رهیافت‫هائی برای افراد نوبتکار

امروزه بسیاری از سیستم‫های تولیدی در دنیا به صورت شیفتی مشغول به كار هستند كه به تبع آن توجه به وضعیت كاركنان نوبتكار اهمیت ویژه‫ای پیدا می‫كند. سیستم نوبتكاری عبارت است از دوره‫های زمانی كه در ۲۴ ساعت شبانه روز افراد مشغول انجام وظیفه هستند یعنی ۸ ساعت شیفت صبح، ۸ ساعت شیفت عصر و ۸ ساعت شیفت شب یا دو شیفت ۱۲ ساعته و... شركت ما نیز از جمله كارخانه‫هائی است كه به صورت شیفتی مشغول به فعالیت است و فرایند های تولیدی و برخی بخشهای پشتیبانی آن از نظر اقتصادی و فن آوری بدون استمرار ۲۴ ساعته امكان پذیر نمی‫باشد، لذا ضروری است كه بخشی از كاركنان در ساعات مختلف شبانه روز به انجام وظایف خود بپردازند. هر چند كه سیستم نوبتكاری موجب استفاده بهینـه تر از ماشین آلات و تولید بیشتر می‫شود اما كاركنانی كه در این شرایط مشغول به كار هستند دارای وضعیت خاصی بوده كه توجه به آن از اهمیت ویژه‫‫ای برخوردار است.
شیفت‫های كاری به دو صورت ثابت و چرخشی است . در نوبتكاری ثابت ممكن است عده‫ای همیشه شب كار باشند كه در این نوع از نوبتكاری معمولا ساعت بیولوژیك بدن كه زمان خواب ، زمان غذا خوردن و استراحت و نیز برنامه ارتباطات با خانواده و دیگر اقوام و آشنایان را تعیین می‫كند به هم خورده و ممكن است كم خوابی، كم اشتهائی، بیماریهای قلبی و حالت انزوا و گوشه‫گیری و... را به همراه داشته باشد .
در نوبتكاری چرخشی كه به صورت شیفت صبح، شیفت عصر و شیفت شب می‫چرخد با توجه به اینكه كاركنان به نحوی در مشكلات سهیم می‫شوند ، تبعات منفی شیفت ثابت وجود ندارد ولی از طرفی ممكن است مشكلاتی چون به هم خوردن ریتم شبانه روزی و كم خوابی را نیز به همراه داشته باشد .
به هر حال در هر نوع از نوبتكاری معایب و مزایایی است، ولی به راحتی و با اتخاذ تدابیر مناسب با همكاری مدیریت و كاركنان می‫توان عوامل تنش زا و عوارض منفی ناشی از نوبتكاری را كم كرد. عوامل تنش زا تقریباً در زندگی همه افراد وجود دارد و محیط كاری نیز بی‫بهره از این عوامل نیست. اگر این عوامـل خارج از كنترل كاركنان باشد منجر به آسـیبهای جدی خواهد شد . این عوامل به دو دسته فیزیكی و سازمانی تقسیم می‫شوند عوامل تنش زای فیزیكی و جسمی مثل صدا، دمای بیش از حد بالا و یا بیش از حد پائین، لرزشهای شدید و ....و عوامل تنش زای سازمانی مثل مواردی چون خستگی ، یكنواختی و عدم تنوع در كار، عدم رضایت شغلی ، عدم امنیت شغلی، ابهام در مسئولیت، انزوا، میزان ریسك و خطر شغل و ..
با توجه به عوامل تنش زا در محیط كار راهكارها و پیشنهادهایی كه برای افراد نوبت كار وجود دارد عبارتند از:
۱) اهمیت خواب در زندگی به اندازه اهمیت اكسیژن در نفس كشیدن است ، افراد نوبتكار نباید اجازه دهند كه فشارهای خانوادگی و اجتماعی خواب آنها را به هم بزند و مانع استراحت آنان شود . این افراد بایستی فرصتهائی را كه برای خواب بدست می‫آورند مغتنم شمرده و جز در شرایط اضطراری كمبود خواب حاد، از خوابهای كوتاه و نامرتب خودداری كنند.
۲) صرف غذای سبك پیش از خواب، دوری از نوشیدن نوشابه‫های الكلی و كافئین دار ومصرف قرصهای خواب و نیز نوشیدن یك لیوان شیر گرم به عمیق تر شدن و تداوم خـواب كمـك می‫كند . عـلاوه بر آن برنامـه غـذائی تأئید شده‫ای را تنظیم و حتماً آن را رعایت كنید همیشه از سبزیجات و میوه استفاده كنید، از كشیدن سیگار خودداری كنید چون نه تنها مشكلی را حل نمی‫كند بلكه عوارض آن بر كسی پوشیده نیست.
۳) در محیط كار خود تنوع ایجاد كنید و از برخورد با افراد مایوس، منفی گرا و كسانی‫كه انگیزه شما در كار كردن را از بین می‫برند دوری یا حداقل با آنها كمتر هم صحبت شوید . از انجام اضافه كاری بیش از حد و به خصوص اضافه كاری بلافاصله بعد از شیفت شب بیرهیزید و به بدن خود استراحت كافی بدهید. با خانواده خود در روزهای استراحت به مسافرت و گردش رفته و كمبود ارتباطات را جبران كنید .
ازجمــع كردن مرخصی ها بپرهیزید و سعی كنیــد از آنهــا در بــیـن شیفت‫های كاری استفاده كنید.
۴) به ورزش و تمرینات بدنی روزانه توجه بیشتری داشته باشید حداقل پیاده روی، چرخیدن در اطراف و فعالیت با دوستان را از دست ندهید. توصیه‫ها و نكات ایمنی و بهداشتی در محیط كار را رعایت كرده و به علائم و پوسترهائی كه بر روی دیوار و تابلوها نصب شده توجه كنید. در صورت بروز هر گونه مشكل یا بیماری جسمی با پزشك مشورت و از معاینات سالانه نیز غافل نشوید.
رعایت موارد ذكر شده توسط كاركنان ، آگاهی خانواده ها از مسائل و مشكلات نوبتكاری واز همه مهمتر داشتن نگرش روشن و صحیح در مورد نوبتكاری و فراهم آوردن شرایط و محیط مناسب توسط مدیریت كمك شایانی به رفع بسیاری از مشكلات كار شیفتی خواهد كرد، اما در حقیقت رضایت در هر شغلی فقط با داشتن هدف عالی سازمانی و انگیزه بـرای كـار كـردن در وجـود هر كس همـراه خواهـد بـود . می‫توانیم با رعایت موارد فوق از تنش های شغلی خود كاسته و از كارمان لذت ببریم.

گردآوری: عباس فاتحی
منبع: ۱- نوبتكاری ـ مشكلات و رهیافتها ـ تألیف تیموتی مونك و سیمون فولكارد ـ ترجمه علیرضا
چوبینه
۲- اینترنت

منبع : شرکت ملی صنایع مس ایران