آشنایی با بورس کالای کشاورزی

بورس كالای كشاورزی ایران بر اساس قانون استفساریه ماده ۹۵ قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی , اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران مصوب سال ۱۳۷۹ و ماده ۱۱۳ قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب سال ۱۳۸۰ كل كشور , مصوب ۷/ ۹/ ۱۳۸۰ مجلس شورای اسلامی و همچنین قانون تاسیس بورس اوراق بهادار مصوب سال ۱۳۴۵ در شهریور سال ۱۳۸۳ تاسیس گردید.
بازار محصولات كشاورزی در ایران همواره با محدودیت ها و دشواری های ساختاری زیادی روبرو بوده و بخش عمده ای از این مشكلات مربوط به عدم توسعه یافتگی اقتصاد كشاورزی كشور ما و همچنین ساختار سنتی و ناكارا بازار محصولات كشاورزی می باشد كه علی رغم تلاشهای بسیار انجام شده طی ۲ دهه اخیر و صرف میلیارد ها ریال توسط دولت در جهت اصلاح این ساختار همواره شاهد عدم بازدهی مناسب و حصول نتایج مورد انتظار در این بخش بوده ایم.
با توجه به مشكلات مطرح شده در سالیان گذشته بورس كالای كشاورزی ایران به عنوان یك بازار جدید با ایجاد بازاری فراگیر، یكپارچه , متشكل و سازمان یافته در صدد رفع مشكلات موجود بر آمده و سبب سهولت در امر دادوستد كالاها گردیده است كه با استفاده از روش های گوناگون سبب حفظ و پایداری و همچنین توسعه بخش كشاورزی در سالهای آتی خواهد شد. بررسی روند پیدایش و تكامل بورسهای كالا در جهان حاكی از آن است كه ظهور و بسط فعالیتهای این گونه بازارها در عرصه اقتصاد كشورها در پی پاسخ گویی به برخی از نیازمندیهای اقتصادی و در بسیاری موارد رفع برخی تنگناها و موانع در بازار كالاها بوده است .
به عبارت دیگر ، وجود برخی مشكلات در بازار كالا ( چه در بخش عرضه ، تقاضا و چه در بخش توزیع) و به تبع آن نوسانات قیمت كالاها به ویژه محصولات كشاورزی و همچنین برخی از نارساییهای بازارهای سنتی و ناكارآمدی این گونه بازارها از یك طرف و مزایا و منافع ایجاد و راه اندازی بورسهای كالا و توانمندی آنها در رفع مشكلات فوق الذكر از طرف دیگر مهمترین انگیزه و عواملی هستند كه موجب پدیدار شدن بازارهای آتی در صحنه اقتصاد كشورهای مختلف گشته اند. نارسایی های بازار سنتی و ناكار آمدی آن كه خود پیامدهایی به اشكال مختلف همچون افزایش ریسك قیمت یا همان نوسان شدید قیمت ها و ... دارد ، در اكثر كشورهای جهان به ویژه كشورهای در حال توسعه ، شاید مهمترین انگیزه راه اندازی چنین بازارهایی بوده است .
چرا كه در اكثر این كشورها به دنبال اجرای سیاست های تعدیل اقتصادی ، بازار اكثر كالاها و محصولات كشاورزی دچار اختلالاتی ناخوشایند گشته است . در چنین شرایطی پتانسیل بسیار قوی وجود دارد مبنی بر راه اندازی بازارهای آتی كه عمده ترین هدف ایجاد بازارهای آتی در این حالت پایان بخشیدن به اختلالات بازار و ایجاد یك نظام سازمان یافته داد و ستد و توزیع كالاها در كشور است . البته شایان ذكر است كه در بسیاری از كشورها ، ایجاد بازارهای آتی با انگیزه و هدف كاستن هزینه معاملات نیز بوده است .
