گفتمان شناسی فوکو

میشل فوکو را در ایران با ترجمه های خوبی که افشین جهاندیده و نیکو سرخوش همچنین فاطمه ولیانی از آثارش به دست داده اند، می شناسیم. اگرچه تمامی آثار این فیلسوف فرانسوی به فارسی ترجمه نشده، اما می توان فوکو را واجد بخت بلندی دانست که آثارش در ایران بسیار خوانده شده و این از تجدید چاپ کتاب هایش دست یافتنی است.
میشل فوکو، همچون بسیاری از اندیشمندان اجتماعی مهم سده بیستم، هرگز زیر بار عناوین شسته رفته ای نمی رفت که او را در این یا آن رشته مرسوم علوم اجتماعی قرار می دادند.به عنوان مثال، او قطعا نمی پذیرفت که یک جامعه شناس است - چه «بزرگ» چه هر چیز دیگری.اما درمورد فوکو، درست مانند مارکس و فروید - یا هربرت مارکوزه، نظریه پرداز انتقادی - اهمیتی ندارد که آیا او مدعی عنوان جامعه شناس یا مقام سازمانی جامعه شناسی هست یا نه، بلکه این مهم است که آیا «تاثیر» کار او بر جامعه شناسی اهمیتی داشته است یا نه. مسلما هنوز خیلی زود است که با اطمینان بگوییم تاثیر فوکو بر جامعه شناسی به اندازه تاثیر مارکس، فروید یا حتی مارکوزه دیرپا و ماندگار خواهد بود.
اما شکی نیست که رهیافت او و موضوع مطالعه امر اهمیت بنیادی برای جامعه شناسی داشته است و همچنان خواهد داشت. مخصوصا توجه و علاقه او به رشد و تکوین فردیت در همه شکل های مدرن آن و به ویژه شکل گیری فردیت در شبکه ای از روابط قدرت، مهر و نشانی بر کار او می زند که اهمیت جامعه شناختی بی چون و چرایی دارد.
مقصود این نیست که فوکو را یک جامعه شناس با لباس مبدل یا حتی جامعه شناس ناخودآگاه قلمداد کنیم - چون او تحلیل های خودش را با دقت و وسواس از همه مقوله های فکری مرسوم جدا کرد - بلکه مقصود این است که مضامین اصلی موردنظر او به شماری از مباحث و مناقشه های اصلی جامعه شناسی مربوط می شوند. همان طور که بری اسمارت در مطالعه تیزبینانه اش خاطرنشان می کند، کار فوکو برای حوزه ای که اصلی ترین کانون توجه کتاب اوست - مفهوم روابط قدرت و تحلیل آن - حرف ها زیادی برای گفتن دارد.
خلاقیت و احساسات اندیشه فوکو برای بسیاری از خوانندگان - و خصوصا کسانی که آشنایی چندانی با نوشته های او ندارند - جذاب خواهد بود. فوکو در مسیر رشد و تکوین فکری خویش آشکارا «فردی حاشیه ای» بود، هرچند که در زندگینامه او هیچ چیزی نمی توان یافت که این واقعیت را توضیح دهد. این وضعیت حاشیه ای در راه و روش های او برای درهم بافتن تاثیراتی که به ترتیب از مارکس، فروید و نیچه گرفته بود نیز دیده می شود. درباره زایندگی و برکات این «حاشیه ای بودن» فقط باید براساس سرعت طلوع ستاره وار او در آسمان روشنفکری فرانسه، و سرعت گسترش اندیشه های او در خارج از فرانسه داوری کرد.
فوکو به هنگام مرگش در سن ۵۸ سالگی به چنان شهرت و اعتباری دست یافته بود که کاملا با اصالت ژرف اندیشه های فلسفی - تاریخی او همخوانی داشت.کتاب مشتمل بر چهار فصل است؛ مضامین و مباحث اصلی، مسئله روش و تحلیل، سوبژه های قدرت - ابژه های معرفت و دولت، مقاومت و عقلانیت.چنانکه از مقدمه سردبیر مجموعه برمی آید، اصل کتاب در شمار مجلدات مجموعه ای است که را تلج منتشر کرده است، اما در ترجمه فارسی اشاره ای بدان نشده است.

بری اسمارت/ ترجمه؛ لیلا جوافشانی - حسن چاوشیان
ناشر؛ اختران
چاپ اول؛ ۱۳۸۵
۲۰۰۰ نسخه/ ۱۹۲ صفحه

منبع : روزنامه کارگزاران