خرده فروشی در ترکیه از بقالی تا استیلای سرمایه بزرگ

این تحول و تحرك از طرفی نظام "بقالی" را كه ستون فقرات اصلی خرده فروشی در تركیه را تشكیل می‌داد، از ریشه متزلزل كرده كه بی‌شك همراه با تبعات اجتماعی است و از طرفی به لحاظ وارد شدن سرمایه بزرگ در این بازار، به كلی فرهنگ و سنت و عادتهای مصرف‌كننده تركیه را دگرگون كرده است. بقالی‌های سنتی كه زمانی موضوع ترانه‌ها، فكاهی‌ها و سناریوی فیلم‌ها در تركیه بود و مكانی برای دیدارهای لحظه‌ای همسایگان و فرصتی برای مبادله اخبار اهل محل و غیبت گویی، و با فروش نسیه، به نوعی رازدار و محرم اسرار اهالی شمرده می‌شد، اكنون دیگر حال و هوای خود را از دست داده و دكانهای بقالی یكی پس از دیگری تخته می‌شود. روند رو به اضمحلال بقالیها بویژه در شهرهای بزرگ تركیه ملموس تر است. به لحاظ ساختار سنتی بقالی‌ها، آمار دقیقی از تعداد و حجم فعالیت آنها در دست نیست و كارشناسان اقتصادی و نهادهای اقتصادی تركیه بطور تخمینی در این مورد ابراز عقیده می‌كنند. حجم فعالیت سالانه خرده‌فروشی بقالی‌ها در تركیه حدود ‪ ۳۰‬میلیارد دلار برآورد می‌شود كه تخمین زده می‌شود هنوز هم ‪ ۶۵‬در صد آن در اختیار بقالی -های محله‌ها یا خرده بقالی‌ها است. بر اساس همین تخمین‌ها در تركیه حدود ‪ ۲۸۵‬هزار بقالی فعالیت دارد كه هر یك از آنها بطور میانگین مساحتی برابر ‪ ۲۵‬متر مربع داشته و حجم فروش روزانه‌ای برابر ‪ ۱۲۵‬دلار دارند. به عبارت دیگر سرانه فروش بقالی‌ها برای هر متر مربع در محل كار خود حدود هزار و ‪ ۸۳۰‬دلار در سال تخمین زده می‌شود. این نسبت در سوپرماركتهای زنجیره‌ای كه پدیده نسبتا جدیدی در اقتصاد تركیه است، حدود چهار هزار و ‪ ۵۰۰‬دلار برای هر متر مربع است. خود این رقم وضعیت رو به افول بقالی‌ها و رشد شدید نظام سوپرماركتی زنجیره‌ای در تركیه را نشان می‌دهد. همسو با افول ستاره بخت بقالی‌ها، شركتهای كوچكی كه به عنوان عمده فروش سیار، اجناس این بقالی‌ها را تامین می‌كردند، نیز موقعیت ممتاز خود را یكی پس از دیگری از دست می‌دهند. چنین روندی اگرچه از دیدگاهی، حركت در جهت مدرنیته و پیشرفت محسوب می‌شود، با تناقضاتش، عوارضی هم دارد و با شكایت‌های تولیدكنندگان نیز روبه‌رو شده است. تولیدكننده یا عرضه‌كنندگان عمده مواد غذایی به بقالی‌ها و سوپرماركتها، اكنون مجبورند با غولهای سرمایه سروكله بزنند و روش كاری و شیوه پرداختی آنها را بپذیرند. به عنوان نمونه مدت بازپرداخت وجه خریدهای بقالها به این عمده فروشها نزدیك به ‪ ۶۰‬روز بود كه در عرضه كالا به سوپرماركتها مجبور شده‌اند این مدت را به ‪ ۱۲۰‬روز برسانند. همین مشكل در مورد تولیدكنندگان نیز مطرح است. كرایه سالانه قفسه‌ها در سوپرماركتهای زنجیره‌ای برای تولیدات شركتها روز به روز در حال افزایش است و از دو هزار دلار تا ‪ ۶۰‬هزار دلار می‌رسد كه این موجب كاهش شدید سود تولیدكننده و بالا رفتن سود سوپرماركتها می‌شود. در تركیه سوپرماكتهای بزرگ و فروشگاههای زنجیره‌ای تعدادی از قفسه‌های خود را به تولیدكنندگان كالاها اجاره می‌دهند و در آن قفسه‌ها، فقط كالای تولیدی "مستاجر" را عرضه می‌كنند. گرایش به مصرف در جامعه تركیه همسو با تحولات اقتصادی و بالا رفتن قدرت خرید مردم و گشوده شدن درهای اقتصادی تركیه به روی دنیا، یا به اصطلاح شروع روند ادغام با اقتصاد جهانی، توجه سرمایه