فتق (Hernia)

وقتی فتق اتفاق می افتد که قسمتی از یک ارگان ( معمولاً روده ) از طریق یک نقطه ضعیف، دیواره عضلانی (که احشاء را در سر جای خود نگه داشته) ، پاره کرده و به فضای دیگری که در حالت عادی نباید حضور داشته باشد، وارد شود. فتق انواع مختلفی دارد که تقسیم بندی آن براساس محلی است که فتق اتفاق می افتد.
۱) فتق کشاله ران :
در این فتق ما برجستگی در ناحیه کشاله ران و یا درون کیسه بیضه را داریم و این نوع از فتق در مردان بسیار شایعتر از زنان است.
۲) فتق رانی :
برجستگی در قسمت بالای ران ایجاد شده و در زنان بیشتر از مردان دیده می شود.
۳) فتق نافی :
برجستگی در اطراف ناف ایجاد می شود و در صورتی اتفاق می افتد که عضلات اطراف ناف نتوانند کاملاً آن ناحیه را بپوشانند.
۴) فتق برشی :
در محل عمل جراحی قبلی روی جدار شکم ایجاد شده و بعلت جدا شدن عضلات از همدیگر در محل عمل جراحی پیشین بوجود می آید.
● علائم و نشانه های بیماری
▪ احساس ناراحتی در ناحیه کشاله ران و یا درد در آنجا که با بلند کردن جسم و یا خم شدن به جلو این ناراحتی تشدید می شود.
▪ وجود توده برجسته در کشاله ران و یا کیسه بیضه که با لمس دردناک می شود.
● وجود برجستگی بدون درد در بچه ها
پزشک به محض برخورد یا این برجستگی معاینات خود را برای اثبات تشخیص فتق آغاز می کند. اگر توده فوق در اثر سرفه، خم شدن و یا بلند کردن جسم سنگینی و یا زور زدن بزرگتر شود احتمالاً بیمار دچار فتق می باشد. در کودکان و یا نوزادان باید اندازه توده را هنگام گریه کردن و یا سرفه چک کرد که اگر بزرگتر شود، تشخیص فتق می باشد.
● دلایل بیماری
در بسیاری از مواقع هیچگونه دلیل روشنی برای فتق پیدا نمی شود، اگر چه گاهی اوقات این بیماری با بلند کردن وزنه های سنگین رابطه دارد.
گاهی فتق در نوزادان و یا کودکان دیده می شود. در این موارد بافت پوشاننده احشاء داخلی قبل از تولد بطور کامل بسته نشده است. تخمین زده می شود که حدود ۵ درصد کودکان مبتلا به فتق کشاله ران می شوند ( پسرها بیشتر از دخترها ) که البته بعضی از آنها تا سن بلوغ علامتی نخواهند داشت.
● در شرایط زیر احتمال ایجاد فتق در افراد بالاتر خواهد بود.
▪ وجود فتق در خانواده و اقوام نزدیک فرد
▪ ابتلا به بیماری فیبروز کیستیک
▪ ابتلا به بیضه نزول نکرده
▪ افراد چاق
▪ افرادی که پروستات بزرگی دارند و باید برای ادرار کردن همیشه زور بزنند.
▪ ابتلا به سرفه مزمن
▪ افرادی که بطور مزمن مبتلا به یبوست بوده و برای تخلیه مدفوع خود باید فشار زیادی به خود بیاورند.
● چه موقع باید بدنبال اقدامات پزشکی رفت؟
بغیر از فتق نافی که در اکثر موارد تا سن ۴ سالگی بهبود می یابد، در مورد سایر موارد فتق، در اولین فرصت پس از تشخیص بهتر است بیمار عمل جراحی شود. زیرا خصوصاً در ماههای اول پس از تشخیص احتمالی ایجاد عوارض بالا می باشد.
● در موارد زیر باید بی درنگ به پزشک مراجعه کرد.
▪ فردی که به فتق مبتلا است و محتوای فتق با فشار آرام به محوطه شکمی باز نمی گردد.
▪ فردی که به فتق مبتلاست دچار تهوع، استفراغ و یا تب شود.
▪ محل فتق، قرمز ارغوانی ، تیره و یا کلاً دچار تغییر رنگ شود.
● علائم و نشانه های بیماری
▪ مهمترین عارضه فتق ، گیر کردن محتوای آن بوده، که معمولاً روده است و فشار بر اعضای گیر افتاده موجب قطع خونرسانی به آنها شده که نهایتاً باعث نابودی عضو می شود که این مورد یکی از اورژانسهای جراحی است و می تواند جان مریضی را به خطر بیاندازد.
● درمان
تقریباً تمام موارد فتق احتیاج به جراحی دارد که بهتر است این عمل قبل از ایجاد عوراض انجام شود. در این جراحی ممکن است از بیهوشی عمومی یا موضعی استفاده شود. در ابتدا از طریق یک شکاف روده را به سر جای خود در محوطه شکمی برمی گردانند و سپس عضلات و بافتهای پوشاننده را به هم نزدیک کرده و با بخیه ترمیم می کنند. در اکثر موارد یک بافت مصنوعی پلاستیکی (Mesh) برای افزایش قدرت منطقه ای که ضعیف بوده و در حال ترمیم است بکار می رود.
پس از جراحی،منطقه عمل با یک پانسمان پوشانده می شود که پس از ۲-۱ روز برداشته
خواهد شد.
از عوارض این جراحی می توان به عفونت و ایجاد آبسه اشاره کرد و برای رفع درد پس از عمل گاهی از مسکن استفاده می شود. نتیجه عمل هم معمولاً خوب است و درصد عود پائین می باشد. (۳-۱ درصد )
● پیشگیری
▪ البته خیلی از موارد فتق دلیل روشنی ندارد ولی رعایت نکات زیر مفید بنظر می رسد :
▪ استفاده از تکنیک مناسب برای بلند کردن وزنه یا اجسام سنگین
▪ کاهش وزن در افراد چاق
▪ جلوگیری از ایجاد یبوست با خوردن سبزی ها و میوه ها، نوشیدن مقادیر زیادی مایعات
▪ ورزش منظم، بمحض احساس دفع به دستشوئی رفتن و خودداری از احتباس مدفوع.

منبع : دانشگاه علوم‌پزشکی بوشهر