بختیاری

سرزمين ايل بختيارى يا لُر بزرگ که از مهم‌ترين ايلات کوچ‌رو ايران کنونى است در شمال و باختر سرزمين ايلات کهگيلويه يعنى در زاگرس مرکزى قرار دارد(ايلات و عشاير انتشارات آگاه، سال ۱۳۶۲، ص ۲۰). قلمرو اين ايل که به‌نام خاک بختيارى معروف است در ناحيه‌اى ميان اصفهان و خوزستان قرار گرفته و سلسله جبال زاگرس در جهت شمال غربى به جنوب شرقى از ميان اين قلمرو مى‌گذرد و آن را به دو بخش کوهستانى در شرق و جلگه‌اى در غرب اين جبال تقسيم مى‌کند. بخش کوهستانى ييلاق و بخش جلگه‌اى قشلاق ايل بختيارى است. اين منطقه محدود است از طرف شمال به لرستان، از سوى شرق به اصفهان و چهارمحال، از سوى جنوب به قلمرو ايلات لرستان منطقه کهگيلويه و بويراحمد و ايل ترک‌زبان قشقائى و از سوى غرب به دشت خوزستان. جمعيت ايل را در حدود ۵۰۰،۰۰۰ نفر تخمين زده‌اند که در سرزمينى به مساحت ۷۵۰۰ کيلومتر مربع زندگى مى‌کنند. از کل جمعيت ۲۰۰،۰۰۰ نفر يعنى ۴۰ درصد زندگى کوچ‌نشينى و نيمه کوچ‌نشينى دارند که ييلاق و قشلاق مى‌کنند و معيشت آنها مبتنى بر پرورش دام از نوع گوسفند و بز است، منطقه ييلاقى ايل در مرتفعات غرب اصفهان واقع شده است که بلندترين قله آن به ارتفاع ۴۵۴۹ متر در زير کوه قرار دارد. سرزمين قشلاقى در دامنه شرقى سلسله‌ جبال زاگرس واقع‌شده و تا قسمتى از خوزستان ادامه دارد. ايل بختيارى در طول سال داراى دو کوچ بزرگ در دو فصل بهار و پائيز است، اوايل بهار از گرمسير به ييلاق مى‌کوچند و پائيز برمى‌گردند فاصله ميان گرمسير و ييلاق برحسب طايفه متفاوت است و در مدارى به ۳۰۰ کيلومتر مى‌رسد. کوچ بختيارى‌ها به‌طور منظم صورت مى‌گيرد،هر طايفه از مسير معينى 'ايل راه' که تقريباً ثابت است مى گذرد، در ييلاق هم محل ثابتى دارند که ديگر طوايف نمى‌توانند از آن استفاده کنند. در بازگشت به گرمسير آثارى از سنگچين‌ها برجاى مى‌ماند که مجدداً در سال آينده هر طايفه در محل خود چادرها را برپا مى‌دارد ^(۱).

(۱) . رجوع شود به: اصغر کريمى - ژان پى يرديگار، ايل بختيارى در مجموعه مقالات مردم‌شناسى مرکز مردم‌شناسى - وزارت علوم و آموزش عالي. دفتر دوم، ايلات و عشايرى پائيز ۱۳۶۲ ص ۱۱ تا ۵۱.

ايل بختيارى به دو نيمه يا بلوک 'هفت لنگ' و 'چهار لنگ' تقسيم مى‌شود که هرکدام در کل قلمرو بختيارى داراى سرزمين مشخص است... هفت لنگ که همه‌ساله بين نواحى شرقى خوزستان يعنى انديکا و 'مسجد سليمان' و 'شوشتر' و ايذه و 'شهرکرد' و 'بروجن' در چهارمحال بختيارى در حرکت و کوچ هستند به چهار گروه دورکي، بابادي، بختيار و ند (يا بهداروند) و دينارانى تقسيم مى‌شود. چهارلنگ نيز که عمدتاً بين دزفول و ايذه در خوزستان از سوئى و 'داران' در اصفهان و 'اليگودرز' و 'بروجرد' در لرستان از سوى ديگر ييلاق قشلاق مى‌کنند و به گروه‌هاى هم‌وند، 'محمد صالح ' ' مم صالح' ، 'موگوئي' و 'کيان ارثي' تقسيم مى‌شود... بسيارى از تيره‌هاى طوايف چهارلنگ اسکان يافته‌اند(ايلات و عشاير انتشارات آگاه سال ۱۳۶۲ ص۲۰) معيشت اصلى بختيارى‌ها دامپرورى توأم با مختصرى زراعت است که بيشتر به‌صورت ديم و کمتر به‌صورت آبى کشت مى‌شود. زراعت آبى عمدتاً در محدوده روستاها و ميان يکجانشينان متداول است، صنايع دستى هم يکى از فعاليت‌هاى اقتصادى بختيارى‌ها است که زنان انجام آن را برعهده دارند. مواد اوليه صنايع دستى عمدتاً از توليدات دامى تأمين مى‌شود.