نماز و قرآن، عربی یا غیرعربی؟

▪ برداشت اول
شیفته خلوت شب و انس با خدا بود و در خواندن نماز شب، تداوم داشت و فرزندان خود را به شب زنده داری توصیه می‌کرد و می‌گفت: «توفیقات پروردگار در شب زنده داری است». او از استاد، این سخن را به یادگار داشت که:
«نماز شب، شرط اجتهاد نیست؛ و لکن بی دخالت هم نیست».
▪ برداشت دوم
او در رتبه علمی بالایی قرار داشت. دقت عقلی و تسلط کامل به مبانی فقهی، محفل درسی او را ممتاز ساخته بود، در این مکتب، شاگردان چندی رشد یافتند و مسند مرجعیت و رهبری امت را عهده‌دار شدند؛ آیت الله سیدعلی خامنه ای، یادگار آن حوزه است.
▪ برداشت سوم
پرسش‌های بسیاری از او می‌شد و او تلاش میکرد تا تمامی آنها را پاسخ دهد، با درنگ در مجموعه پاسخهای او مجموعه‌ای از دیدگاههای وی را در مباحث مختلف فقهی، تفسیری، کلامی، عرفانی و تاریخی، می‌توان جست و قوت و اعتبار علمی وی را سنجید.
▪ برداشت چهارم
آیت الله سیدمحمدهادی میلانی (متوفای ۱۳۵۴) یکی از عالمان برجسته شیعی است که مدتها در حوزه نجف اشرف و کربلای معلی، تدریس کرد و دو دهه پایانی عمر خود را در مشهد مقدس گذرانید و ضمن اداره حوزه علمیه این شهر، مرجع دینی مردم بود و با لطافت اخلاق و متانت منطق، پناهگاه مطمئن دوستداران اهل بیت علیهم السلام به شمار می رفت.
این نوشتار، دست‌مایه طرح پرسش و پاسخی است که از میراث مکتوب او به یادگار مانده است.
بسم الله الرحمن الرحیم
حضرت آیت الله میلانی – دامت برکاته –
به عرض می‌رساند ما دانشجویان ایران، در روزهای جمعه جمع شده، نماز ظهر و عصر را با هم میخوانیم و یکشنبه ها که دانشگاه تعطیل است، بعد از ظهر، مجلس تلاوت قرآن و تفسیر به زبان انگلیسی داریم که گاهی بعضی از امریکاییها نیز در آن شرکت میکنند. یکی از آنان به این جانب گفت که چرا مسلمانان باید نماز و قرآن را به زبان عربی بخوانند؛ در صورتی که بیشترِ مسلمانان، زبان عربی نمیدانند؛ ولی خدا که تمام زبانها را میداند؛ آیا بهتر نیست وقتی انسان مشغول نماز و دعا و... است، خودش هم بفهمد که چه می گوید؟
پس از بحثهای زیاد، نتوانستیم او را قانع نماییم؛ بلکه از آن روز، من هم تقریباً با آن دوست آمریکایی موافق شدهام؛ به چه دلیل ما باید حتماً نماز و قرآن را به زبان عربی بخوانیم و آیا اگر قرآن را به زبان انگلیسی تلاوت و تفسیر نماییم، اشکال دارد؟
۹.ربیع الاخر.۱۳۸۸
باسمه تعالی شأنه
السلام علیکم.
امید آن که به موجبات سعادتمندی دنیوی و اخروی برسید و در آسایش روحی و فکری باشید.
۱) پیغمبرصلی الله و علیه وآله فرموده است: نماز بخوانید؛ به طوری که من نماز میخوانم و پیشوایان دین فرموده اند: نماز را به عربی بخوانید؛ البته امت اسلامی، باید اطاعت کنند و آن چه فرموده اند، مطابق حکمت و مصلحت و از جانب خداوند متعال است.
۲) حمد و سوره و اذکار واجب نماز را باید به عربی خواند؛ ولی در نماز میتوان به زبان خود، ذکر گفت و دعا کرد و در هر حال، به یاد خداوند متعال بودن، چه در نماز و چه در اوقات دیگر، مستحسن است؛ مثلاً اگر انسان در قنوت نماز، به زبان خود دعا کند و حاجتهای مشروع خود را بطلبد، اشکال ندارد؛ مخصوصاً چنانچه در نمازهای مستحبی باشد.
۳) اگر کسی نتواند نماز را به عربی بخواند، هر قدری که توانست آن را به عربی و بقیه را به ترجمه آن می خواند؛ ولی باید بکوشد که یاد بگیرد؛ مانند آن که دانشجویان زبان، کتابی را که مورد حاجتشان است، یاد میگیرند تا به مطالب آن آشنا شوند و با آن زبان، سخن می گویند.