راه اندازی بورس كالای كشاورزی در ایران همانند سایر كشورها جدا از مقوله فوق نیست . بخش كشاورزی ایران با مشكلات عدیده ای مواجه است . نوسان بسیار شدید قیمت محصولات كشاورزی و ناپایداری آن یكی از عمده ترین آنهاست . نوسان بسیار شدید قیمت محصولات كشاورزی به نوبه خود موجب نگرانی و عدم اطمینان كشاورزان نسبت به درآمدهای مورد انتظارشان میشود.
در كنار نوسان شدید قیمت ها ، عدم شفافیت و عدم گردش اطلاعات در بازارهای محلی محصولات كشاورزی، حضور بسیار گسترده دلالان و واسطه ها در بخش های مختلف توزیع و فروش این محصولات ، وجود انكار ناپذیر پدیده سلف خری در اقتصاد كشاورزی ایران ،فقدان یك بازار رقابتی كارآمد و فراگیر برای داد و ستد محصولات كشاورزی و عدم كارآیی شبكه توزیع از جمله مشكلاتی هستند كه بخش كشاورزی ایران با آن دست و پنجه نرم می كند.
این مشكلات عمدتاً در شرایط نبود یك بازار منسجم ومتشكل و رقابتی دامنگیر بخش كشاورزی ایران گشته است . از طرف دیگر ، بورس كالای كشاورزی با استفاده از ابزارها و روشهای داد و ستد در پی ایجاد یك بازار رقابتی ، شفاف و كارآمد است كه تا حد قابل ملاحظه ای معضلات فوق الذكر را مرتفع خواهد نمود. بنابراین در چنین شرایطی ، پتانسیل بسیار قوی برای ایجاد و راه اندازی بورس كالای كشاورزی در ایران وجود دارد.
بعنوان اولین گام می توان گفت كه راه اندازی چنین بازاری در بخش كشاورزی ایران پاسخگویی به برخی نیازها ومرتفع نمودن برخی مشكلات مبتلا به این بخش از اقتصاد ایران میباشد. دیگر اهداف انگیزه های ایجاد چنین بازاری در كشور را می توان در قالب دوره های زمانی كوتاه مدت میان مدت و بلندمدت مورد بررسی قرار داد.
بهر ترتیب ، ایجاد و راه اندازی بورس كالا چه به عنوان ابزاری برای بهبود روش مبادله یا سازماندهی بازار كالاها و چه برای توسعه اقتصاد از طریق افزایش سرمایه گذاری در آن اساسا میتوانند نقش بسیار مهمی در اقتصاد كشور و تامین رفاه مردم ایفا كند.
درحال حاضر در بورس كالای كشاورزی ایران ۴ نوع قرارداد نقدی ، نسیه ،سلف و آتی درنظر گرفته شده است .
● اهداف بلندمدت راه اندازی بورس كالای كشاورزی در ایران
كمك به توسعه بخش كشاورزی برپایه رشد و افزایش سرمایه گذاری به ویژه توسط بخش خصوصی در این حوزه از اقتصاد به همراه توسعه صادرات محصولات كشاورزی ، یكی از مهمترین اهداف و دورنمای بورس كالای كشاورزی است كه حصول به آنها تاثیر بسیار شگرفی در اقتصاد كشور به اشكال افزایش اشتغال ، تولید ملی و صادرات غیر نفتی و نهایتا ورود ارز به كشور خواهد داشت .
در بلندمدت با ورود ابزارهای مشتقه جدید و همچنین ورود محصولات كشاورزی متنوع به بازار، زمینه بسیار مستعدی در افزایش سهم بخش كشاورزی در تولید ناخالص داخلی و توسعه و بهبود بازار ملی اقتصاد فراهم خواهد شد . رسیدن به هر كدام از اهداف مذكور تاثیر قابل توجه و شایانی بر عرصه اقتصاد و رفاه كشور به ویژه رفاه كشاورزان و تولید كنندگان در بخش كشاورزی و صنایع فرآوری تبدیل و ... دارد . نگاهی به صنایع بالا دستی و پایین دستی بخش كشاورزی در ایران ، نتایج بهبود و پیشرفت در این بخش و تاثیرگذاری آن بر كل اقتصاد كشور را بیش از پیش نمایان میسازد.
