندگان را در سال ۲۰۰۴ شگفت زده ساخت و موجب بروز شوک نفت اخیر شد، تحت هدایت چین و آمریکا به وقوع پیوست. در مقابل اکنون اوضاع دگرگون شده، تقاضای نفت در آمریکا در حال کاهش است و در ماه جاری (سپتامبر) در مقایسه با مدت مشابه سال قبل تحویل فرآورده ها ۱ میلیون بشکه در روز کاهش یافته است.
از سوی دیگر تقاضای نفت چین در حال افزایش است. واردات نفت خام این کشور در ماه گذشته (آگوست ) در مقایسه با ماه قبل از آن (جولای) که ۳ میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه در روز بود،۵۰۰ هزار بشکه در روز افزایش یافت. ظرفیت پالایشگاه های این کشور درحال حاضر ۷ میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه در روز است، درحالی که این میزان در سال گذشته ۶ میلون و ۷۰۰ هزار بشکه بود. همچنین انتظار می رود ظرفیت پالایش این کشور طی چند ماه آینده ۷۰۰ هزار بشکه در روز افزایش یابد. واردات نفت چین نیز در آینده به سرعت افزایش خواهد یافت.
چین درحال حاضر رشد اقتصادی را در اولویت قرار داده است. برنامه ریزان این کشور نگران آن هستند که صنایع صادراتی به دلیل کاهش رشد اقتصاد جهانی با کاهش تقاضا رو به رو شوند و از این رو قصد دارند اقتصاد داخلی را به تحرک وادارند. برنامه ریزان چین نرخ های سود را کاهش داده و امیدوارند که کاهش قیمت های نفت این انگیزه ها را دو چندان خواهد ساخت. به پیش بردن اهداف تداوم رشد در صنایع چین، تقاضای این کشور را برای نفت و بویژه گازوئیل تشدید خواهد کرد زیرا گازوئیل سوخت مورد نیاز صنعتی شدن را تامین می کند و هنگامی که شبکه برق با کمبود روبه رو است در ژنراتورها برای تولید نیرو مورد استفاده قرار می گیرد.
تنها عربستان سعودی است که قادر است رشد تقاضای نهایی را تامین کند. ذخایر نفت در این کشور متمرکز است و به این کشور قدرتی می دهد که در سایر بازارهای کالا بی سابقه است. واقعیات زمین شناسی بر قوانین اقتصادی که بر اساس آن قیمت های بالا معمولا باید سرمایه گذاری در منابع عرضه رقیب را تشویق کند، پیشی گرفته است. همچنین رشد اقتصادی چین که دولت راهبری آن را بر عهده دارد، با قیمت های نفتی که دولت برای آن سقف تعیین کرده است، قواعد اقتصادی را که می گوید قیمت های بالا باید کاهش تقاضا را به دنبال آورد، نقض کرده است. از این رو قیمت های نفت بازتاباننده نیازهای عربستان سعودی به درآمدهای نفت به عنوان عرضه کننده نهایی و توانایی چین برای پرداخت بهای سوختی که برای رشد اقتصادی نیاز مند آن است، خواهد بود.

منبع : شبکه اطلاع رسانی شانا