حاکمان مبارزات طبقاتی در شوروی

▪ نویسنده: اشارل تبلهایم
▪ مترجم: ناصر فکوهی
▪ نشر: نی
کتاب فوق بررسی دوران تاریخی دهه سی شوروی را مدنظر قرار داده است; آنجا که ایدئولوژی‌حاکم بر شوروی آن دوره برآمده از بلشوسیسم برپایه نوعی از استالینسیم مخوف که عمدتا یک ایدئولوژی رسمی محسوب می‌شود، است و نه یک ایدئولوژی حاکم.
به این ترتیب که خود را از طریق زور و ارعاب بر جامعه و امتناع توده‌های مردم حاکم می‌نماید. از این رو درجه انقیاد طبقات و اقشار اجتماعی نسبت به آن بسیار متغیر است. شاخص دیگر ایدئولوژی استالینیستی در آن است که این ایدئولوژی به شدت التقاطی است; بعضی از مفاهیم و مضامین خود را از بلشوسیسم به عاریت می‌گیرد; برخی دیگر را از فرهنگ سیاسی روسیه می‌گیرد و شاید حتی بگوییم شووینیسم روسی که این شودینیسم منجر به تغییر مرزها درمناطق متعددی از روسیه از جمله مرز با اوکراین، داغستان چچن، قره‌باغ و ... می‌گردد. حتی قسمتی از استالینیسم از تجربیاتی گرفته شده بود که در مواجهه با گفتمان ایدئولوژیک حزب نفی می‌شدند.
سال‌های دهه سی در شوروی، سال‌های تمجید بی‌چون و چرا از استالین بود. سال‌هایی که حتی نام لنین به فراموشی سپرده شده بود و البته الگویی پدید آمد برای ارائه‌ یا بهتر بگوییم صدور انقلا‌ب‌ به دیگر کشورهای اردوگاه سوسیالیستی از اروپای شرقی گرفته تا چین و کوبا. در این کشورها، ساختار ایدئولوژیک استالینی کم و بیش تاثیر عمیقی بر ایدئولوژی رسمی باقی گذاشت و تضادهای اجتماعی‌ سیاسی داخلی یا تضادهایی که آنها را به صورتی کم و بیش حاد در مقابل شوروی قرار می‌دادند، دچار تحول شد. به علا‌وه، ایدئولوژی رسمی در بعضی از موارد، اثر قابل ملا‌حظه‌ای بر تصمیمات احزاب و قدرت حاکم گذاشت. بازتاب ایدئولوژی مذکور در بین طبقات و اقشار مختلف مردم به شدت نابرابر بود. این گفتمان‌ها سعی می‌کردند به هر وسیله‌ای از جمله شانتاژ، سرکوب، سانسور و ... عملکردهای قدرت حاکم را مشروعیت بخشند تا بدین‌ترتیب گفتمان‌های انتقادی ناچار به کناره‌گیری، انفراد و نابودی شوند و امکان پاگرفتن نیابند.
دوران استالینی خود به دو برهه تقسیم می‌گردد. برهه اول (۱۹۲۸ تا ۱۹۳۱) شامل سرمایه‌داری زدایی، نابود کردن کولا‌ک‌ها و به طور کلی از بین بردن بخش‌های باقیمانده از سرمایه‌داری دوران تزاری است. پرواضح است که نباید این دوران را از گروه مشخص مارکسی و دیدگاه‌های او بزداییم. کشتار ۲۰ میلیون کولا‌ک، دستاورد یکی از دیدگاه‌های مهم مارکس در زمینه غیرطبقاتی بودن، دهقان‌هاست.
مارکس تاکید می‌ورزد که یکی از خصوصیات ایجابی‌ و نه سلبی طبقه‌ در آن است که اعضای آن هویت‌شان در گرو مشارکت و همکاری با یکدیگر است; به تعبیری دیگر هیچ عضو طبقه نمی‌تواند مستقل از خود طبقه و هستی، خود را به پیش برد چنانچه کارگران در کارخانه، هستی‌شان موقوف به تولید کالا‌هایی است که در بخش‌های مختلف کارخانه و بر اساس تقسیم کار; تولید می‌شود و تولید یا بسته‌بندی هر قسمت از کالا‌ها به عهده یک گروه خاص کارگری است، لذا کارگران از آنجا که وجودشان بسته به تولید کالا‌ست و کالا‌ نیز در یک فراگرد همگانی تولید می‌شود، به شکلی غیرمستقیم وجودشان وابسته به یکدیگر می‌گردد و اعتصاب در یک بخش از کارخانه، کل کارخانه را با اختلا‌ل روبه‌رو می‌سازد و آن را تعطیل می‌کند. اما از نظر مارکس; دهقانان، خصلت طبقاتی ندارند و هر کدام از آنها‌ هر خانواده دهقانی‌ می‌تواند بدون آنکه کاری با خانواده‌های دیگر دهقانی داشته باشد یا نوع کشت و کارش را با آنها هماهنگ نماید، زندگی‌اش را به پیش برد.
حتی باید گفت آنها بیشتر برای او مزاحم محسوب می‌شوند تا هم صنف; چراکه او بدون وجود دیگر دهقانان، می‌تواند منتظر بالا‌ رفتن قیمت محصولش در بازار به واسطه کمبود عرضه آن باشد; پس بیهوده نیست که چیزی از جنس اتحادیه در میان دهقانان مانند کارگران همه‌گیر الزامی‌نیست و از آنجا که این صنف طبقه محسوب نمی‌شوند‌ و البته انقلا‌ب کارگری لزوما انقلا‌بی طبقاتی و در راستای رویارویی دو طبقه نهایی تاریخی‌ بورژوا و پرولتر‌ در برابر یکدیگر است، دهقانان به علت خصلت غیرطبقاتی‌شان، عناصری ضدانقلا‌ب محسوب می‌شوند; پس باید گفت مارکس سال‌ها قبل مجوز تصفیه خونین دهقانان و ملا‌کین را به طور غیرمستقیم در اختیار استالین قرار داد.
دولت استالین بعد از کولا‌ک‌زدایی گسترده پایان دهه بیست، تا آغاز دهه ۵۰ سیاستی دیگر را در پیش گرفت که ایجابی می‌نمود. سیاستی مبتنی بر پرولتری کردن حزب، دستگاه‌های دولتی و فرهنگی انقلا‌ب فرهنگی) که البته این کار دوم الهام‌بخش بسیاری از نظام‌های توتالیتر بعد از استالین گردید که مخالفین خود را به بهانه‌های ایدئولوژیک و در سایه شعار دفاع از انقلا‌ب، حذف ضد انقلا‌ب و پاکسازی محیط‌های فرهنگی، به بدترین شکلی تصفیه نمایند.

امین فیروزگر‌

منبع : روزنامه حیات نو