اهداف بلندمدت راه اندازی بورس كالای كشاورزی در ایران را می توان به صورت زیر برشمرد:
۱) كاهش هزینه معاملات و ساماندهی مناسب تر بازار محصولات كشاورزی
یكی از مسائلی كه برای تولید كنندگان و مصرف كنندگان محصولات كشاورزی بسیار حائز اهمیت جلوه می كند ، هزینه انجام معاملات است . هزینه انجام معاملات بر قیمت تمام شده محصولات كشاورزی تاثیر قابل توجهی دارد. از آنجایی كه یكی از كاركردهای بلندمدت بورس كالای كشاورزی حصول به قیمت های واقعی محصولات كشاورزی و ساماندهی بازار آن است ، دستیابی به كمترین هزینه معاملات نقش بسیار مهمی در تعیین چنین قیمت هایی دارد. قیمت هایی كه بیشتر منبعث از كنش و واكنش عوامل بازار است تامسائل جانبی همچون تغییرات در هزینه انجام معاملات و ... .
هزینه های جستجوی طرف مقابل معامله ، جمع آوری اطلاعات بازار و انتشار آن ، هزینه های غیرضروری حمل ونقل و به طور كلی هزینه های حاشیه بازار و بازاریابی از جمله این هزینه ها هستند.
با راه اندازی بورس كالای كشاورزی در ایران ، این امكان فراهم خواهد آمد كه كشاورزان و مصرف كنندگان محصولات كشاورزی بدون صرف هزینه قابل توجه ای از اطلاعات منتشره بازار استفاده نمایند. هر كدام از فعالان بازار ( چه كشاورزان و چه مصرف كنندگان و ... ) ضرورتی بر شناسایی طرف معامله و نگرانی از بابت انجام تعهدات طرف مقابل نخواهند داشت چرا كه آنها فقط با بورس كالای كشاورزی و مشخصا اتاق پایاپای بورس كالا تعامل خواهند نمود. بورس كالا با استفاده از مكانیزم های خاص ، انجام تعهدات طرف مقابل را ضمانت نموده و در كلیه مراحل بر ساز و كار داد و ستد نظارت بسیار قوی خواهد داشت .
همچنین بورس كالای كشاورزی از انبارهای استاندارد در كشور كه از پراكندگی مناسبی برخوردارند، بهره خواهد برد و ضرورتی بر حمل محصولات كشاورزی به یك مركز خاص مثلا تهران نمی باشد. آنها (كشاورزان) می توانند محصولات تولیدی خود را به نزدیكترین انبار مورد تایید بورس كالا تحویل نمایند و از این طریق هزینه حمل و نقل كمتری بپردازند كه نهایتا منجر به كاهش هزینه معاملات خواهد شد .
بنابراین بورس كالا در بلندمدت تاثیر قابل توجهی در حصول به قیمت واقعی محصولات كشاورزی از طریق كاهش هزینه انجام معاملات خواهد داشت و از این طریق ، ساماندهی هر چه بیشتر بازار محصولات كشاورزی كه از پیامدهای بسیار اساسی و ضروری بورس كالاست ، محقق خواهد شد.
۲) افزایش سرعت انتقال اطلاعات بازار به تولید كننده و مصرف كننده
شیوه های اطلاع رسانی نوین در بورسهای مختلف باعث جذابیت این بازارها شده است. بازارهایی كه به دلیل دسترسی به اطلاعات به كانونی برای تولید كنندگان و مصرف كنندگان كالاهای مختلف تبدیل شده اند.
بررسی و مطالعه بازار محصولات كشاورزی در ایران نشان می دهد كه یكی از نواقص بازارهای سنتی این محصولات در ایران عدم دسترسی آسان و سریع تولید كنندگان و مصرف كنندگان به اطلاعات بازار است . عدم دسترسی آسان به اطلاعات بازار خود موجب تصمیم گیری نادرست فعالان بازار و در نتیجه پایین آمدن كارایی بازار می شود و از این طریق احتمال متضرر شدن تولیدكنندگان یا مصرف كنندگان كالاها افزایش می یابد.