۴) قرآن کریم را به هر زبان میتوان تفسیر نمود و درس داد؛ ولی نمی‌توان ترجمه آن را کتاب آسمانی و کتاب اسلامی دانست و خواندن ترجمه آن، مانعی ندارد؛ ولی تلاوت قرآن محسوب نمیشود؛ زیرا تلاوت، عبارت است از خواندن عین الفاظ؛ نَه معنای آنها؛ مثلاً، اگر کسی بخواهد شعر حافظ - «ألا یا أیّها السّاقی أدر کأساً و ناولها» - را بخواند، باید به همین عبارت بخواند؛ نه این که معنای آن را بگوید؛ به علاوه، ترجمه قرآن به هر زبان که باشد، نمی تواند معانی قرآن را آن چنان که شاید و باید، رساننده باشد.
۵) اگر تاریخ گفتار دانشمندان بزرگ را مطالعه کنید، می بینید وقتی که می خواهند مطلبی را بگویند یا دستوری را بدهند، در نظر دارند مفاهیم زیادی را در عبارات کوتاه بگنجانند و از طولانی بودن الفاظ، خودداری میکنند و این روش، فلسفهای دارد و مطابق حکمت است و جنبه روانی دارد که عظمت مطلب، در دل شنونده، مؤثّر می شود و در حافظه او می ماند و نگهداری و ضبط آن، برای او آسان می شود؛ لذا قرآن مجید که سخن خدای متعال بر مردم جهان است، حتماً باید عربی باشد؛ زیرا به تصدیق زبانشناسان، تنها زبان عربی است که می تواند بزرگترین و پردامنه ترین مفاهیم را در قالب کوتاهترین جمله بیان کند. گاهی یک عالم معنا و معارف را یک سطر گفتار عربی، فرا می گیرد و این حقیقت، در زبانهای دیگر، امکان ندارد.
۶) بسیار دیده میشود یک فرد عادی که میخواهد با شخص بزرگی سخن گوید، می کوشد مطالب خود را در عبارات مناسب و کوتاه به عرض برساند. بنابراین، نماز که اظهار بندگی و خضوع و عرض حال در پیشگاه با عظمت ربوبی است، باید به عربی خوانده شود؛ زیرا که به جز با زبان عربی، امکان ندارد جمله های پرمعنا را در قالب الفاظ کوتاه و بلیغ و فصیح، ادا نمود.
۷) اسلام، مستقلّ است و زبان رسمیِ مستقلّ دارد که کاملترین زبانهاست و خدای متعال، نخواست مردم آن را با وضع خودشان تطبیق کنند و آن را دست‌خوش زمان قرار دهند. بنابراین، باید اسلام به طوری استقلال داشته باشد که مردم جهان، قرآن را به عربی بخوانند و اگر اسلام که دین پراهمیتی است، زبان مستقلی نمی‌داشت، دانشمندان و فلاسفه، در آن، کمبود احساس می‌کردند.
۸) رئیس هر دین و آیین، چنانچه به یک زبانی، کتابی برای پیروان خود تنظیم نماید، محفوظ بودنِ آن، به همان لغتی که دارد، موجب وحدت اجتماعی پیروان آن است و مسلمانان جهان که لغات مختلفی دارند، به مناسبت عربی خواندن قرآن و نماز، دارای یک نوع وحدت استقلالی خواهند بود. بنابراین، اگر زبان عربی را تا حدّی که بتوانند تفاهم نمایند، یاد بگیرند، وسیله‌ای می‌شود که مسلمانان عرب و فارس و ترک و هندی و اروپایی، با هم تماس بگیرند و با هم، تبادل فکری در امور فردی و اجتماعی داشته باشند و نظام معاد و معاش خود را به سهولت برگزار نمایند.
۹) دیده شده است سایر کتابهای آسمانی در اثر محفوظ نماندنِ زبان اصلی و اوّلیِ آنها، اختلافاتی پیدا کردهاند؛ پس قرآن باید در عربی بودنِ خود، باقی بماند تا از تحریف و اختلاف، مصون باشد.
۱۰) اگر مسلمانان از روی حقیقت کاملاً می‌دانستند نماز، یعنی با خدای بزرگ سخن گفتن و او را ستایش و پرستش کردن و اظهار عبودیت و عجز و ناتوانی در برابر قدرت خداوند متعال نمودن و حاجتهای همه گونه خود را خواستن و از طرفی مجبورند صبح و ظهر و عصر و مغرب و عشا، نماز بخوانند، هر قدر کم همت بودند، به فکر می‌افتادند این زبان را که همه روزه پنج مرتبه به آن نیازمند می‌باشند، یاد بگیرند و به طور شایسته، این عبادت بزرگ را انجام دهند. در خاتمه از این که جمعیتی هستید که روزهای جمعه و در مواقع تعطیل، دور هم جمع می‌شوید و تلاوت قرآن و تفسیر آن و مذاکرات دینی و مذهبی دارید و تبلیغات می‌نمایید، بسیار تقدیر می‌نماییم. خدای متعال، نگهدار شما باشد و عزّت و موفّقیّت عنایت فرماید. به همگی سلام و تحیت می‌رسانم.

محمدباقر پورامینی

منبع : نشریه الکترونیکی پرسمان