افول

یازدهمین نشست سالانه فدراسیون بورس‌های اوراق بهادار اروپائی ـ آسیائی (FEAS) با حضور وزیر اقتصاد کشورمان و دبیران کل ۲۸ بورس عضو این فدراسیون در حالی‌که در شیراز برگزار شد که بورس اوراق بهادار ایران در شرایط بحرانی و رکود، یا با اصطلاح معمول بازار در حال رکود ”Bear“ قرار دارد. در عین حال برگزاری این نشست در ایران نیز نتوانست انگیزه سهامداران را برای مشارکت بیشتر در بازار تقویت کند و جو روانی کاذب شکل‌گرفته در بازار را از بین ببرد.
فدراسیون بورس‌های اوراق بهادار اروپائی ـ آسیائی در ۱۶ مه ۱۹۹۵ با ۱۲ عضو تأسیس شد. شمار اعضاء این فدراسیون تا قبل از برگزاری نشست شیراز به ۲۸ عضو افزایش یافته بود. در عین حال از آنجاکه بورس‌های اوراق بهادار نوپای منطقه اروپا و آسیا می‌توانند به عضویت فدراسیون درآیند. درخواست عضویت اعضاء جدید یعنی بورس‌های اوراق بهادار عراق، بحرین و مونته‌نگر و نیز بررسی و پذیرفته شد. به این ترتیب فدراسیون هم‌اکنون ۳۱ عضو دارد.
فدراسیون اروپائی ـ آسیائی بورس‌های اوراق بهادار، از نظر تعداد اعضاء دومین فدراسیون بزرگ دنیا پس از فدراسیون بورس‌های جهانی (WFE) است. طبق اساسنامه فدراسیون، هدف‌های اصلی آن عبارتند از:
ـ تقویت یکپارچگی میان اعضاء در جهت بین‌المللی شدن و توسعه بازارهای سرمایه؛
ـ ارائه فرصت‌های پذیرش دادوستد اوراق بهادار منتشر شده در سطح منطقه؛
ـ تبادل اطلاعات و تجربه‌ها؛
ـ استاندارد کردن فعالیت‌ها؛
ـ و تلاش برای تحقق هرگونه هدفی که به تصویب مجمع عمومی رسیده باشد.
هم‌اکنون ریاست و نایب‌رئیسی این فدراسیون برعهده بورس‌های استانبول و زاگرب است. هر چند بورس تهران از جمله اعضاء مؤسس و بزرگ‌تر این فدراسیون به شمار می‌رود، اما در ماه‌های اخیر عملکرد مطلوبی نداشته است. مقایسه بورس تهران با دیگر اعضاء این فدراسیون تا حدودی جایگاه بورس تهران را در میان اعضاء نمایان می‌سازد.
بورس اوراق بهادار تهران، باتوجه به ارزش جاری سرمایه آن که بالغ بر ۴ میلیارد و ۱۳۳ میلیون و ۶۰۰ هزار دلار است، پس از بورس‌های اوراق بهادار استانبول، ابوظبی و اسکندریه در رتبه چهارم قرار دارد. ارزش جاری سرمایه‌ بورس استانبول بیش از ۳ برابر و ارزش بورس ابوظبی بیش از ۶/۲ برابر ارزش بورس تهران است. بورس اوراق بهادار کراچی، امان و لاهور نیز دیگر اعضاء بزرگ این فدراسیون پس از ایران می‌باشند.
از نظر تعداد شرکت‌های پذیرفته شده در بورس‌های عضو این فدراسیون، بورس تهران با ۴۳۲ شرکت بالاتر از بورس اوراق بهادار استانبول و در رتبه هشتم قرار دارد. این در حالی است بورس اوراق بهادار مولداوی با ۱۰۵۹ شرکت باارزش بازار حدود ۹/۵۸۳ میلیون‌دلار، بیشترین تعداد شرکت‌ها را در خود جای داده است. در مقابل، بورس اوراق بهادار فلسطین با ۲۴ شرکت و ارزش سرمایه جاری حدود ۳ میلیارد و ۴۰۷ میلیون‌دلار، کوچک‌ترین بورس به لحاظ شمار شرکت‌هاست.
نکته درخور توجه اینکه بورس اوراق بهادار ابوظبی، با ۴۴ شرکت، دومین بازار بزرگ این فدراسیون است. این امر از پرارزش بودن شرکت‌های این کشور حکایت می‌کند.
بررسی ارزش کل سهام معامله شده نشان می‌دهد که بورس اوراق بهادار استانبول با رقمی معادل ۱۲۱ میلیارد و ۲۵۲ میلیون‌دلار بیشترین ارزش معاملات را در هشت ماه اخیر (از ابتدای سال ۲۰۰۵) داشته است. جالب اینکه ارزش سهام معامله شده در بورس استانبول در این دوره بیشتر از ارزش کل بازار بورس اوراق بهادار استانبول است. این امر نشان‌دهنده درصد بالای سهام شناور آزاد و نقدشوندگی قابل توجه سهام در این بورس است.
