نحو و صرف

- افعال فارسى را مانند متقدمان با پيشاوندهاى 'فرا' و 'بر' و 'در' و 'فراز' استعمال کرده است و پيشاوند 'اندر' بر سر افعال بسيار کم دارد، و در ساير پيشاوندها هم به‌قدر تاريخ بلعمى و تاريخ سيستان و ساير کتب قديم افراط نکرده است و باء تأکيد بر سر فعل‌هاى نفى به‌‌ندرت ديده مى‌شود، مثال:

'کار از دست ما بگذشت درياب تا از دست تو بنگذرد' ص ۱۶۶

- تکرار افعال در پايان جمله‌هاى متعاطفه و قرينه‌هاى متوالى که در قديم جايز بوده است، ظاهراً در نظر ابوالمعالى خالى از سماجت و رکاکت نبوده و ما بعد در اين باب بحث خواهيم کرد.

- مصدر مُرخّم بسيار دارد و مصادر تمام هم، چنان‌که گذشت.

- فعل‌هاى وصفى بيشتر از متقدّمان آورده است، مثال:

'اشارت کرده است به حال دو عاقل زيرک که يکى را حُبّ جاه از جادهٔ مستقيم به بيراه افکنده، و قوّت عقل غالب گشته، و نور بصيرت او را به حجاب ظلمت پوشيده و بدين‌وسيله خَسَرَالدُّنيا و العقبى گرديده، و ديگرى به نور هدايت عقل بر سرير قناعت نشسته، و به تاج کامت متوَّج گشته، و به قوّت عقل بر مطالب و مآرب خويش رسيده. و سرافراز دارين گشته' ص ۵۴.

در شاهد بالا هشت فعل به صيغهٔ وصفى آمده است و سه‌ تاى از آنها هم مکرر است و ضمير خبرى نيز در هيچ‌کدام نياورده است.

- فعل‌هاى انشائى را غالباً با ياء مجهول مانند متقدمان استعمال کرده است و غفلت از آن جايز نشمرده است، همچنين ياهاى استمرارى را در افعال بيشتر موارد رعايت فرموده است و از 'است' و 'نيست' به ضميمه کردن ياء مجهول در جمله‌هاى انشائى از تشبيه يا شرطى يا تمنائى و غيره فعل ساخته است چنان‌که گذشت.

- فعل التزامى را مانند تاريخ بيهقى به صيغهٔ اِخبارى مى‌آورد، مثال:

'پادشاه بايد اقتدا به آداب ايزدى کند و نص تَنزيل را اِمام سازد - و اِنْ مِن شَييٍ اَلاّ عِنّدَنا خَزايِنُهُ وَ ما نُنَزِلهُ اِلاّ بِقَدَرٌ مَعْلومِ - تا هميشه [خدمتکار] ميان خوف و رجا روزگار مى‌گذراند' ص ۸۶، مثال ديگر: 'يکى را سواست ماهى چند بگير و بکش و از پيش سوراخ راسو تا جايگاه مار مى‌افکن تا يکان‌يکان مى‌خورد چون به ما رسد ترا از رنج او باز رهاند' ص ۱۱۰.

- فعل مجهول را بيشتر با معاونت فعل 'آمدن' مانند بيهقى به‌کار برده است، ليکن مانند او به طرف افراط نرفته، و از حد اعتدال عدول ننموده است، مثال:

'آن دو ماهى سرخ که ايشان را بر دُم ايستاده ديده آمده است ... آنچه به هفت کرت ديده آمده است' ص ۲۸۸ 'نيکو نباشد که اين هدايا در خزاين ما برند اوليتر آنکه در ميان شما قسمت کرده آيد' ص ۲۹۰.

- فعل 'بودن' را در ماضى و مضارع على‌السّويّه استعمال مى‌کند و مانند ادوار بعد به‌جاى مضارع اين فعل، فعل 'باشد' يا 'خواهد بود' را به‌کار نينداخته است.