سهم ناچیز مالیات در اقتصاد ایران

دولت ها در جهت گذران امور جاری خود و نیز ورود به برخی سرمایه گذاری های عام المنفعه که رغبتی برای ورود بخش خصوصی وجود ندارد، نیازمند پول هستند. برخی امور نیز وجود دارند که ورود بخش خصوصی به آن باعث ایجاد مفسده است، امنیت و قضا از جمله این موارد است لذا دولت به عنوان مرکز اعمال اراده عمومی باید موارد مذکور را به انجام رساند. بهترین منبع درآمدی دولت چیست و دولت برای انجام وظایف خود چگونه باید منابع مورد نیاز را فراهم آورد؟ در کنار سایر منابع درآمدی دولت از مالیات به عنوان مهمترین منبع تغذیه دولت نام برده می شود، به نوعی که در ادبیات اقتصادی کلاسیک جهان تمام هزینه های دولت باید از طریق مالیات ها تامین شود.
طبق تعریف «مالیات وجوهی است که دولت باید برای تامین هزینه های خود از اشخاص کسب کند». منابع دریافت مالیات نیز عموماً مالیات بر درآمد، مالیات بر ارث، حق تمبر، مالیات بر درآمد املاک، مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی و مالیات بر درآمدهای اتفاقی است. در عموم کشورهای دنیا و به ویژه کشورهای توسعه یافته هزینه های دولت از طریق مالیات ها تامین می شود. پرداخت مالیات توسط شهروندان، آنها را نسبت به اقدامات دولت حساس خواهد کرد به دیگر سخن مودی مالیاتی چون به سهم خود بخشی از هزینه های دولت را تامین می کند امکان دارد که اقدامات دولت به طور مستقیم و غیرمستقیم در راستای افزایش رفاه عمومی و امنیت اجتماعی مالیات دهنده باشد. از طرف دیگر دولت نیز مراقب افکار عمومی است و تلاش دارد فعالیت های خود را در چارچوب خواسته مردم توجیه و تبیین کند و این به نوعی یک همبستگی ارگانیک بین دولت و ملت پدید می آورد، هر چه منابع درآمدی دولت مستقل از افراد باشد به همان میزان دولت خودرای و مستقل از اراده واقعی مردم است و با ضریب فزاینده بیشتری به شکاف دولت-ملت دامن می زند زیرا دولت دیگر وامدار مردم نیست و مصلحت ملی را نه ملت که خود و با جیب مستقلش تعیین می کند. نتیجه این رویه معلوم است و نیازی به تحلیل ندارد.
● مالیات در ایران
در حالی که طبق آمارهای اعلام شده تولید ناخالص ملی کشور در سال ۸۵، بالغ بر ۴۵۰ ملیارد دلار برآورد شده است اما میزان مالیات های جمع آوری شده توسط دولت اصلاً در حد رضایت بخشی قرار ندارد، به عبارت دیگر رقم مالیات های جمع آوری شده هیچ تناسبی با GNP ندارد. طبق آمارهای اعلام شده در نماگرهای بانک مرکزی در حالی که رقم هزینه های جاری دولت ۳۷۷۹۳۵ میلیارد ریال بوده است کل درآمدهای مالیاتی ۱۷۷۶۱۷ میلیارد ریال بوده که هیچ تناسبی با هم ندارند، یعنی در حالی که دولت باید حداقل هزینه های جاری خود را از طریق مالیات ها تامین کند حتی نتوانسته ۴۰درصد این رقم را نیز جذب کند.
● چرا سهم مالیات در اقتصاد ایران ناچیز است
۱) سازمان امور مالیاتی در کشور از یک ساختار تقریباً سنتی برخوردار است، در حالی که این سازمان باید با وصول مالیات های متناسب از مشاغل با درآمدهای بالا به کارکرد مهم خود مبنی بر ابزار گسترش عدالت دولت تبدیل شود اما متاسفانه اطلاعات این سازمان در حداقل ممکن خود قرار دارد. آیا سازمان امور مالیاتی آمار همه فعالان اقتصادی را دارد؟ آیا از گردش مالی کشور در بخش های اقتصادی باخبر است؟ آیا در جهت استقلال سیاست های خود از سیاست های تحمیلی دولت حرکت می کند؟ و در کلام آخر آیا می داند مردم چقدر درآمد دارند؟ آمار ذکرشده در خصوص تولید ناخالص ملی و نیز رقم درآمدهای وصولی نشانگر این است که این سازمان به هیچ وجه روی ماموریت های خود چفت نیست. سازمان امور مالیاتی باید با همکاری سایر دستگاه ها و به ویژه بخش انفورماتیک کشور نسبت به جمع آوری اطلاعات فعالان اقتصادی اقدام کند. وابستگی به شیوه خوداظهاری مالیاتی دلیل ناتوانی و جمع آوری اطلاعات فعالان اقتصادی است.
۲) آیا کارمندان بخش مالیاتی کشور به این نکته نیز اذعان دارند که قوانینی که آنها طبق آن عمل می کنند ضعف دارد یا اینکه از اراده لازم برای اعمال قانون برخوردار نیستند یا گاهی به اراده خود بر خلاف قانون جهت می دهند.
۳) وابستگی دولت به درآمدهای نفتی و بی نیازی از درآمدهای مالیاتی باعث شد سازمان امور مالیاتی در حاشیه قرار بگیرد و در ساختمان شیشه یی خود نگران وصول درآمدها نباشد. به دیگر سخن هنگامی که دولت احساس نیاز کند به سراغ سازمان می رود تا از فعالان اقتصادی مالیات متناسب را اخذ کند. عدم توجه جدی دولت به این مقوله که ارقام آن را اثبات می کند شکاف بین فقیر و غنی را که خلاف اصل عدالت اجتماعی است روز به روز بیشتر کرده است.
۴) ناتوانی سازمان امور مالیاتی در شناسایی درآمدها و امکان فرار مالیاتی باعث شده ماهیت اقتصاد کشور بازرگانی باشد. درآمد این بخش بسیار بالا اما رقم مالیات دریافتی اندک است.
۵) یکی از دلایل عمده رقم پایین درآمد مالیاتی، اقتصاد دولتی است. جای تاسف دارد که در مقابل ارقام درآمدی شرکت های فعال و سودده دولتی در قانون بودجه سال ۸۶ میزان مالیات پرداختی رقم صفر اعلام شده است، یعنی برخی شرکت های سودده تجاری با آنکه حجم قابل توجهی از بودجه دولت را می بلعند اما مالیات نمی دهند.
۶) دولت باید از هر نوع درآمد مشروع و شناخته شده یی مالیات بگیرد، ضمن آنکه در شناسایی درآمدها ناتوان است و در غالب اظهارات نیز رقم درآمد بسیار کمتر ذکر می شود اما بی توجهی دولت به برخی درآمدهای مشمول مالیات نیز جای تعجب دارد.

شریف خسروی

منبع : روزنامه اعتماد