بورس كالای كشاورزی ، در بلندمدت با تسریع روند اطلاع رسانی امكان فرصت طلبی را از سودجویان و دلالان بازار سلب نموده و زمینه را برای روزآمد بودن اطلاعات كشاورزان و تصمیم گیری بهینه و منطقی آنها فراهم خواهد كرد . این امر میسر نمی شود مگر در صورت عملكرد موفق و عملی بازار در امر اطلاع رسانی و افزایش سرعت انتقال اطلاعات .
۳) توسعه صادرات محصولات كشاورزی
ایران ، شاید از معدود كشورهایی است كه از شرایط آب و هوایی بسیار متنوع بهره مند است. تنوع آب و هوایی یكی از مزایای بسیار ارزشمند است كه تنوع محصولات كشاورزی را به همراه دارد. ایران در تولید بسیاری از محصولات كشاورزی همچون زعفران ، پسته ، خرما ، خشكبار و برخی محصولات باغبانی نظیر مركبات دارای مزیت بسیار بالایی است و در برخی دیگر از محصولات منجمله محصولاتی كه در تامین غذای مردم نقش دارند نظیر برنج ، گندم و حبوبات علیرغم عدم برخورداری از مزیت نسبی در شرایط حاضر می توان با بكارگیری مجموعه عوامل لازم به نوعی از مزیت نسبی دسترسی پیدا كرد. در بلندمدت با ورود این محصولات به بورس كالا می توان زمینه بسیار مناسب و مستعدی را برای صادرات هر چه بیشتر و در نتیجه ارزآوری بالا و تزریق آن به اقتصاد كشور فراهم نمود.
سالهاست كه دستیابی به توسعه و افزایش صادرات غیر نفتی در اولویت قرار گرفته است اما در عمل همراه با مشكلات عدیده ای مواجه بوده ایم . یكی از این مشكلات نداشتن یك ساز و كار برای نیل به چنین مقصودی است . راه اندازی بورس كالای كشاورزی در بلندمدت به این مهم جامه عمل خواهد پوشاند. بورس كالا بر اساس مكانیزم خاص خود كیفیت محصولات كشاورزی را ارتقاء میبخشد. بدین نحو كه كالاهایی در بورس قابل داد و ستدند كه از ویژگی ها و معیارهای استاندارد و تعیین شده از طرف بورس كالا برخوردار باشند. از این رو ورود به بورس كالا و برخورداری از مزایای آن قبل از هر چیز تولید كالای با كیفیت را می طلبد كه این امر ، نهایتا موجب تشویق تولید كنندگان و كشاورزان به سمت تولید با كیفیت محصولات خواهد شد و یكی از موانع بر سر راه صادرات محصولات كشاورزی كه همانا كیفیت نامناسب آنهاست ، برطرف خواهد شد و كالای مورد تایید بورس می توانند به راحتی در زمره كالاهای صادراتی قرار گیرند . از طرف دیگر ، مصرف كنندگان و بازرگانان خارجی با ورود به بورس كالا می توانند محصولات با كیفیت بسیار مناسب را در بازارهای كشورهای دیگر عرضه نموده و توام با اطمینان و اعتماد بیشتر به امر داد و ستد بپردازند. ره آورد چنین عملی توسعه صادرات غیرنفتی كشور خواهد بود.
