معلم؛ گام اول، حرف آخر

در آموزش، شاید هیچ عاملی برای دانش‌آموز، مهم‌تر و اساسی‌تر از خودباوری نباشد و اینکه دانش‌آموز بتواند یک مساله را با دو شیوه ذهنی و خلاق حل کند، بسیار بهتر از آن است که بتواند ۱۰ مساله را با یک راه‌حل مشترک و تکراری به جواب برساند.
در این میان خانواده، مسوولان مدرسه، مسوولان سیاستگذاری سیستم‌های آموزشی و بسیاری دیگر از عوامل مرتبط با آموزش نقش‌های غیرقابل انکاری دارند.
کدامیک از ما معلم‌هایمان را از یاد می‌بریم؟
بی شک در فرآیند آموزش، مهم‌ترین و ماندگارترین نقش را معلمان ایفا می‌کنند. حال اگر والدین از روش‌های آموزشی آنها الگوبرداری کنند، می‌توانند در خانه نیز مانند مدرسه یک سیستم آموزشی ترتیب دهند و از این طریق، اصلی‌ترین مشکل یادگیری کودکان یعنی فشار عصبی ناشی از محیط را بر طرف کنند.
پس با راهکارهای زیر می‌توانید هم معلم و هم ولی خوبی برای فرزندان باشید.
● کلاس درس، حامی بچه‌ها
برای ایجاد اعتمادبه‌نفس در بچه‌ها بهتر است جو کلاس به‌جای «رقابتی»، «حمایتی» باشد. یک راهش این است که از بچه‌ها بخواهیم در گروه‌های کوچک و با همکاری هم، روی راه حل‌های یک مساله کار کنند. مثلاً در هر گروه یک دانش‌آموز می‌تواند از مکعب‌های بازی استفاده کند، یکی دیگر نمودار بکشد و دیگری از محاسبات جبری استفاده کند. نفر چهارم هم می‌تواند تمام مراحل حل مساله را بنویسد. درعین حال بچه‌ها را تشویق کنید به‌طور منظم از همدیگر کمک و راهنمایی بگیرند و مدام منتظر شما نباشند تا کمکشان کنید. می‌توانید یک حرف را در میان آنها به عنوان تکیه کلام مطرح کنید، مانند: «اول سوال از همکلاسی بعد معلم!» این پیغام ساده به دانش‌آموزان یادآوری می‌کند که آنها دانش لازم برای کمک‌کردن به هم را دارند و به آنها می‌گوید: دانش‌آموزان ـ و نه فقط معلم‌ها ـ می‌توانند جواب درست را پیدا کنند.
این پیام باید به‌صورت الگو در آید و نه کلیشه. وقتی بچه‌ها شروع به همکاری و پاسخ‌دادن به سوالات هم می‌کنند، در معرض تعداد زیادی از راه‌حل‌های مساله قرار می‌گیرند؛ بالاتر از این، در کلاس جو اعتماد، همکاری و مشارکت به وجود می‌آید و تمام اینها برای بالا‌بردن سطح اعتمادبه‌نفس و کارایی زمان امتحان، موثر است. در این میان مراقب احوالات فرزندان و دانش‌آموزان کندتر و ضعیف‌تر باشید، چراکه اگر کسی در این همکاری شرکت نکند به همان اندازه که دیگران استفاده می‌کنند، او متضرر خواهد شد.
● تشویق استقلال شخصیت
برای موفق‌شدن، یک عامل خیلی مهم وجود دارد؛ «استقلال شخصیت». بیشتر کردن آگاهی دانش‌آموزان از خودشان به‌عنوان یادگیرنده‌های توانا و مستقل، قدمی در جهت موفقیت در امتحان است. این کار را با در دسترس قرار‌دادن تمام منابع درسی شروع کنید. به بچه‌ها یاد بدهید که ابزارها (لغتنامه، ماشین‌حساب، وسایل کمک‌درسی) به همه تعلق دارند و باید در زمان لازم مصرف شوند. به این ترتیب به بچه‌ها اجازه می‌دهید بفهمند شما مطمئنید آنها می‌توانند مساله را حل کنند و منابع مورد نیازشان را فراهم بیاورند.
