|
|
|
| ويتامين A منابع غذائى زيادى دارد. ويتامين در مواد غذائى حيوانى و کاروتنوئيدها در مواد غذائى گياهى وجود دارند. شير پُرچربي، خامه، کره، پنير چرب و زرده تخم‌مرغ منابع خوب ويتامين A هستند. افرادى که رژيم کم‌چربى و کم‌کلسترول دارند مى‌توانند از محصولات کم يا بدون چربى شير و مارگارين غنى شده با ويتامين A استفاده کنند. جگر حيوانات مختلف منبع غنى ويتامين A است. مصرف هفته‌اى يا ده روز يک بار جگر مى‌تواند نياز يک هفته را تأمين کند. روغن کبد ماهي، اگرچه معمولاً در رژيم غذائى روزانه مصرف نمى‌شود، اما منبع عالى ويتامين A است. اين‌گونه روغن‌ها به‌عنوان مکمل غذائى توصيه مى‌شوند. اما در استفاده از آنها بايد جانب احتياط را رعايت کرد زيرا حاوى مقادير سمى ويتامين A هستند و ممکن است به آلاينده‌هاى محيطى که در کبد ماهى ذخيره مى‌شود آلوده باشند.
|
|
| سبزى‌ها و ميوه‌هاى زرد - نارنجى - قرمز و سبز تيره منبع کاروتنوئيدها هستند. بعضى از سبزى‌ها ممکن است رنگ زرد تيره داشته باشند، اما منبع کاروتنوئيدهائى که فعاليت بيولوژيکى دارند، نباشند. نمونه‌هائى از مواد غذائى داراى کاروتنوئيد‌هاى فعال عبارتند از:
|
|
| - سبزى‌هاى زردرنگ: هويج، کدو حلوائي، سيب‌زمينى شيرين، کدو خورشي
|
|
| - ميوه‌هاى زرد رنگ: زردآلو، طالبي، انبه
|
|
| - سبزى‌هاى داراى برگ سبز: برگ چغندر، خردل، تُرُب، کَلم، گل کَلم، کنگر فرنگي، اسفناج و سبزى‌هاى سبز سالادي
|
|
| - سبزى‌هاى ساقه‌اى سبز: مارچوبه، بروکلي
|
|
| - ميوه‌ها و سبزى‌هاى قرمز: گوجه‌فرنگي، فلفل دلمه‌اى قرمز
|
|
| ويتامين A نسبت به حرارت روش‌هاى معمولى پختن و فرآيند کردن مقاوم است. مواد غذائى کنسرو يا منجمد شده تا ۹ ماه يا بيشتر، ويتامين A خود را حفظ مى‌کنند. ميوه‌ها و سبزى‌هاى پلاسيده و خشک شده و چربى‌هاى تند شده مقادير کمى ويتامين دارند زيرا ويتامين آنها اکسيده شده است.
|
|
| مسموميت (دريافت بيش از اندازه)
|
|
| مدت‌ها قبل از اينکه محققين آثار سمى ويتامين A را بيان کنند، اسکيموها ياد گرفته بودند که جگر خرس قطبى را نخورند. يک گرم جگر خرس قطبى حدود ۶۰۰۰RE ويتامين A دارد.
|
|
| آثار سمى اين ويتامين در کودکان و بزرگسالانى ديده مى‌شود که به مدت چند ماه روزانه ۶۰۰۰ تا ۱۵۰۰۰ معادل رتينول (RE) ويتامين A مصرف کنند. نشانه‌هاى مسموميت عبارت است از: تهوع، استفراغ، درد شکم، کاهش رشد در کودکان، کاهش وزن در بزرگسالان، خشک و پوسته پوسته شدن پوست، تنگ شدن موها، شکننده و ملتهب شدن استخوان‌هاى بلند، دردهاى مفصلي، سردرد و بزرگ شدن کبد. با قطع مصرف مکمل نشانه‌ها برطرف مى‌شوند، اما ممکن است چند هفته طول بکشد. زنان باردار بايد مورد توجه خاص قرار گيرند زيرا ممکن است دچار سقط خودبه‌خودى يا نقايص تولد در نوزاد گردند.