۴) تغییر الگوی كشت
روند پر شتاب جهانی شدن اقتصاد ، بسیاری از مفاهیم اقتصادی دهه های قبل را به چالش گرفته است. آنچه در این روند پرشتاب و گرایش چشمگیر جهانی شدن نقش اساسی ایفا می كند ، همانا دست یافتن به مزیت نسبی در تولید كالاست . به عبارت دیگر ، حذف و یا كاهش تعرفه های گمركی ، آزادسازی تجارت جهانی و حجم عظیم انتقال كالاها از كشوری به كشور دیگر ، تولید بسیاری از كالاها را با محاسبات موشكافانه اقتصادی و هزینه فرصتی مواجه می سازد. در چنین شرایطی به نظر می رسد كه تنها راه تجارت و عقب نماندن از قافله جهانی ، ایجاد مزیتهای نسبی در تولید برخی از محصولات و كالاها باشد .
بورس كالای كشاورزی در بلندمدت شرایط بازار را به نحوی فراهم خواهند نمود كه كشاورزان با اعتماد و اطمینان به تولید آن دسته از محصولات كشاورزی روی آورند كه در آن نسبت به تولید سایر محصولات مزیت و منفعت بیشتری كسب نمایند. شفافیت بازار و كاهش سیاستهای حمایتی و تعرفه ای و یارانه ای دولت ( خرید تضمینی ، توافقی ) در این بخش روند دستیابی به مزیت نسبی در تولید برخی محصولات را شتاب خواهد بخشید.
از طرف دیگر با افزایش میزان سرمایه گذاری به ویژه توسط بخش خصوصی ( كه در یك بازار رقابتی و به دور از انحصار و بر پایه اطلاعات روشن شكل می گیرد) به شرایطی خواهیم رسید كه فعالیتها منحصر به تولید محصولاتی خواهد شد كه دارای مزیت نسبی باشند و این امر الگوی كشت كشاورزان را تغییر خواهد داد .۵) توسعه بخش كشاورزی
با تحقق اهداف مذكور به هدف اصلی كه توسعه بخش كشاورزی خواهیم رسید. اكثر سیاستهای اتخاذ شده در بخش كشاورزی معطوف به حمایت از تولید كننده بوده و مزید بر آن شبكه توزیع این كالاها از كارایی لازم و هماهنگ با شرایط نوین اقتصادی برخوردار نیست. نتیجه آن شده كه بخش كشاورزی نتواند به خوبی نیازهای تولید و مصرف را شناسایی كند.
علاوه بر آن به دلیل عدم دسترسی آسان بسیاری از كشاورزان به بازاری گسترده و سراسری در كشور ، فعالیتهای بخش كشاورزی در بسیاری موارد با مقیاس كوچك و به شدت محلی انجام میشود. گستردگی بسیار محدود بازارهای محلی و بومی انگیزه افزایش تولید و توسعه بخش كشاورزی را از اكثر كشاورزان سلب می كند. چرا كه در صورت تولید بیش از حد نیاز بازارهای محلی ، مجبور به ذخیره سازی محصولاتشان خواهند شد .
بورس كالای كشاورزی به سبب بهره گیری از امكانات انبارداری مناسب از یك طرف و ایجاد یك بازار ملی و گسترده از طرف دیگر ، انگیزه افزایش تولید و گسترش و توسعه بخش كشاورزی را افزون می كند. با راه اندازی بورس كالا ، كشاورزان محصولاتشان را در یك بازار سراسری و منسجم عرضه خواهند نمود. این امر سهم فعالیت بخش خصوصی در كشاورزی ایران را به طور قابل توجهی افزایش می دهد . علاوه بر آن ، مناسبات و شیوه تولید در بخش كشاورزی ایران به شدت متحول خواهد شد.
این واقعیت كه محصولات كشاورزی عرضه شده در بورس باید از استانداردهای ویژه ای برخوردار باشند، موجب تغییر شیوه تولید خواهد شد. شیوه سنتی تولید در بخش كشاورزی علاوه بر عدم برآوردن نیازهای گسترده امروزی ، از تولید محصولات با استانداردهای بالا عملا عاجز است . بنابراین پیش بینی میشود كه در بلندمدت یكی از پیامدهای راه اندازی بورس كالای كشاورزی، مكانیزه شدن تولید و تغییر تكنولوژیك آن در بخش كشاورزی خواهد بود چرا كه كشاورزان و تولید كنندگان در این بخش جهت هماهنگی كامل با استانداردهای تعیین شده به استفاده از فن آوری پیشرفته و روز آمد در بخش كشاورزی راغب خواهند شد .
