لالائی‌ها

ديرپاترين بخش ترانه‌هاى کودکان در فرهنگ عامّه، لالائى است. از اين نغمهٔ خواب کردن کودک در فرهنگ‌هاى گوناگون با عناوينى چون: لالائي، لاى لاي، لالا، لالاي، لولو، لالبي، نى‌نا، نا نا، بو بو، دو دو، و... ياد شده است.

لالائى‌ها از جنبهٔ موسيقائى نيز داراى اهميت هستند. زمزمه‌‌گر لالائى بايد آن را با آهنگ بخواند. همگامى آهنگ با کلام است که کودک را غرق لذت و رؤيا مى‌کند و اين آوا و آهنگ است که در او اثر مى‌گذارد.

محتوا و مضمون لالائى‌هاى ايرانى بيشتر به اين مضامين اختصاص دارد؛ ميان آرمان‌ها و آرزوهاى مادر براى فرزند، ستايش کودک و تشبيه او به موجودات زيبا، دعا کردن براى کودک، بيان دردها و رنج‌هاى مادران، ترساندن بچه از موجودات پنهانى و ... .

شعراى معاصر به قالب لالائى توجه داشته‌است و مضامين سياسى ـ اجتماعى را در اين قالب سروده‌است. از شعراى دوران مشروطيت اشرف گيلانى و از شعراى معاصر، احمد شاملو را در اين زمينه مى‌توان نام برد.

نمونه‌هاى لالائى

لا لا لا لا، گل پونه

گدا اومد دَرِ خونه

نونش داديم، خوشش اومد

خودش رفت و سگش اومد

خچش کرديم، بدش اومد

لا لا لا لا، گل خشخاش

بابات رفته خدا همراش

لا لا لا لا، گل فندق

ننه‌ات اومد سر صندوق

لا لا لا لا گل گردو

بابات رفته توى اردو

لا لا لا لا گل پسّه

بابات رفته کمر بَسّه

لا لا لا لا، گل سوسن

بابات اومد، چشمم روشن

لا لا لا لا، گل زيره

چرا خوابت نمى‌گيره

که مادر قربونت مى‌ره

(نوشته‌هاى پراکنده)

الا لا لا، ملوس ململ

که گهوارت چوب صندل

لحافت چيستِ هندستون

که بالشتت پَرِ سيستون

الا اى يار تابستون

نظر کن سوى هندستون

بگو بابا عزيز من

براى رودم کتون بستن

(فرهنگ مردم کرمان)

لا لا لا لا که لالات مى‌کنم من

نگا بر قد و بالات مى‌کنم من

لا لا لا لا که لالات بى‌بلا بود

نگهدار شب و روزت خدا بود

بر و لولوى صحرائى

تو از بچه چه مى‌خواهي؟

که اين بچه پدر داره

دو قرآن زير سر داره

دو شمشير بر کمر داره

لا لا لا لا گل نسرى [نسرين]

کوچم کردى، دروبسى

منم رفتم به خاکْ‌بازى

دو تا هندو مرا ديدن

مرا بردن به هندسون

به صد نازى بزرگم کرد

به صد عشقى عروسم کرد

پسر دارم ملک جمشيد

دختر دارم ملک خورشيد

ملک جمشيد به شکاره

ملک خورشيد به گهواره

به گهوارش سه مروارى

کمربندى طلاکارى

بيا دايه، برو دايه

بيار اين طشت و آفتابه

بشور اين روى مه‌پاره

که مه‌پاره خدا داده

(نوشته‌هاى پراکنده، صص. ۳۶۲ ـ ۳۶۴)

لا لا لا لا گل قالى

بابات رفته، جايش خالى

لا لا لا لا گل گندم

تو را گهواره مى‌بندم

لا لا لا گل فندق

نه‌نه‌ت رفته سر صندُق

لا لا لا لا گل خوينه (xuina: کُپهْ گندم خرد شده و آماده براى باد دادن).

گدا آمد در خونه

لا لا لا لا گل زيره

بابات رفته زن بگيره

نه‌نه‌ت از غصه مى‌ميره

لا لا لا لا مى مه‌پاره

پلنگ سر کوه چه مى‌ناله

(جلال آل‌احمد، اورازان، صص. ۸۲ ـ ۸۳)

- بوشهرى:

مو لالات مى‌کُنم شب‌هاى زمسون

که رودُم کوچکين، ميوهٔ گلسون

مو لالات مى‌کُنم رودُم برارُم

به اميد دل پروردگارم

مو لالات مى‌کُنم تا تو بمونى

سر کوه بلند نى مى‌زنم، نى

برى در مکتب و قرآن بخونى

شتر گم کردم و پى مى‌زنم، پى

مو لالات مى‌کُنم تا زنده باشى

شتر گم کردم و با بار کاشى

کنيز حضرت معصومه باشى

گلى گم کردم و شايد تو باشى

(به نقل از: شروه‌سرائى در جنوب ايران، صص. ۳۱ ـ ۳۲)

- آذرى:

لايلاسى درين بالا: کودک نازم که لاى لايت سنگين است

يوخوسو شيرين بالا: خوابت شيرين است

تانريدان عهديم بودور...: با خدا عهد کرده‌ام که...

تويونو گوْروم بالا: عروسى تو را ببينم.

(ادبيات شفاهى مردم آذربايجان، صص ۷۸ ـ ۷۹)

- درگزی:

لاى لاى ديم ياتارسن: لالائى گفتم که تو بخوابى

قزيل گوله ياتارسن: ميان گل‌هاى طلائى فرو روى

قزيل گوله ايچنده: در ميان گل‌ها

شيرين يوخى تاپارسن: به خواب شيرين بروى

لاى لاى دييم ياتونجه: لالائى مى‌گويم تا به خواب روى

گوزلرم آى باتونچه: ادامه مى‌دهم تا ماه فرو رود

سانه‌رم اُولدوز لرى:و ستاره‌ها را مى‌شمارم

سن حاصله يتونچه: تا تو بزرگ شوى و به ثمر برسي

لاى لاى بالام ياتوبدور: لالائى بچه‌ام خوابيده

گل ياستقه باتوبدور: مانند گل توى بالش فرو رفته

الله اونى ساخلاسون: خداوند او را حفظ کند

قيزيم بويوک اولرسن: لالائى دخترم روزى بزرگ خواهى شد

ببر گون اره گيدرسن: به خانهٔ شوهر خواهى رفت

الله خوشبخت ايله‌سين: خدا تو را خوشبخت کند

ببر گون ننه ايله‌سين: که روزى مادر خواهى شد

(به نقل از: سيد على ميرنيا، ايلات و طوايف در گز، ج ۲، صص. ۱۷۵ ـ ۱۷۶)

- شيرازى:

لا لا لا لا گل آبشن

کا کا رفته، چشوم روشن

لا لا لا لا گل خشخاش

کاکا رفته، خدا همراش

لا لا لا لا گل زيره

بچه‌م آروم نمى‌گيره

لا لا لا لا گل پسته

بابات رفته کمر بسته

لا لا لا لا گل خشخاش

بابات رفته خدا همراش

لا لا لا لا گل نعنا

بابات رفته شدم تنها

(کتاب هفته، ش ۱۱، ص ۱۶۵)