|
|
| مطالعات بر روى حيوانات نشان داده رشد تومورهاى تجربى را مى‌توان به‌وسيلهٔ مصرف ويتامين A کند يا پيشگيرى نمود. بعضى مطالعات بر روى انسان نشان داده که مقادير زياد کاروتنوئيدها در مدت طولانى ارزش درمانى دارند. ادعا شده که خوردن مواد غذائى غنى از کاروتنوئيدها، اساساً به خاطر خاصيت آنتى‌اکسيدانى آنها ممکن است در مقابل بعضى از سرطان‌ها محافظت‌کننده باشد. در حال حاضر سازمان‌هاى بهداشت عمومى مصرف ميوه‌ها و سبزى‌ها را توصيه مى‌کنند، زيرا مشخص نيست کدام عوامل موجود در مواد غذائى اثر ضد سرطانى دارند.
|
|
|
|
| خشکى پوست، عدم تطابق بينائى در تاريکي، ناراحتى‌هاى چشمى و مقادير کم ويتامين A اولين علائم هستند. پوست کراتينيزه يا خشک، پوسته پوسته و زبر (Keratinization) مى‌شود. اپيتليوم مرطوب و نرم سد دفاعى طبيعى در مقابل باکترى‌ها است. اما در کمبود ويتامين A که پوست خشک مى‌گردد عفونت چشم‌ها، دهان، دستگاه تنفسى و تناسلى - ادرارى به‌وجود مى‌آيد. گزروفتالمى يا خشک شدن چشم (Xerophthalmia) به درجات مختلف ايجاد مى‌شود که اولين مرحلهٔ آن شب‌کورى است. سپس گزروز يا خشک و کدر شدن قرنيه (Xerosis) اتفاق مى‌افتد. اگر تا اين مرحله فرد درمان شود نشانه‌ها برگشت‌پذير هستند. گزروز درمان نشده به لايه‌هاى عميق قرنيه نفوذ مى‌کند و موجب کورى مى‌شود.
|
|
| در افراد سالمى که ويتامين A غذائى کافى دريافت مى‌کنند، ذخيره به‌تدريج ساخته مى‌شود و مى‌تواند چند ماه تا بيش از يک سال نياز بدن را تأمين نمايد. نوزادان و کودکان چنين ذخايرى ندارند، بنابراين مستعد کمبود هستند.
|
|
| کمبود ويتامين A در کشورهائى که غذا در دسترس همگان است يا با ويتامين A غنى مى‌شود، به ندرت ديده مى‌شود. اما امکان بروز آن در کسانى که درآمد کافى ندارند يا به غذاى کافى دسترسى ندارند مثل بى‌خانمان‌ها يا در افرادى که محدوديت غذائى دارند يا بايد رژيم کم‌چربى داشته باشند، و در بيماران مبتلا به اختلالات روده‌اى که در جذب مشکل ايجاد مى‌کند، مثل جراحى روده يا اختلالات منجر به سوء جذب، وجود دارد.
|
|
| پس از سوء‌تغذيه پروتئين - انرژي، کمبود ويتامين A دومين سوء‌تغذيه شايع در کشورهاى توسعه نيافته يا مناطق قحطى‌زده است. پيش‌آگهى وقتى هر دو کمبود با هم اتفاق بيافتند، وخيم است. تخمين زده مى‌شود در دنيا حدود ۲۰ تا ۴۰ ميليون کودک به کمبود خفيف ويتامين A مبتلا مى‌باشند. هر ساله حدود نيم ميليون فرد، به‌خصوص کودکان کور مى‌شوند. با وجود اينکه کمبود ويتامين با دريافت مقدار کافى آن قابل پيشگيرى است، اما در خاورميانه و خاور دور و بعضى قسمت‌هاى آمريکاى جنوبى و لاتين و آفريقا شايع مى‌باشد. مقادير زياد ويتامين A خوراکى (صد هزار ميکروگرم معادل سيصد هزار واحد بين‌المللي) به‌طور متناوب به کودکان داده مى‌شود. غنى کردن مواد غذائى که مورد استفاده عموم باشد، همراه با آموزش تغذيه براى تشويق توليد و مصرف مواد غذائى غنى از ويتامين A که در منطقه رشد مى‌کنند، استراتژى‌هاى مهم پيشگيرى از کمبود هستند.
|