● اهداف كوتاه مدت راه اندازی بورس كالای كشاورزی
مهمترین اهداف كوتاه مدت بورس كالای كشاورزی را می توان رفع مشكلات مبتلا به بازار سنتی محصولات كشاورزی و رفع تنگناها و مضایغ مالی كشاورزان نام برد. بورس كالای كشاورزی جهت فعالیت در بلندمدت و حصول به اهداف بلندمدت باید ابتدا به رفع نواقص بازار سنتی و جلب اعتماد عمومی بكوشد و زمینه مساعد را برای رسیدن به یك بازار آتی پیشرفته را فراهم كند . رسیدن به این اهداف ، شاید ، مهمترین انگیزه راه اندازی چنین بازاری در كشور محسوب می شود. اهداف كوتاه مدت رویكردی معطوف به حل مشكلات كنونی بازار سنتی محصولات كشاورزی دارد . ذیلا این اهداف را مورد بررسی قرار می دهیم .
۱) اصلاح ساختار بازار سنتی
بازار سنتی محصولات كشاورزی در ایران بازاری است كه در آن هیچ كدام از عوامل اصلی بازار ، یعنی تولید كنندگان محصولات كشاورزی و متقاضیان و مصرف كنندگان عمده آن ، حضوری چشم گیر و قابل توجه ندارند. عدم حضور آنها دقیقا به معنای عدم برخورداری آنان از یك موقعیت منصفانه و عادلانه در بازار است . در نتیجه عدم حضور مستقیم كشاورزان در بازار محصولات كشاورزی منافع حاصل از دسترنج آنان نصیب افراد سودجو. و دلال می شود و كشاورزان علاوه بر اینكه محصولات خود را با قیمت بسیار ناعادلانه به دست دلالان می سپارند، خود در مضایغ مالی شدید به سر می برند ، و محصولات تولیدی آنها با قیمتهای گزاف و بعضاً چندین برابر قیمت دریافتی آنها در بازارهای مصرف به فروش می رسد و سود حاصل از آن به جیب دلالان و واسطه گران و توزیع كنندگان می رود.
بورس كالای كشاورزی در كوتاه مدت بازاری را فراهم خواهند نمود كه در آن علاوه بر حضور مستقیم و بلاواسطه كشاورزان و مصرف كنندگان ، قیمت محصولات كشاورزی به صورت علمی و عادلانه تعیین می شود.
این قیمت نتیجه تعامل عوامل بازار ( عرضه كنندگان و تقاضا كنندگان ) خواهد بود و منافع آن مستقیما عاید كشاورزان و مصرف كنندگان خواهد شد. در این وضعیت هم كشاورزان از موقعیتی منصفانه برخوردار خواهند بود و هم دغدغه های بسیاری از مسئولان دولتی در باب تعیین قیمت كاهش خواهد یافت . اصلاح ساختار بازار ، به ویژه مكانیزم توزیع این محصولات ، شاید یكی از اساسی ترین كاركردهای بورس كالای كشاورزی خواهد بود.
علاوه بر مطالب فوق ، بازار سنتی نتوانسته امكانات خود را با شرایط و نیازهای جدید جامعه وفق دهد. نیازهایی كه از یك طرف در نتیجه رشد اقتصادی و تحولات صورت گرفته در ساز و كار اقتصاد پدیده آمده است و از طرف دیگر در پی بزرگ شدن اقتصاد كشور و ارتباط گسترده آن با اقتصاد خارج و عدم رشد و گسترش و بهبود ساختار بازار ، این نیاز در حد بسیار بالایی عقیم وبدون جواب مانده است . عدم هماهنگی بازار سنتی محصولات كشاورزی با انتظارات و نیازهای پدید آمده از بطن اقتصاد امروزی ایران ، چهره ای ناكارا و ناكارآمد از بازار سنتی این محصولات نمایان كرده است.
