سرزمین سیستان

سرزمین سیستان در کنار رود هیرمند یکی از مناطق تاریخی ایران به‌شمار می‌اید که آثار و شواهد تمدن‌های بسیاری را در خود جای داده است . تمدن‌هایی که به‌واسطه وجود رود هیرمند و دریاچه هامون در این منطقه شکل گرفته‌اند . و بعضا دارای قدمتی پنج هزار ساله هستند . شهر زابل نیز در منطقه سیستان کیک از شهرهای قدیمی این سرزمین به‌حساب می‌اید که آثار تاریخی ارزشمندی را در خود جای داده است . بناهایی که بیان‌گر دوره‌های تاریخی متفاوتی هستند . نام قدیمی شهر زابل نیز « زرنک » بوده که آن‌را منسوب به گرشاسب می‌دانند .
در مکان‌های تاریخی منطقه سیستان نیز می‌توان موارد زیر را برشمرد :
▪ شهر سوخته در ۵۵ کیلومتری جنوب‌غربی زابل با قدمتی حدود ۳۲۰۰ تا ۳۰۰۰ سال ق‌.م
▪ باقی‌مانده‌های شهری هخامنشی در ۴۴ کیلومتری جنوب زابل در دره غلامان
▪ آثار تاریخی کوه خواجه در ۳۵ کیلومتری جنوب‌غربی زابل
▪ قلعه سوخته
▪ میل سمرقند
▪ تپه‌های بی‌بی دولت
▪ قلعه سام
کوه خواجه یکی از باارزش‌ترین و قدیمی‌ترین آثار تاریخی سرزمین سیستان محسوب می‌گردد . این کوه با ارتفاعی حدود ۹۰۰ متر از سطح دریا همانند جزیره‌ای در میان دریاچه هامون قرار گرفته است و می‌توان بر روی آن آثار بناهای باستانی مربوط به دوره‌های تاریخی متفاوت را مشاهده کرد . یکی از مهم‌ترین و شاخص‌ترین بناهای تاریخی این محل ، آتشکده‌ای است قدیمی که زمان ساخت آن به سده یکم پس از میلاد باز می‌گردد . آتشکده مذکور دارای یک تالار مرکزی در وسط و راهروهایی در اطراف است که در نهایت به‌ورودی اصلی آن در جلو ختم می‌گردد و مطابق با سبک چهارطاقی‌های آن‌دوره ساخته شده است . ویرانه‌هایی نیز در اطراف آن وجود دارد که مربوط به دوره‌های اشکانی و ساسانی است .
یکی‌دیگر از بناهای تاریخی شاخص در کوه خواجه ، کاخی است مربوط به دوره ساسانیان که جلوه‌های معماری بدیعی را می‌توان در آن مشاهده کرد . این کاخ شامل عمارتی است که در جلوی آن حیاطی با منظره‌ای بسیار بدیع و زیبا که چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌سازد قرار گرفته‌ است . همچنین در بخش جنوبی این تپه معبدی خشتی مربوط به دوره‌های قبل از اسلام قرار گرفته که آن‌را محل پرستش « آناهیتا » می دانند . این معبد که « کرچک چهل گنجه » نام دارد بنابر عقیده برخی ، همردیف بناهایقلعه دختر شمرده می‌شود .
از دیگر بناهای باستانی مربوط به دوره‌های پس از اسلام می‌توان به مقبره « خواجه مهدی بن محمد بن خلیفه » اشاره کرد که در کنار زیارت‌گاه‌های « خواجه قلتان » و « پیر گندم بریان » قرار دارد و سایر آثار باستانی موجود بر روی تپه مربوط به قوم « سکاها »‌ها می‌باشد . که حدود دو قرن پس از میلاد مسیح به منطقه مهاجرت کردند .
بدین‌ترتیب باید اذعان داشت که کوه خواجه در کنار دریاچه هامون در سیستان به‌عنوان یکی از مناطق باستانی ایران دربردارنده آثار تاریخی دوره‌های متفاوتی است ، مطرح می‌باشد .

منبع : دنیای معماری