بورس اوراق بهادار کراچی نیز، با حجم معاملات ۹۵ میلیارد و ۸۵۳ میلیون‌دلار، جایگاه دوم را در بین اعضاء فدراسیون داراست. جالب اینکه ارزش سهام معامله شده در بورس کراچی در دوره مذکور بیش از ۷/۲ برابر یا ۲۷۰ درصد ارزش کل بازار بورس کراچی بوده است. در مقابل، کل ارزش سهام معامله شده در بورس اوراق بهادار ابوظبی در همین دوره کمتر از ۱۶درصد ارزش کل بازار بورس آن است. دلیل این امر می‌تواند وجود سهام مدیریتی بالا در شرکت‌های این بورس باشد. در نتیجه قیمت‌ها در این بورس به آسانی تحت‌تأثیر تصمیم مدیران قرار گرفته، هدایت و دستخوش تغییر می‌شوند. شاید به همین دلیل نیز هست که شرکت‌های بورس ابوظبی از ارزش بازاری بالا و بازدهی ۷۰ درصدی در هشت‌ماه اخیر برخوردار شده‌اند.
بورس اوراق بهادار تهران با حجم سهام معامله شده به ارزش پنج میلیارد و ۹۳۴ میلیون و ۱۵۳ هزار دلار در بین اعضاء فدراسیون در جایگاه هفتم قرار دارد. نسبت ارزش سهام معامله شده طی هشت‌ماه سال ۲۰۰۵ به ارزش بازار در بورس اوراق بهادار تهران نیز حدود ۱۴ درصد است. از این منظر کشورمان در مرتبه‌ای پائین‌تر از بورس ابوظبی قرار دارد. دلیل عمده این امر را شاید بتوان رکود و بحران چندماه اخیر دانست که سبب شده است حجم معاملات بورس تهران به میزان قابل توجهی کاهش یابد. اما عملکرد سال‌های قبل بیان‌کننده این است که نه رکود اخیر بازار، بلکه ساختار موجود در بورس تهران چنین امری را سبب شده است. بررسی آمار سال‌های قبل نشان می‌دهد که در پنج سال گذشته، این نسبت تقریباً در حدود ۱۵ درصد ثابت بوده است، جزء سال ۲۰۰۴ که به ۲۸ درصد افزایش یافت.
بررسی میانگین روزانه سهام معامله شده جایگاه بورس ایران در میان اعضاء فدراسیون را بهتر نشان می‌دهد. بورس اوراق بهادار استانبول با میانگین ارزش معاملات روزانه به میزان ۴۷/۷۱۷ میلیون دلار و بورس اوراق بهادار کراچی با ۵۶/۵۷۰ میلیون‌دلار در جایگاه اول و دوم این گروه قرار دارند.
هر چند ارزش بازار بورس استانبول سه‌برابر ارزش بورس اوراق بهادار تهران است، اما میانگین ارزش معاملات روزانه در بورس استانبول حدود ۲۰ برابر میانگین ارزش معاملات روزانه در بورس تهران است. همچنین میانگین معاملات روزانه بورس کراچی، که ارزش بازاری کمتری از بورس تهران دارد، بیش از ۱۵ برابر میانگین ارزش معاملات روزانه بورس اوراق بهادار تهران است. با این‌حال میانگین روزانه سهام معامله شده در بورس تهران حدود ۸/۳۶ میلیون‌دلار است.
بررسی رشد شاخص بورس‌های عضو این فدراسیون عملکرد واقعی این اعضاء را به‌خوبی نمایان می‌سازد. برای مثال شاخص بورس اوراق بهادار فلسطین با ۲۴ شرکت و ارزش بازاری سه میلیارد و ۴۰۷ میلیون دلار، با برابر ۵۷/۲۲۳ درصد رشد در هشت ماه اول سال ۲۰۰۵، بیشترین بازده را میان اعضاء فدراسیون داشته است.
بورس اما با ۲/۹۲ درصد در جایگاه دوم قرار دارد. در حقیقت بیشتر بورس‌های عضو فدراسیون در هشت ماه اخیر از رشد بسیار مناسب برخوردار بوده‌اند؛ به‌طوری‌که براساس آمارهای موجود بازدهی شاخص بورس اوراق بهادار ۱۲ عضو تا پایان ماه هشتم سال ۲۰۰۵ بیش از ۳۰ درصد است. در مقابل بورس اوراق بهادار تهران در همین مدت با رشد منفی ۲۰ درصدی پائین‌ترین بازدهی را در بین اعضاء فدراسیون داشته است.
از یاد نباید برد که بازده منفی بورس تهران در هشت ماهه اخیر و یا رشد ۱۱۶ درصد آن در سال ۲۰۰۳، هیچیک به تنهائی نشانه ضعف یا قوت بورس تهران نیست. در واقع این نوع نرخ تغییرات در شاخص بورس تهران حکایت از وجود مشکلات ساختاری در بورس و حتی اقتصاد ایران دارد؛ مشکلاتی که به‌راحتی می‌توانند روند سرمایه‌گذاری در ایران را دستخوش رونق و رکود کند.
بی‌شک توجه به این مشکلات و تغییر ساختار بورس تهران و اقتصاد ایران بااهمیت‌تر از مثبت نگه‌داشتن شاخص بورس به هر قیمتی است.

علینقی رفیعی‌امام

منبع : مجله روند اقتصادی