دوشنبه, ۱۰ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 29 April, 2024
مجله ویستا
بایقرا و امیرعلی شیرنوائی
در اين حالت است که اميرعلى شيرنوائى (۱) مثل اخگرى که ناگهان خانه روشن کند با تابشى قوى بهکار ترويج فرهنگ و ادبيات پرداخت ـ اما اين ادبيات رونق ادبيات قديم را نداشت، شعر بهسوى سبک هندى پيش مىرفت نثر هم به حال ابتذال مىافتاد. |
(۱) . اميرعلى شيرنوائى از اميران ترک و از مقربان دربار سلطان بايقرا و همه کارهٔ او بود و در خيرات و مبرات و ترويج علم و ادب مشهور است و خود نيز مردى شاعر و نويسنده و خمسهٔ نظامى به ترکى جغتائى جواب گفته و ديوان غزليات و تأليفاتى هم به ترکى دارد، وفاتش در ۱۱ جمادىالاخرى سنهٔ ۹۰۶ در شهر هرات اتفاق افتاد و در شمال مسجد جامع عبدگاه مدفون گرديد. |
نويسندگان اين دوره گاه در مقدمات کتب و خطب و فواتح فصول تشبيبهائى به سبک قديم مىنويسند که از حيث سجع قدرى شباهت قديم دارد ولى از حيث جزالت و انسجام و ساير استادىها در مرتبهٔ دون قرار دارد ـ لغات عربى بسيار کمتر از قديم و شعر عربى و استدلالات و تمثيل و مثل بهندرت در آن ديده مىشود، متن کتب ساده و گاهى داراى رکاکت و سستى است ـ و اين معنى در حبيبالسير تأليف غياثالدين خواندمير ديده مىشود و نيز چيز تازهاى که در اين عصر مىبينيم القاب و عناوين و پرچانگىهائى است که مؤلفين اخير دورهٔ تيمورى در اوايل کتب يا در تشبيب فصول دربارهٔ ممدوح معمول مىدارند که گاهى دو سه صفحه را بايد عبور کرد و از تپه و ماهور مديحهها و موازنهها و مزدوجات و اسجاع و القاب ياوه و بىاصل بايد گذاشت تا به زحمت نام کسى را که مقصود نويسنده است و کتاب بهنام او است بهدست آورد! |
منجمله بيچاره خوندمير در صدر حبيبالسير مجبور شده است که سه مقدمه و سه فاتحه در سه چهار صحيفهٔ بزرگ فراهم آورد از براى سه نفر از کسانى که در تأليف کتاب مذکور ذيدخل بودند. اول: غياثالدولة و الدنيا و الدين امير محمد الحسينى از سادات و رجال عمدهٔ هرات که در انقلاب صفوى نماند ـ دوم انيسالدولة البهيه... دورمش خانلله و رئيس دربار و همه کارهٔ سام ميرزا ـ سوم خواجه حبيبالله کدخدا و پيشکار دورمشخان که کارهاى مالى هرات و خراسان با او بوده است و کتاب حبيبالسير بهنام او است و اين هر سه مقدمه انباشته است از نظم و نثر و مدح و ملق و تعريف و نعت، که يک مطلب واقعى از آن همه مستفاد نمىشود و براى يافتن نام اين سه ممدوح بايد سه چهار صحيفه بزرگ را مرور کرد، و در ضمن نظم و نثرهاى مذکور اسامى آنان را بهدست آورد! |
اين شيوه به خلاف قاعده و رسم مغول است، چه از برکت آن قوم فواتح کتب تاريخ تا حدى مختصر و موجز شده بود. اما بار ديگر در عصر خاندان تيمور مورخان شيوهٔ اطناب در مدح و چاپلوسى را زنده کردند و رفته رفته از فواتح کتب به فواتح فصول کشيد و در عالم آراى عباسى و ديگر تواريخ صفويه و درهٔ نادره و جهانگشاى نادرى و غيره اين معنى خوب ديده مىشود و در هر سال در فاتحهٔ فصل و سال نو شرح مبسوطى در تعريف صفت بهار و ازهار و اشجار نوشته مىشود و در آن فاتحه براعت استهلالها و صنعتگرىهاى عجيب و غريب بهکار مىبرند که جزء هنرنمائى فايدهاى دربر ندارد! |
ديگر آوردن لغات و ترکيبات تازى و ترک کردن الفاظ فارسى که همان معنى را داشته است از مختصات اين زمان است که تا زمان ما باقى مانده بود! |