شیوه دوم این است که به بچه‌ها دوره‌کردن آنچه قبلاً می‌دانسته‌اند را یاد بدهید. مثلاً به آنها نشان بدهید چطور با استفاده از کتاب درسی از حافظه‌شان استفاده کنند. این کار به خصوص وقتی با موضوعات درسی جدیدی دست به گریبانند، مفید واقع می‌شود. مثلاً اگر در درس ریاضی تفریق اعداد بزرگ مشکل ایجاد کرده است، از بچه‌ها بخواهید صفحاتی را پیدا کنند که برای اولین بار تفریق دو رقمی در آنجا تدریس شده است. شما می‌خواهید بچه‌ها را تشویق کنید تا به تدریج این کار به عقب برگشتن و دوره‌کردن دانسته‌هایشان را خودشان انجام دهند. این عمل، بچه‌ها را به یاد موفقیت‌های گذشته‌شان در یاد گرفتن می‌اندازد و معلومات گذشته و جدید را به نحوی به هم وصل می‌کند. این کار یعنی بازگشتن و یادآوری چیز‌هایی که قبلا آموخته‌اند، به آنها در عین حال اعتمادبه‌نفس و روحیه جدیدی می‌دهد.
● شنیدن ایده‌ها
برای رشد و امکان حضور در مجامع عمومی فرد نیاز دارد که ادبیات اظهارنظر را بیاموزد و جرات حرف‌زدن بیابد. برای این کار به بچه‌ها جرات بدهید تا ایده‌هایشان را به روشنی بیان کنند. این فعالیت مهمی است و کمک می‌کند مهارت‌های تفکر بحرانی دانش‌آموزان گسترش پیدا کند. علاوه بر این، آنها کم‌کم زبان و ساختار سوالات را تشخیص می‌دهند و با آنچه به موفقیت می‌رساندشان، آشنا می‌شوند. این رویه گام به گام را امتحان کنید:
▪ گام اول: فکر‌کردن
وقتی یک مساله را مطرح کردید، از بچه‌ها بخواهید در سکوت به راهی که برای حل مساله دارند فکر کنند، بعد جوابشان را برای پیدا کردن راه‌حل در گروه به بحث بگذارند. از آنها بخواهید از اعداد در شیوه‌ها استفاده نکنند. این کار باعث می‌شود به جای حل یک مساله خاص، روی فرآیند حل مساله تمرکز کنند و در نهایت دید آنها را باز می‌کند.
▪ گام دوم: نوشتن
برای تثبیت ذهنیت‌های دانش‌آموزان و روبه‌رو کردنشان با روش‌های منطقی، بعد از برداشتن گام اول، از بچه‌ها بخواهید به‌طور فردی یا دو نفری با توضیح‌دادن مراحل کارشان، شرحی درباره درستی جوابشان بنویسند. مطمئن شوید که بچه‌های ما می‌فهمند از آنها می‌خواهید به محاسباتی که انجام داده اند، رجوع کنند.
▪ گام سوم: سنجش
در آخر کار، نمونه جواب‌ها را در کلاس ارائه و درباره‌شان بحث کنید. به‌جای اینکه خودتان مساله را ارائه کنید، بچه‌ها را تشویق کنید خودشان معیاری درست کنند که بتوانند نشان بدهند عناصر در جواب کامل کدام‌ها هستند. این فرآیند، فهم بچه‌ها را از یک جواب قوی و موفق زیاد می‌کند. این کار فرآیندی زمان بر است، پس اگر برای این کار وقت کافی ندارید انجام ندادنش را به انجام دادنش ترجیح دهید، چراکه عجله در این کار برای بسیاری از دانش‌آموزان زیان بار خواهد بود.