خارجی را نیز به بازار بزرگ ‪ ۷۰‬میلیونی و جوان تركیه جلب كرده و با بسترسازی مناسبی كه در دوره‌های اخیر برای ورود سرمایه خارجی به این كشور شده، این روند تسریع شده است. شركتهای بزرگ آمریكایی، آلمانی، فرانسوی، ایتالیایی برای افزایش سهم خود یا ورود به بازار بزرگ خرده فروشی تركیه رقابت سختی را شروع كرده‌اند. البته این رقابت خود در راستای حركتی است كه در سطح جهانی در راه ادغام شركتها تشدید شده و به نظر كارشناسان و آگاهان اقتصادی غیرمنتظره نیست.به پیش بینی این كارشناسان "كیك بزرگ" در بازار خرده فروشی تركیه رفته رفته در بین سه یا چهار گروه و فروشگاه عظیم زنجیره‌ای دارای سرمایه جهانی تقسیم خواهد شد كه اقدام اخیر فروشگاههای عظیم "میگروس" تركیه وابسته به "كوچ" بزرگترین گروه صنعتی و تجاری و مالی این كشور به خرید سهام "تانساش" خود موید این ادعاست. میگروس در قبال نزدیك به ‪ ۳۹۰‬میلیون دلار حدود ‪ ۷۰‬در صد سهام "تانساش" یكی از موفقترین فروشگاههای زنجیره‌ای خرده‌فروشی تركیه وابسته به گروه بزرگ صنعتی، تجاری و مالی "دوغوش" این كشور را خرید. میگروس با داشتن ‪ ۵۰۷‬واحد فروشگاه بزرگ و كوچك، سالانه ‪ ۲/۳‬میلیارد دلار فروش دارد كه حدود ‪ ۶۵۰‬میلیون دلار آن ناشی از فروش فروشگاههای برون مرزی آن است. معادل ‪ ۴۸/۹۴‬در صد سهام میگروس در بورس استانبول عرضه شده است. حجم فروش سالانه تانساش نیز ‪ ۱/۱‬میلیارد دلار است و ارزش بازار ‪ ۲۱۲‬واحد فروشگاه‌های آن در مناطق غربی و مركزی تركیه كه بطور عمده در زمینه مواد غذایی و كالاهای بقالی فعالیت دارند، حدود ‪ ۶۰۰‬میلیون دلار برآورد شده است. آگاهان اقتصادی در آنكارا، اقدام سریع میگروس به خرید سهام تانساش را به عنوان پاسخی به حركت اخیر گروه بزرگ "سابانجی" از معروفترین گروههای صنعتی و تجاری و مالی تركیه، می‌دانند. گروه سابانجی كه با همكاری "كارفور" فرانسه، یكی از بزرگترین فروشگاه -های زنجیره‌ای خرده فروشی در تركیه را دایر كرده است، در ماه گذشته با پیشی گرفتن بر رقیب خود میگروس كه در حال خرید فروشگاههای زنجیره‌ای "گیما" و "اندی" بود، با پرداخت مبلغ بیشتری از مبلغ پیشنهادی میگروس، عمده سهام این فروشگاهها را به بیش از ‪ ۱۵۰‬میلیون دلار خرید. "كارفور" فرانسه كه با تخصیص ‪ ۸۰۰‬میلیون دلار و شراكت با گروه "سابانجی"، فروشگاه‌های "كرفورسا" را تشكیل داده، با خرید این فروشگاهها و رساندن تعداد آنها به ‪ ۳۷۸‬واحد، عنوان پیشتازترین گروه، در بازار خرده فروشی تركیه را كسب كرد. اما حفظ این عنوان دیری نپائید. چرا كه میگروس با اقدام فوری به خرید سهام تانساش، دوباره جایگاه اول خود را باز یافت. مدیر فروشگاههای زنجیره‌ای "كارفورسا" به دنبال این تحول در گفتگو با خبرنگاران مدعی شد كارفورسا تا سال ‪ ۲۰۱۰‬میلادی عنوان پیشتازترین فروشگاه -های زنجیره‌ای تركیه را با سالانه حدود ‪ ۱۰‬میلیون دلار سرمایه‌گذاری اضافی به دست خواهد آورد. در صورت تایید فروش تانساش به میگروس و طی مراحل قانونی، میگروس كه اكنون با داشتن ‪ ۵۰۷‬فروشگاه زنجیره‌ای در داخل و خارج تركیه به تنهایی ‪ ۱۴‬در صد بازار خرده فروشی این كشور را در انحصار دارد، این نسبت را به ‪ ۲۲‬درصد رسانده و بی‌رقیب‌ترین فروشگاه زنجیره‌ای در تركیه خواهد شد. از سوی دیگر كارشناسان پیش بینی می‌كنند میگروس با تماسهایی كه در سال جاری میلادی با "وال - مارت" از شركتهای عظیم آمریكایی و غول عمده فروشی در جهان شروع كرده و نیز با خرید تانساش، وارد مرحله بسیار نوینی بشود. "وال - مارت" در پنج قاره جهان دارای پنج هزار و ‪ ۷۰۰‬سوپرماركت است. "لی - اسكات" رییس هیات مدیره "وال - مارت" در سفر اخیر خود به تركیه به خبرنگاران گفت كه شركت وی همواره برای ماندن در صدر مبارزه می‌كند و تمامی راهبرد خود را بر این محور استوار كرده و اگر وارد بازار تركیه نیز بشود، این راهبرد را محقق خواهد ساخت. در این جا از "متروگروپ" آلمان نیز كه از شركتهای بزرگ آلمانی فعال در زمینه خرده فروشی است، باید نام برد كه فعالیت زیادی در بازار تركیه دارد. این گروه اخیرا اعلام كرد سرمایه‌گذاری خود در تركیه را در دوره كوتاه مدت به بیش از ‪ ۸۰۰‬میلیون دلار می‌رساند. بررسی بازار سوپرماركت در تركیه نشان می‌دهد شركت "بیم" با داشتن هزار و ‪ ۲۰۲‬فقره فروشگاه، از نظر داشتن بیشترین تعداد فروشگاه در راس قرار دارد. گروه كارفورسا دارای ‪ ۳۷۸‬فروشگاه، "ماركتیم" ‪ ۸۲‬فروشگاه، "كیلر" ‪۵۵‬ فروشگاه، "یمپاش" ‪ ۴۲‬فروشگاه، متروگروپ دارای ‪ ۱۶‬فروشگاه و "تسكو - كیپا" دارای پنج فروشگاه هستند. در بازار بورس اوراق بهادار استانبول كه اصولا از ادغام فروشگاه‌ها استقبال خوبی می‌كند، با قوت گرفتن احتمال فروش سهام تانساش به میگروس، ارزش سهام تانساش در بورس استانبول ‪ ۹/۵‬در صد افزایش یافت. باید گفت ‪ ۴۹/۲۷‬در صد سهام تانساش به بورس استانبول عرضه شده است. پیش بینی می‌شود موقعیت میگروس با خرید سهام تانساش بیش از پیش تقویت شود. زیرا تانساش شركت بسیار موفقی در بازار خرده فروشی تركیه است و با شش هزار و ‪ ۵۱۲‬دلار سرانه فروش برای هر متر مربع مساحت در فروشگاه، بعد از شركت "تسكو - كیپا" در ردیف دوم در تركیه قرار دارد. "تسكو - كیپا" نیز با سرمایه انگلیسی در تركیه فعالیت دارد و دارای پنج مركز عظیم خرده فروشی در استانبول است. "متروگروپ" آلمان نیز كه از شركتهای بزرگ آلمانی فعال در زمینه خرده فروشی است و ‪ ۱۶‬فروشگاه بزرگ در تركیه دارد، اخیرا اعلام كرد سرمایه‌گذاری خود در تركیه را به بیش از ‪ ۸۰۰‬میلیون دلار می‌رساند. به هر روی در تحلیل نهایی می‌توان گفت روند طبیعی اقتصاد جهانی در حال دگرگون كردن سنتها، عادتها و فرهنگ مصرف مردم تركیه نیز هست. گسترش فروشگاه‌های بزرگ زنجیره‌ای اگرچه به منزله صدور فرمان مرگ یكی از شاخصه‌های مهم اقتصاد سنتی نیز هست، اما وجود پررنگ اصل رقابت میان آنها، مسابقه عرضه كالای مرغوب و جلب رضایت مشتری را دامن زده و با استقبال مصرف‌كننده روبه‌رو شده است. از این رو در تركیه كمتر كسی برای از دست رفتن خرده فروشی‌های سنتی ابراز اندوه و تاسف می‌كند. چه، استدلال می‌كنند كه اگر قرار بود آینده فدای گذشته شود، به ناچار می‌باید اكنون به جای كشتیهای عظیم، با قایقهای بادبانی و به جای وسایط نقلیه زمینی و هوایی، با شتر جهان را طی طریق می‌كردند. آنچه اكنون در تحولات بازار خرده فروشی تركیه دیده می‌شود، روند تخصصی و تمركز روی انواعی از كالاهای مصرفی و ادغام و اتحاد شركتهای كوچك است تا شاید با پر كردن خلاهایی كه سوپرماركتهای بزرگ خواسته یا نا خواسته به آن توجهی نمی‌كنند، جایی و سهمی در بازار بزرگ خرده فروشی تركیه برای خود پیدا كرده و برای پویایی آن بكوشند.

منبع : خبرگزاری جمهوری اسلامی ـ ایرنا