بودا در ایران

کيش بودا در زمان آشوکا(اشوکا (Asoka) يکى از بزرگ‌ترين پادشاهان هند از سلسلهٔ موريا (Maurya) پسر بينداش (Bindas) که از ۲۶۴ تا ۲۷۷ پيش از ميلاد سلطنت کرده، افغانستان، حوضهٔ رودخانه سند و گنگ، يعنى تمام قسمت هند امروزي، به‌استثناءِ ناحيهٔ انتهاى جنوبى نجدد کن را تحت حکومت واحد درآورد، به پيشرفت کيش بودائى نيز کمک فراوانى کرد و روح آزادى را در سراسر هندوستان گسترش داد.) يکى از بزرگ‌ترين پادشاهان هند از سلسلهٔ موريا از حدود هندوستان فراتر رفت و به شمال غربى تا کشمير و قندهار و کابل نفوذ کرد و به‌تدريج به سواحل جيحون رسيد. به‌طور مسلم پيش از ميلاد مسيح، دين بودار به بلخ رسيده بود، زيرا در آن سرزمين که مسکن زرتشتيان بود، معابد بودائى زيادى نيز برپا بود. آنتوخوس دومين پادشاه سلوکى‌ها از ۲۶۱ تا ۲۴۶ پيش از ميلاد، به درخواست اشوکا اجازه داد که در تمام ايران و ممالک متمرد سلوکيه به دستور بودا براى بستوران (پيروان، Besturan)، آرامگاه و بيمارستان بسازند. پس از راه يافتن دين بودا به چين در سال شصت‌وهفت پيش از ميلاد گروهى از دانشمندان ايرانى و بودائى براى تبليغ دين بودا به چين رفتند و کتب مقدس بودائى را به زبان چينى ترجمه کردند. به‌درستى معلوم نيست که چند نفر مبلغ از ايران به چين رفتند.

از اخبار و شواهد چنين برمى‌آيد که بلخ در مشرق ايران يکى از مراکز مهم بودائى و معبد نوبهار متعلق به پيروان همين دين بوده است. بايد دانست که نوبهار بلخ در اصل، نووهار (New-Vehar) بوده که به‌معنى دير نو است. در زمان خلافت هاروزن‌الرشيد، فضل برمکى حاکم خراسان براى سرکشى به بلخ رفت و در آنجا دستور داد تا نوبهار را ويران سازند، ولى شالودهٔ آن به‌قدرى استوار بود که به‌آسانى خراب نشد و فقط قسمتى از آن فرو ريخت، آنگاه مسجدى در جاى آن برپا کردند.

اهالى خراسان، راهبان بودائى را شمن و دين ايشان را شمنيه مى‌گفتند.

ابوريحان بيرونى در تحقيق ماللهند چنين مى‌گويد: 'از امورى که سبب شده ما از بودائيان دور و بى‌اطلاع بمانيم يکى اين است که اين فرقه به شمنيه معرفو شده‌اند. اين قوم با آن که با هنديان اختلاف زياد دارند ولى از ساير امم و اهل مذاهب به هنديان نزديکتر هستند.