۲) جلوگیری از نوسانات شدید قیمت
نوسان قیمت كالاها و شدت آن همواره یكی از عواملی بوده است كه حساسیت در مورد كالاهای خاصی را برانگیخته است ، به عبارت دیگر ، جدای از نقش مهم و اساسی بسیاری از كالاها در سبد مصرف خانوار و میزان تولید آن كالا در كشور ، عامل دیگری كه باعث شده است دولت در حیطه كالای خاصی دخالت نموده و سیاست گذاری نماید ، نوسان قیمت آن كالا می باشد. از آنجایی كه بسیاری از این كالاها نقش بسیار اساسی در سبد مصرفی خانوار دارند ( مثل گندم ، برنج و .. ) نوسان شدید قیمت آنها پیامدهای ناخوشایندی به بار خواهد آورد. به گونه ای كه هم تولید كنندگان و هم مصرف كنندگان این كالاها از وضعیت ناپایدار و پر نوسان قیمت ها متضرر خواهند شد.
در چنین وضعیتی عامل مشترك بین تولید كنندگان و مصرف كنندگان نگرانی از آینده است. اینكه قیمت ها در آینده چگونه خواهد بود و دور نمای بازار در آینده به چه صورتی است . به علاوه ، به دلیل نداشتن اطلاعات كافی از روند قیمت ها در آینده امكان هر گونه سیاست گذاری فعالان بازار (مصرف كنندگان ، تولید كنندگان و سوداگران ) در مورد عملكردشان در آینده عملا با دشواریهای فراوانی مواجه خواهد شد .
در این شرایط ایجاد و راه اندازی بورس كالا پاسخ مناسبی به ناهنجاریهای بازار كالاهاست . چرا كه عملكرد بازارهای آتی كالاها به گونه ای است كه نگرانی ها و دغدغه های فعالان اصلی بازاری یعنی مصرف كنندگان و تولید كنندگان را پایان می بخشد و با مكانیزم هایی كه به كار می بندد ، اطلاعات مفید و موثری در مورد قیمت ها در آینده ارائه می دهد كه این اطلاعات عامل موثر و بسیار مهمی در تصمیم گیری آنها در مورد وضعیت كنونی و آتی آنها می باشد.
۳) كاهش ریسك قیمت و معاملات
متقاضیان داد و ستد در بازار ( تولید كنندگان ، مصرف كنندگان و سوداگران و … ) با دو نوع ریسك برخورد می كنند كه آنها را می توان به صورت زیر برشمرد :
▪ ریسك قیمت :
ریسك قیمت در واقع همان خطرات ناشی از تغییرات قیمت می باشد. علاوه بر این وجود الگوی تار عنكبوتی در بازار محصولات كشاورزی این خطر را بسیار پر اهمیت جلوه گر می سازد ، این امر كشور ما را به آن می دارد تا با بكارگیری بورس كالای كشاورزی و معرفی قراردادهای اختیار معامله به كشاورزان راه حلهای جدیدی برای بیمه نوسان قیمت ایجاد كند.
▪ ریسك معاملات :
یكی از خطرات دیگری كه فعالان بازار را تهدید می كند ، امكان عدم پایبندی به تعهدات قراردادهای بازار سنتی است كه همواره مشكلات زیادی را برای فعالان بازار به وجود آورده است . بورس به عنوان نهادی منسجم شرایط ورود به بازار را بسیار قانونمند كرده است . به همین دلیل فردی كه وارد بازار می شود میتواند نسبت به انجام تعهدات طرف مقابل معامله مطمئن باشد.
۴) بهبود كیفیت محصولات كشاورزی از طریق استاندارد كردن آنها
استاندارد كردن كالا ، یكی از خدمات بورس كالا است كه تاثیر بسزایی درمناسبات تولید و بازرگانی خارجی كالاها دارد. استانداردكردن به مفهوم تعریف مشخصه های هر كالا در هر درجه میباشد. استانداردها بر پایه مشخصه های قابل رویت و اندازه گیری استوارند مانند وزن ، اندازه ، رنگ ، ظاهر، تركیب ، رطوبت ، طعم و غیره .