از حيث صرف و نحو نيز نثر، بسيار تنزل کرده است، فعلهاى وصفى که گاهبهگاه در محل معين و با ضابطه و آئين خاص بهکار مىرفت در اين ادوار به تکرار و پى در پى چه به حال وصفى و چه به حال خبرى يعنى به صيغهٔ ماضى نقلى يا بعيد با حذف فعل معين، استعمال مىشود که هنوز هم در کار است و حذف افعال بدون قرينه که در قديم بهندرت مىديديم آن هم در مواقعى خاص و با قراين معنوي، در اين دوره شدت يافته است، ضماير مفرد غايب غيرذوىالارواح همه جا 'آن' است و گاهى در موردى که بايستى ضمير اشاره بياورند به خلاف ضابطه و نسق قديم 'او' استعمال مىکنند و اين خطا در عالم آراى عباسى زياد ديده مىشود مثل 'او شخص' بهجاى 'آن شخص' و 'او دانشمند' عوض 'آن دانشمند' و مطابقهٔ صفت و موصوف بر طبق دستور عربى که متقدمان جزء در مواقع خاص جايز نمىشمردند عموميت پيدا مىکند، چون 'آثار مشهوره' و 'اخبار مذکوره' و 'مساعى لازمه' و غيره که تا ديروز مرسوم بود و تازه به همت فرهنگستان اصلاح شده است. |
لغات مغولى زيادتر از قديم است 'ايلغار و يلغار' تند راندن مرکب که امروز 'يرغه' گويند 'ييلاق و قِشلاق' به معنى سردسير و گرمسير 'جوانغار' ميمنه 'برانغار' ميسره 'قول' قلب 'قِنْبول' (قيتول هم ضبط شده) به معنى مؤخرةالجيش و بنه 'هراول' پيشرو 'چَنْد اوُل' پس رو لشگر 'نوکر' ملازم 'قاپو' اجازهٔ ورود 'قاپوچي' کفشدار 'قورچي' پيشتاز 'سيورغال' اقطاع 'کُومَک' ياورى 'جِلَوُ' دهنهٔ اسپ (۲) و غيره و غيره. |
(۲) . اين لغت رفته رفته معناى قيد ظرف مکان 'پيش' را به خود گرفته و امروز با کمال رکاکت در اکثر عبارات استعمال مىشود و از هم رکيکتر آنکه (ي) بىموردى به آخر آن الحاق مىکنند و آن را در مورد اضافه 'جلوي' مىنويسند و بىسوادان نيز 'جلوي' بر وزن 'گلوي' مىخوانند و يا آن را باز هم کسره مىدهند و گناه از کسانى است که بىسبب يا مزبور را به آخر اين لفظ مغولى مجازى رکيک مىبندند در صورتىکه 'جلو' اگر هم بايستى استعمال شود بايد هموزن 'درو' و 'چلو' و 'شنو' استعمال شود و در حال اضافه و او که بدون اشباع و ساکن ماقبل مفتوح است مکسور گردد. |
همچنین مشاهده کنید
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
خرید میز و صندلی اداری
خرید بلیط هواپیما
گیت کنترل تردد
مجلس شورای اسلامی دولت مجلس شورای نگهبان حجاب مجلس یازدهم دولت سیزدهم جمهوری اسلامی ایران انتخابات افغانستان رئیس جمهور گشت ارشاد
تهران شورای شهر هواشناسی شورای شهر تهران شهرداری تهران پلیس قتل فضای مجازی سیل کنکور وزارت بهداشت سازمان هواشناسی
دلار خودرو تورم قیمت دلار مالیات قیمت خودرو بازار خودرو بانک مرکزی قیمت طلا مسکن ایران خودرو سایپا
تلویزیون تئاتر سریال زنان فیلم ازدواج سینمای ایران سینما بازیگر موسیقی سریال پایتخت قرآن کریم
خورشید
رژیم صهیونیستی اسرائیل غزه فلسطین آمریکا جنگ غزه روسیه اوکراین حماس ترکیه نوار غزه عراق
فوتبال تیم ملی فوتسال ایران پرسپولیس ایران استقلال فوتسال بازی سپاهان باشگاه پرسپولیس جام حذفی آلومینیوم اراک تراکتور
هوش مصنوعی اپل آیفون ماه تبلیغات فناوری ناسا گوگل نخبگان مریخ
روانشناسی خواب موز افسردگی کاهش وزن بارداری دندانپزشکی آلزایمر روغن حیوانی