● قدم به قدم با منطق
فرزندان برای اینکه بتوانند واقعاً ارتباط منطقی درس‌هایی مانند ریاضی را بفهمند و به خاطر بسپارند، احتیاج دارند تا با کلمات مهم حل مساله آشنا شوند و واژگان را درونی کنند. برای همین در کلاستان اصطلاحات ریاضی را به گوش همه برسانید. مثلاً با دانش‌آموزانتان یک دیوار کلاس را به لغات ریاضی اختصاص بدهید. با جلو رفتن درس‌ها، کلمه‌های جدید را به دیوار اضافه کنید و به این شکل دایره‌المعارفی از کلمات مورد نیازتان درست کنید یا در شروع هر فصل از بچه‌ها بخواهید با همکاری هم، فهرستی از اصطلاحات درست کنند و با نقاشی، آنها را نشان بدهند. این قبیل کارها هم به استقلال و هم به دیکته بچه‌ها کمک خواهد کرد و وقتی زمان امتحان برسد، بچه‌های شما همه این کلمات را صدها بار قبل از این دیده‌اند! این کار را با تهیه روزنامه‌های دیواری نیز می‌توان انجام داد. از سایر مربیان نیز برای این کار استفاده کنید.
● دقت حتی در انتخاب مثال‌ها
خیلی مواردی که گاه فرزند برای آن تنبیه یا جریمه می‌شود، ناشی از مشکلات ماست نه فرزندانمان. وقتی به بچه‌ها می‌گوییم جواب این مساله را بنویسید، معمولاً همیشه توضیحاتی ناکافی یا حتی نامربوط می‌نویسند که نشانگر میزان معلوماتشان نیست. در بسیاری از موارد، آنها اصلاً نمی‌دانند یک جواب خوب چه شکلی دارد و شامل چه چیزهایی است. برای امتحان هم که شده از دانش‌آموزان بخواهید یک برگه ارزیابی را به‌عنوان راهنمای نوشتن یا ابزار «خود ارزیابی» استفاده کنند. مثلاً چنین برگه‌ای در درس ریاضیات، شامل این سوالات است: (البته ادبیات طراحی این سوالات باید متناسب با سن فرزندان باشد)
ـ آیا راه‌حل درست است؟
ـ آیا به سوال مطرح شده، به روشنی و تکمیل پاسخ داده شده است؟
ـ آیا از اصطلاحات ریاضی مناسب استفاده شده است؟
ـ آیا راه‌حل، گام‌به‌گام توضیح داده شده است؟
ـ آیا درستی پاسخ با استفاده از تخمین یا استدلال منطقی امتحان شده است؟
با استفاده از برگه ارزشیابی، بچه‌ها بهتر می‌فهمند که جواب خوب چه اجزایی دارد و بهتر می‌توانند به هنگام امتحان از این دانش استفاده کنند. این کار را برای درس‌های مختلف امتحان کنید.
● پرهیز از دلسوزی‌های بی‌مورد
گاهی اوقات وقتی دانش‌آموزی دفترچه به‌دست کنار میزتان می‌آید، مقاومت در برابر اصرارش برای حل‌کردن یا درست‌کردن جواب، بسیار مشکل است. بیشتر اوقات ما بار مسوولیت خودمان و یادگیری بچه‌ها را به دوش می‌کشیم، به این ترتیب آنها در مهارت هایشان، خود را به ما متکی و بی اطمینان به نفس می‌یابند. اما وقتی به آنها کمک می‌کنیم با استفاده از دانش خود و منابع موجود یاد بگیرند، به آنها فرصت به خود بالیدن در کارشان را اهدا می‌کنیم. هر چه دانش‌آموزان کلاستان یاد بگیرند بیشتر به خود متکی باشند، می‌بینید که بیشتر، بچه‌ها را به سوی منابع و دیوار لغات می‌فرستید، کمتر به آنها می‌گویید با مساله چه کار کنند و از شنیدن ایده‌هایشان شادتر می‌شوید. به‌زودی آنها اعتمادبه‌نفس بهتری می‌یابند و حتی در امتحانات سخت، توانایی و جرات لازم برای کسب بهترین نتیجه‌ها را دارند.

سعید نوری‌آزاد

منبع : روزنامه تهران امروز