این امر باعث خواهد شد تولید كنندگان برای رعایت این استانداردها كیفیت و روشهای تولید خود را اصلاح كنند و به مكانیزه كردن روش تولید روی آورند.
استاندارد كردن محصولات كشاورزی از یك طرف موجب افزایش تولید و در نتیجه امكان موفقیت بیشتر در بازارهای جهانی خواهد شد و از طرف دیگر مصرف كنندگان با رضایت خاطر و اطمینان بیشتری محصولات استاندارد را تقاضا خواهند كرد.
علاوه بر مطالب فوق ، با استاندارد كردن كالاهای مورد مبادله در بورس ،ضرورتی بر بازدید خریداران و فعالان بازار از محصولات خریداری شده نمی باشد و این امر موجب ایجاد اطمینان و در نتیجه افزایش حجم داد و ستد كالا در بورس خواهد شد . همچنین ، بهبود كیفیت محصولات تولیدی در بخش كشاورزی از طریق استانداردهای آنها تاثیر قابل توجه و گسترده ای بر صادرات این محصولات خواهد داشت . چشم انداز روشن صادرات محصولات كشاورزی فقط از طریق استاندارد كردن در مراحل تولید و مراحل بسته بندی و مبادله مسیر است . موقعیتی كه از طریق بورس كالاهای كشاورزی رسیدن به آن بسیار امیدبخش جلوه می نماید.
۵) تامین مالی كشاورزان
یكی از مشكلاتی كه كشاورزان ، نه تنها در كشور ما بلكه در بسیاری از كشورهای در حال توسعه با آن دست به گریبان هستند مشكلات اقتصادی و تامین مالی برای تولید است . این مشكل در كشور ما بسیار جدی است تا حدی كه بسیاری از كشاورزان حتی توانایی پوشش هزینه های جاری زندگی خود را ندارند ، به همین دلیل اقدام به پیش فروش محصولات خود می كنند .
اما بورس كالا با همكاری نهادهای مالی بازار پول مانند بانك كشاورزی می تواند كشاورزان را وارد بورس كالا كند و در صورتی كه كشاورزان توانایی شركت در معاملات بورس ، مطابق با قوانین بورس را داشته باشند ، این نهادها می توانند به واسطه وجود قراردادهای مختلف در بازار اعتبارات مناسب در اختیار تولید كنندگان قرار دهند .
به علاوه بورس كالا نیز می تواند در كوتاه مدت به واسطه اینكه این كشاورزان از طریق بانك كشاورزی به بورس معرفی شده اند ، به جای آنكه از تولید كننده سپرده دریافت كند ، درصدی از مبلغی كه به عنوان پیش پرداخت از خریدار گرفته را به فروشنده پرداخت كند. و بدین ترتیب كشاورزان با مشكلات كمتری از جهت تامین مالی برای تولید و پوشش هزینه های جاری زندگی خود روبرو خواهند بود.
۶) كاهش هزینه های شناسایی منابع تولید و مصرف بازار
تمركز فروشندگان و خریداران یكی دیگر از خصوصیات سازمانی بورس كالای كشاورزی است كه نقش موثری در ماهیت و میزان رقابت در بازار ایفا میكند. رقابت به خاطر اینكه دسترسی خریداران و فروشندگان به بازار را افزایش می دهد. موجب ارتقای شبكه توزیع می شود . یكی از مشكلاتی كه امروزه در بازار سنتی به چشم می خورد عدم دسترسی آسان به تولید كننده و مصرف كننده است. در صورتی كه اولین هدف تشكیل بورس كالا می تواند تمركز تولید كنندگان و مصرف كنندگان عمده كالا و در نهایت كاهش هزینه های شناسایی منابع تولید و مصرف بازار باشد.

منبع : پارس تاجران